Redactie Beroepseer

Uit een onderzoek van vakbonden FNV en VAWO (vakbond voor de wetenschap) onder ruim duizend universiteitsmedewerkers blijkt dat de helft van hen op een afdeling werkt waar sprake is of is geweest van een sociaal onveilige werkomgeving. Vier op de tien heeft hier zelfs persoonlijk mee te maken (gehad). Van deze groep zit 44% nog steeds in een onveilige situatie.

De vormen van sociale onveiligheid variëren van pesten, machtsmisbruik, vernederen en uitsluiten tot het achterhouden van informatie en (seksuele) intimidatie. Vooral vrouwen (44%) maken in het onderzoek melding van hun negatieve ervaringen, maar ook mannelijke universiteitsmedewerkers (35%) hebben er last van.

FNV en VAWO noemen de cijfers ‘schokkend’ en ‘al lang geen incidenten meer’. Zij roepen op tot het instellen van een onafhankelijke klachtencommissie en een speciale ombudsman/vrouw op universiteiten.

Achterhouden informatie, intimidatie en uitsluiting

Uit het onderzoek blijkt dat het in de meeste gevallen gaat om roddelen (48%) en het bewust achterhouden van informatie (46%). Ook intimidatie of machtsmisbruik door hoogleraar of leidinggevende scoorde hoog (39%). Een respondent geeft aan: ­“Mijn werk werd geplagieerd door een vooraanstaande hoogleraar. Mij werd gezegd te zwijgen of ik moest vrezen voor mijn baan”. Een ander schrijft: “Ik word buitengesloten als coauteur bij publicaties. Ook is mij gevraagd om namen van anderen aan mijn manuscripten toe te voegen”.

Verder geven relatief veel mensen aan dat zij worden uitgesloten (37%) en dat er sprake is van discriminatie of ongelijke behandeling (29%). Vrouwen scoorden hierop hoger dan hun mannelijke collega’s.

Slecht leiderschap voornaamste reden onveiligheid

Hoewel veel universiteitsmedewerkers een sociaal onveilige werkomgeving ervaren, is de sfeer tussen collega’s vaak beter. Respondenten beoordelen deze goed tot zeer goed (68%). Een respondent formuleert het als volgt: ‘De sfeer op mijn afdeling is goed, maar dat is als een eiland in de stormachtige oceaan.’

Slecht leiderschap wordt als voornaamste reden genoemd van een sociaal onveilige werkomgeving. Maar liefst 73% noemde dit de belangrijkste oorzaak. De oudere medewerkers (36-55 jaar) geven dit vaker aan (78%), dan de medewerkers tussen 26 en 35 jaar (65%). Een universiteitsmedewerker meldt: ‘Mijn leidinggevende schreeuwt en maakt je klein door aan capaciteiten te twijfelen.’

Donald Pechler, directeur VAWO: “Helaas heb ik als individuele belangenbehartiger zelf in persoon kunnen constateren dat oudere, buitenlandse en vrouwelijke werknemers door nieuwe en jonge leidinggevenden werden geschoffeerd. Schreeuwen tijdens een beoordelingsgesprek, het verbieden om de werkkamer te mogen verlaten zonder toestemming van de leidinggevende en als enige medewerker niet mogen meeverhuizen naar de nieuwe afdeling”.

Naast leiderschap worden ook problemen binnen de hiërarchie (49%) en hoge werkdruk (43%) genoemd. Een kwart wijt het aan de onderlinge competitie vanwege het moeten behalen van onderzoekfinancieringen.

Werk maken van sociale veiligheid

FNV en VAWO willen op korte termijn met de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU) in gesprek over het instellen van een landelijke, onafhankelijke klachtencommissie.
FNV-bestuurder Jan Boersma: “Op dit moment zijn er alleen interne klachtencommissies binnen universiteiten en geldt de bestaande landelijke Klachtencommissie Onderwijs niet voor universiteiten. De resultaten van ons onderzoek laten zien dat een externe, onafhankelijke commissie broodnodig is”.

FNV en VAWO vinden dat er, naast de huidige vertrouwenspersoon, ook een ombudsman of -vrouw dient te worden aangesteld. Boersma: “Op dit moment is de vertrouwenspersoon vooral belast met de eerste opvang van collega’s die worden geconfronteerd met ongewenst gedrag. Dit is wat ons betreft nog niet voldoende”.

Bewustwording en erkenning

FNV en VAWO vinden het belangrijk dat naast het treffen van maatregelen, er erkenning komt voor de problemen van medewerkers.

Onderzoek LNVH Scientific Harassment

Los van de enquête blijkt ook uit het wetenschappelijk onderzoek in opdracht van het Landelijke Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) dat scientific harassment een groot probleem is. Dr. Marijke Naezer, prof. dr. Marieke van den Brink en prof. dr. Yvonne Benschop, allen verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzochten 53 cases van incidentele voorvallen en meer structurele vormen van wangedrag en intimidatie. De uitkomsten hiervan zijn schokkend: het sterk hiërarchische karakter van de academie, de hoog competitieve en individualistische cultuur, het ontoereikend reageren op gevallen van harassment en het – al dan niet gedwongen – zwijgen van de slachtoffers, maken dat wangedrag en intimidatie gemakkelijk kunnen ontstaan en niet of nauwelijks worden aangepakt.
Er zijn maatregelen nodig die gezamenlijk moeten leiden tot een cultuurverandering binnen de wetenschap.

Werk op universiteiten sociaal onveilig, Annika Heerekop, FNV, 5 mei 2019: www.fnv.nl/

Werkomgeving universiteiten vaak sociaal onveilig, Vakbond voor de wetenschap, 6 mei 2019: www.vawo.nl (Website is opgeheven. VAWO is gefuseerd met Algemene Onderwijsbond met ingang van januari 2020).

Zie ook Onderzoeksresultaten werkdruk universiteiten, FNV en VAWO, maart 2019: https://fnvsawebprd.blob.core.windows.net

Flip the System blijft de onderwijswereld veroveren. De Australische editie wordt aanbevolen in (digitale) media en in recensies en commentaren kunnen we lezen dat de bundel ‘net op het goede moment’ is verschenen, dat het een ‘fantastisch boek’ is, of een ‘heel goed boek’, een ‘must-read’ en zelfs ‘levensveranderend’. De volledige titel van het boek luidt Flip the System Australia. What matters in education, en is geredigeerd door Deborah M. Netolicky, Jon Andrews en Cameron Paterson.
In de zomer van 2018 werd bekend gemaakt dat nog in datzelfde jaar de Australische editie zou verschijnen. Eerder al werd door Jelmer Evers bekend gemaakt dat er een Australische editie in de maak was. Hij en René Kneyber waren benaderd door Australische leraren voor advies over een eigen uitgave.

Van onderop beginnen met verandering van het onderwijssysteem

De Australische editie verschijnt in december 2018, zes jaar na publicatie van de ‘moeder-editie’ Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs! onder redactie van René Kneyber en Jelmer Evers in 2013. In 2015 volgde de internationale uitgave Flip the system – Changing education from the ground up die in juli werd gepresenteerd op het 7e Wereldcongres Education International in Ottawa, Canada. Medewerkers aan het internationale boek waren afkomstig uit de hele wereld: van Zweden tot Mexico, van Singapore tot Rusland, Korea en Nederland.
Leraren en onderwijskundigen uit alle delen van de wereld pleiten ervoor de economische benadering van het onderwijs en de afrekencultuur achter ons te laten en daarvoor in de plaats te kiezen voor een meer menselijke, democratische benadering. Dat wordt flipping the system genoemd en dat betekent dat leraren wereldwijd zelf de regie nemen over het onderwijs en zelf aan het roer gaan staan, in plaats van slechts uitvoerders te zijn van wat anderen allemaal bedenken voor het onderwijs. Van onderop beginnen met verandering van het onderwijssysteem.

Internationale invloed

Met de Engelstalige editie groeide de internationale invloed. In november 2017 werd Flip the system UK: A teacher’s manifesto gelanceerd in Groot-Brittannië. Er was lang uitgezien naar deze door Het alternatief en Flip the system geïnspireerde Britse versie. Er was twee jaar aan het boek gewerkt. Flip the system UK gaat over het Britse onderwijsstelsel. Het behandelt niet alleen de problemen, maar biedt ook oplossingen. Het manifest is een blauwdruk voor een wezenlijke verandering. Met deze uitgave was de internationalisering van het streven naar flip the system weer een stap verder gekomen.

Een Zweedse versie kwam er in  februari 2017: Flip the system – förändra skolan från grunden. Redacteur Lucy Rycroft-Smith van Flip the system UK daarover in een interview: “We luisteren naar elkaar en we leren van elkaar over hoe we druk moeten uitoefenen op politici en beleidsmakers om het onderwijsstelsel beter, rechtvaardiger en bestendiger te maken. We moeten ophouden met het ziekmakende onderwijsstelsel waarin leraren opbranden en hun beroep vaarwel zeggen. Het is nodig krachtige netwerken op te bouwen voor ons mooie beroep”.

Schat aan authentieke ervaringen van leraren

De Australische editie plaatst onderwijs, onderzoek en praktijk binnen de context van de internationale discussie. Ook in dit boek (Voorwoord is van Jelmer Evers) wordt benadrukt dat professionele leerkrachten gesteund behoren te worden op de scholen en betrokken bij plannen over beleid in plaats dat ze aan de zijlijn moeten blijven staan. Redacteuren en auteurs van het boek pleiten overtuigend voor democratisering van het onderwijsstelsel en waarschuwen voor commercialisering van het onderwijs.
Algemeen is men van mening dat dit boek een schat aan authentieke ervaringen van leraren bevat. Er wordt vooral ook naar de toekomst gekeken en het betrekken van leerlingen bij een alternatieve onderwijsomgeving.  Stimuleren van makersonderwijs hoort daar ook bij.

De internationaal bekende Finse onderwijsdeskundige Pasi Sahlberg is verhuisd naar Australië en heeft een hoofdstuk voor het boek geschreven: Equitable education in Australia: empowering schools to lead the way . Daarin geeft hij blijk van een diepgaande kennis van het onderwijs in Australië. De Nederlandse  onderwijspedagoog Gert Biesta leverde een nuttige bijdrage met het hoofdstuk: Flipping the System, but in which direction? Reclaiming education as a public concern.

De bundel bestaat uit 27 hoofdstukken, ingedeeld in vier delen:
PART I: Teacher Identity, Voice and Autonomy: Turning the System Inside Out
PART II: Collaborative Expertise: Reprofessionalising the System
PART III: Social Justice: Democratising the System
PART IV: Professional Learning for a Flipped System

Flip the System is van een internationale boekenreeks uitgegroeid tot een  internationale onderwijsbeweging. Redacteur Deborah M. Netolicky van Flip the Systen Australia schreef op haar blog the édu flâneuse: “The book is having quite the spectacular and protracted entry into the education reading world. Part of the reason is because ‘Flip the System’ is more than a series of edited books on education. It is a movement and a way of actively engaging with and within the education system”.

Een uitgebreide recensie schreef leraar en fotograaf Darcy Moore. Zijn conclusie luidde: ”‘Flip the System’ has developed into a series but more importantly, it has become a movement advocating teacher agency and enabling diverse groups of educators to participate in the wider discourse of education  […] Many would see these voices as an emerging, if not yet formidable, counter to the Global Education Reform Movement (GERM) that has infected our systems in recent decades.
This important book, Flip The System Australia: What Matters in Education, about flattening and democratising of the education system in Australia and around the world, will have a wide audience as it successfully argues that professionals within schools should be supported, empowered and welcomed into policy discourse, not dictated to by top-down bureaucracy. As such, it is easy to highly recommend it for the audience of  ‘teachers, would-be teachers, student teachers, veteran teachers, ex-teachers, the teachers of pre-service teachers, school leaders, professors, policymakers, politicians, researchers, education consultants, community partners and media pundits’ that the editors envisaged’”.

Kneyber en Evers hebben met hun internationale collega’s, de medewerkers aan de bundels, een prestatie van formaat geleverd met Flip the System! Dat is een felicitatie waard!

Flip the System Australia. What Matters in Education, edited by Deborah M. Netolicky, Jon Andrews, Cameron Paterson, 262 p, Routledge – Taylor & Francis Group, december 2018: www.routledge.com

#Review #FlipTheSystemOz, Darcy Moore Blog, 23 maart 2019: www.darcymoore.net

Flip the System Australia: Launching the book, the édu flâneuse, 24 april 2019: https://theeduflaneuse.com

Nieuwe uitgave van Flip the system – een manifest van leraren. Internationale invloed groeit, Blogs Beroepseer, 4 december 2017: https://beroepseer.nl

Foto bovenaan is gemaakt door Daniel Grant

U P D A T E

Op 13 juni 2019 maakte Michael Soskil bekend dat er een Amerikaanse uitgave van Flip the system in de maak is.

Op 23 april 2019 vond er in de Groen van Prinstererzaal van de Tweede Kamer een rondetafelgesprek/hoorzitting plaats over Verscheidenheid en diversiteit in de wetenschap. Doel van de hoorzitting was de Kamerleden informatie en inzicht verschaffen over verscheidenheid in de wetenschappelijke wereld. Het gaat dan om informatie van binnen en buiten de wetenschappelijke wereld.
In de huidige kabinetsperiode is er veel aandacht voor het onderwerp. Zo wordt verscheidenheid in verband gebracht met diversiteit en diversiteitsbeleid en zijn ook de academische vrijheid en onafhankelijkheid verbonden aan het onderwerp.
Er zijn verschillende moties ingediend en aangenomen waarin diversiteit, verscheidenheid of onafhankelijkheid expliciet worden genoemd. In de Wetenschapsbrief van de minister van Onderwijs (OCW) is het derde hoofdstuk voor het overgrote deel gewijd aan het onderwerp.^*)

Een van de genodigden om een bijdrage te leveren aan de hoorzitting was prof. dr. Remco Breuker, hoogleraar Koreastudies aan de Universiteit van Leiden. Hij vertelde dat de academische vrijheid onder zware druk staat. Dat betreft hemzelf ook persoonlijk, zoals blijkt uit zijn verhaal.
Breukers bijdrage aan de hoorzitting is – in PDF – te lezen op de site van de Tweede Kamer.

De eerste vraag van de TK luidde:

1. Wat betekent ‘verscheidenheid en diversiteit in de wetenschap’ voor u en uw
werk?

Breuker: Laat ik Uw vragen puntsgewijs beantwoorden, al zou ik deze eerste vraag graag omdraaien en aan U stellen. Dit vanwege het schokkende – en van de maatschappij losgezongen – gebrek aan diversiteit in de drie panels die U voor vandaag heeft samengesteld en de arbitrair overkomende selectieprincipes die hier klaarblijkelijk aan ten grondslag hebben gelegen (zo hoor ik graag uw uitleg over het verschil tussen een ‘wetenschapper’ en een ‘feitelijk
expert’). Ik kan u verzekeren dat ik bij het organiseren van een soortgelijke bijeenkomst aan de universiteit hier niet mee was weggekomen. Maar laat ik de eerste vraag beantwoorden: ik versta onder verscheidenheid en
diversiteit in de wetenschap in de eerste plaats verscheidenheid in onderzoek, aanpak en methodologie, onderwerp: niet iets dat institutioneel wordt aangemoedigd, al is het intellectueel aantrekkelijk. Verder begrijp ik het als steevast geconfronteerd worden met andere methodologieën, met onbekende discourses, met analyses die zowel bevestigen, ontkennen, aanvullen, als nieuwe vragen opwerpen. Verscheidenheid en diversiteit schuren altijd, kunnen disruptief zijn, in het onderzoek, in het onderwijs – verscheidenheid en diversiteit van mening tussen docenten onderling, tussen docent en student, en tussen studenten onderling is cruciaal voor academische vorming- en in kennisvalorisatie. U had in plaats van dit debat ook met WOinActie kunnen gaan praten: een beweging die uit de wetenschap zelf is voortgekomen, uit studenten én wetenschappers, waarin allerlei
stromingen en achtergronden een plaats hebben gevonden, verenigd door het besef dat wij als academische gemeenschap onszelf moeten vertegenwoordigen, omdat niemand of niets anders dat nog adequaat doet – ook de VSNU niet.

2. Hoe ervaart u de mate van verscheidenheid en diversiteit in uw werk? Hoe ervaart u uw academische vrijheid?

Ik vermoed dat, gezien de context en de maatschappelijke discussie, deze vraag informeert naar de politieke verscheidenheid en diversiteit in mijn werk? Die is aan de Leidse universiteit overduidelijk aanwezig, maar zolang de wetenschap die er geproduceerd wordt in orde is, laat deze me eigenlijk koud. Ik raad U dezelfde basishouding aan: het is een verdienste én een vereiste van de democratische staat dat de wetenschap soeverein en onafhankelijk is. In de huidige maatschappelijke context houdt Uw vraagstelling politieke bemoeienis met de wetenschap in: dat is een zorgwekkende ontwikkeling.

U stelt feitelijk een politieke vraag aan een wetenschapper: mijn antwoord kan alleen wetenschappelijk zijn, dus daar gaan we. In mijn eigen vakgebied bevind ik me qua verscheidenheid en diversiteit in een zeer luxueuze positie. Waar andere regiowetenschappers het veelal met één regio moeten doen, heb ik er twee: Noord- en Zuid-Korea. Ik laveer elke dag op tussen de meest uiteenlopende voorbeelden van diversiteit en verscheidenheid. Veel verscheidener of diverser dan Noord- en Zuid-Korea heb je bovendien niet. Beide leveren instructieve voorbeelden op over verscheidenheid en diversiteit: in het noorden is er ten behoeve van de nationale moraal een ban uitgesproken op verscheidenheid en diversiteit – in de wetenschap (daar begon het), maar in feite tegenwoordig in alles. De geesteswetenschappen zijn daar eerst verordonneerd om de natie en alleen de natie te dienen, en zodra ze dit deden en hun kritische houding opgaven, werd hen daarna de nek omgedraaid, waardoor Noord-Korea heden ten dage prachtige raketten en kernkoppen construeert, maar kritische wetenschapsbeoefening er niet meer bestaat. Er zijn wel nog diegenen die zich kleden in de toga van de wetenschapper en praten in het bijbehorende idioom, maar zij laten alleen het door de natie gesanctioneerde geluid horen – maar dat zien we hier ook wel (ik hebhier een boek over geschreven: De B.V. Noord-Korea: een kernmacht in de marge, Prometheus, 2018).

Het Zuiden heeft dat beter gedaan, daar heeft de academische gemeenschap vaak met gevaar voor eigen leven de eigen stemmen laten horen. Sommigen hebben daar een hoge prijs voor betaald. De afgelopen tien jaar, echter, hebben de in ons veld met de term ‘pseudowetenschappers’ aangeduide politieke lobbyisten/activisten (al dan niet zelf ooit als wetenschapper actief geweest) de vrijheid van wetenschap in hoge mate aangetast door het ijkpunt van alle (geestes-)wetenschap ‘Korea’ te maken en uit de wetenschap afkomstige geluiden die óf de bij hun gangbare opvatting over de natie en haar verleden, heden en toekomst tegenspreken óf de vaak geopperde etnische exceptie-argumenten (waarin Korea een empirisch niet aantoonbare uitzonderingspositie toebedeeld kreeg) weerspreken, te vuur en te paard te bestrijden. Dit geschiedde door mediahetzes, vragen in het parlement en zelfs door rechtszaken. Zo fungeerden de pseudo-wetenschapppers als useful idiots van politieke boodschappen (van zowel links als rechts)

Over academische vrijheid heb ik ook zelf wel het een en ander te melden. Hoe ervaar ik die? Nu, ik bevind mij op dit moment in de Tweede Kamer voor een hoorzitting over verscheidenheid en diversiteit in de wetenschap. Dat is wat. Of dat zou het moeten zijn. Want tegelijkertijd moet ik erkennen dat de universiteit door externe krachten wordt belaagd die haar of willen uitkleden of willen censureren. Of beide. Ik erken ook dat het financieringsmechanisme noch onderwijskwaliteit noch academische vrijheid in de hand werkt (zie hier voor een uitwerking van deze notie: http://www.frontaalnaakt.nl/archives/de-wet-van-breuker.html). Structurele weeffouten in de financiering van de universiteit en toenemend politiek en maatschappelijk antagonisme hebben gevolgen voor de individuele wetenschapper. Ik neem mijzelf hier als voorbeeld, omdat ik deze casus het best ken.

Academische vrijheid wordt veelal met de mond beleden.Tegenover elke ferme uitspraak over academische vrijheid staat de praktijk van de alledaagse werkelijkheid. Want tegelijkertijd moet ik tegenwoordig mijn onderzoek over Noord-Korea eerst door een advocatenkantoor laten lezen (en probeer die kosten maar eens in een subsidiebudget te zetten) uit de niet ongegronde angst om aangeklaagd te worden door de grote bedrijven die in
dat onderzoek naar voren komen. Tegelijkertijd heb ik deze ochtend nog weer een gesprek gehad over mijn persoonlijke veiligheid en die van mijn onderzoeksdata- en resultaten omdat de Noord-Koreaanse staat mij van drie halsmisdaden heeft beschuldigd. Het zou tevens niet voor de hand moeten liggen dat een hoogleraar Koreastudies vanwege zijn onderzoek onder druk kan worden gezet door grote multinationals, zowel binnenlands als buitenlands, en toch gebeurt het – ik raak eraan gewend. Gestalkt worden in eigen land door boze ambassadeurs en diplomaten die om je ontslag vragen, omdat je als wetenschapper moet zeggen wat je geconstateerd hebt? Het zou niet moeten kunnen, maar toch gebeurt het. Te horen krijgen van één zo’n boze ambassadeur dat zijn buitenlandse inlichtingendienst een dossier over je heeft aangelegd op basis waarvan rechtsvervolging aanstonds is? Kafkaësk, maar waar. Het laatste jaar onderzoeksgeld van een grote onderzoekssubsidie terugsturen omdat de verstrekkende instantie verklaard heeft dat je academische vrijheid relatief is aan het ontvangen van fondsen
van desbetreffende instantie, waardoor je op een zwarte lijst voor fondsenwerving terechtkomt? Idem dito. Ik heb voorbeelden te over, de politiek heeft waarschijnlijk niet in diezelfde mate belangstelling hiervoor – dat althans leert de ervaring. Ik heb er wel van geleerd: ik spreek me uit en houd me verre van elke financieringsbron die me zou kunnen compromitteren, ondanks de institutionele druk om grote bedragen van buiten binnen te blijven halen.

3. Wat betekent ‘verscheidenheid en diversiteit in de wetenschap’ voor u en uw werk?

Klik hier voor verder lezen van de bijdrage aan de hoorzitting Verscheidenheid en diversiteit in de wetenschap van Remco Breuker in PDF: https://beroepseer.nl

^*) Verscheidenheid in wetenschap, met lijst van genodigden, Wetenschapsbrief Nieuwsgierig en betrokken – de waarde van wetenschap en het Briefadvies van de KNAW Vrijheid van wetenschapsbeoefening in Nederland, Tweede Kamer, 23 april 2019: https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/details?id=2019A01310

Profiel Remco Breuker op site Universiteit Leiden: www.universiteitleiden.nl/medewerkers/remco-breuker#tab-1

Foto bovenaan: Infographic uit Nieuwsgierig en betrokken. De waarde van wetenschap,   Rijksoverheid, 28 januari 2019: www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2019/01/28/nieuwsgierig-en-betrokken