Hoe denken politieke partijen over het onderwijs? Onderwijsvereniging VOS/ABB ging op zoek naar hun standpunten en plannen. VOS/ABB is de vereniging voor bestuur, management en medezeggenschap in het openbaar en algemeen toegankelijk onderwijs in Nederland.
VOS/ABB heeft een lijst samengesteld met specifieke onderwijsonderwerpen uit de verkiezingsprogramma’s die bijgewerkt wordt als dat nodig is. Bij elke politieke partij staan vijf aspecten genoemd. Wie meer wil weten bij een partij kan doorklikken naar uitgebreide informatie over het verkiezingsprogramma.
Op maandag 25 september 2023 ondervroeg de Parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening in een openbaar verhoor Pierre Niessen, bezwaarbehandelaar Project Invordering Toeslagen bij de Belastingdienst in de periode 2014 – 2016. Deze commissie, ingesteld in juli 2022, doet onderzoek naar de dienstverlening, handhaving en fraudebestrijding bij overheidsdiensten.
De intussen 72-jarige gepensioneerde ambtenaar maakte intern diverse malen melding van misstanden bij de behandeling van bezwaarschriften. De Belastingdienst zou volgens hem handelen in strijd met de wet waardoor burgers werden gedupeerd. Hij vond bij zijn superieuren geen gehoor. Wat Niessen het meest dwars zat was het zonder reden intrekken van uitstel van betaling. Dit gebeurde bij 40.000 mensen, terwijl geen beslissing was genomen over hun bezwaar. Daarna werd de invordering van schulden in gang gezet (en de rente daarover).
In 2021 kreeg Niessen formeel excuses aangeboden van staatssecretaris Alexandra van Huffelen voor zijn bijdrage aan het openbaren van het toeslagenschandaal. Maar, de zaak is voor hem nog niet tot een bevredigende einde gekomen: “We zijn al jaren bezig en we zijn eigenlijk nog geen steek verder. Ik zit eigenlijk na tien jaar nog hetzelfde te vertellen”.
Hieronder video van het vraaggesprek tussen de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening en Pierre Niessen op 25 september 2023. Duur: 49 min.
Fragment uit het gesprek tussen de commissieleden
en Niessen dat de kern blootlegt van de Toeslagenaffaire
Niessen blijkt te twijfelen of het onderzoek van de commissie tot een bevredigend resultaat zal leiden. Hij wil graag weten wie er heeft besloten tot de onwettige uitvoering van de bezwaarschriften van burgers. Hij legt uit hoe er binnen de Belastingdienst werd gereageerd als een ‘klant’ – hij gebruikt zelf liever het woord ‘belastingplichtige’ – een bezwaarschrift had ingediend: “Dan krijg je een brief. Wij hebben uw brief op die en die datum ontvangen. U verzoekt hierin om informatie waarom aan u invorderingsrente*) is opgelegd. Vervolgens wordt er Artikel 27 eerste lid … ingeplakt en het dossier gesloten”.
Vraag van commissielid Lammert van Raan: Waarom is het niet toegestaan op die manier een bezwaarschrift af te handelen?
Niessen: Je kunt het in mijn ogen wel afhandelen en het is beter als je het vereenvoudigt, maar dan wel in overeenstemming met de klant. En dat laatste gebeurde dus niet.
Van Raan: Omdat de klant aangaf, ik maak bezwaar?
Niessen: Op de brief werd niet inhoudelijk op haar bezwaar ingegaan.
Van Raan: Wie gaf u en uw collega’s de opdracht bezwaarschriften invorderingsrente af te doen als een verzoek tot informatie?
Niessen: Ik kan niet direct zeggen wie dat heeft voorgelegd. Mijn leidinggevende deed dat waarschijnlijk in opdracht van… ook in overleg denk ik.
Bezwaarschriften werden afgedaan als verzoek om informatie
Niessen bespreekt met zijn leidinggevenden dat de werkwijze niet juist is. Op de vraag wat zij daarvan vonden, antwoordt Niessen: Nou, niemand was het ermee eens, laat ik het zo zeggen; maar men voerde het gewoon uit. Het was een opdracht. Ik heb ook van een vaco te horen gekregen: ‘Pierre Je kunt ervan denken wat je wilt, maar het is nu eenmaal een managementsbeslissing’.
Van Raan: Die werkwijze werd niet direct opgegeven als een directe opdracht, het was geen werkinstructie, maar het moest toch gebeuren, als ik u goed begrijp.
Niessen: Mondeling.
Van Raan. Ik hoor u ook zeggen, eigenlijk was niemand het ermee eens, maar men voerde het gewoon uit.
Niessen: Ja.
Van Raan. Welke gevolgen kon deze werkwijze hebben voor burgers die een bezwaarschrift indienen?
Niessen. Dat zie je bij wat vele ouders is overkomen. Ik moet even terug. Er heeft in de media ook gestaan: 40.000 uitstellen tot betaling die bij de heffing zijn ingetrokken zonder goed natrekken of het wel terecht is.
Van Raan: Werd er ook gesproken over de gevolgen voor de burgers?
Niessen: Nee, helemaal niet.
Waarom onderneemt hij zelf geen actie?
Voorzitter van de commissie Salima Belhaj: Een andere misstand die u heeft gemeld ging over het feit dat in de informatiebrieven die burgers ontvingen als hun bezwaarschrift als informatieverzoek was afgehandeld, geen rechtsmiddelenverwijzing was opgenomen. Hierdoor werden deze burgers niet geïnformeerd over de mogelijkheid in beroep te gaan in een rechtbank. Welke informatie staat er normaal gesproken in een rechtsmiddelenverwijzing?
Niessen: Een beroepsclausule. Dat je binnen die en die datum, binnen zes weken na de uitspraak in beroep kunt gaan bij de betreffende rechter.
Belhaj: Hoe bijzonder is het dat dat er niet in stond?
Niessen:: Dat is gewoon als als het ware iemand de keel doorknijpen. Met andere woorden, je ontneemt de burger zijn rechten… Het is onacceptabel.
Belhaj: Waarom is het onacceptabel?
Niessen: Het is in de wet voorgeschreven welke verplichtingen je als overheid hebt, en waaraan je je te houden hebt… Als de burger er zich niet aan houdt, dan weten we hem heel snel te vinden en heel snel straffen op te leggen. En als de overheid dergelijke fratsen uithaalt, dan moet het in de doofpot. Een vaco – een vakcoördinator – heeft tegen mij gezegd …. ‘Ook al staat er geen rechtsmiddelenverwijzing in de brief, dan kan de klant er toch mee naar de rechter. En ook als hij vindt dat hij helemaal geen brief heeft ontvangen, Onder punt C, dan kan hij ook daarmee naar de rechter’. Nou, ik zie hem al bij de rechter binnenkomen.
Belhaj: Maar waarom stond dat niet gewoon in die brief?
Niessen: Waarom neemt hij dan niet meteen actie? Onderneemt hij zelf geen actie?
Belhaj: Dus een vaco is een soort juridisch adviseur, en die zegt, je hoort het er wel in te zetten. En als je het er niet in zet, dat maakt niet uit.
Niessen: Dat maakt niet uit, dan kun je er toch nog mee naar de rechter.
Belhaj: Maar voor wie maakt dat wel uit, als je het er niet in zet?
Niessen: Dan maakt het voor de ouders uit, en dan praat ik niet alleen over de kinderopvangtoeslag. Of het nu huurtoeslag is, zorg, of kindgebonden budget, alles werd met de 40.000 uitstellen (maakt wegwerpgebaar)… geschrapt. De rechtsmogelijkheid werd ontnomen.
Belhaj: Wat was nu de aanleiding om dat niet gewoon in de brief te zetten. Weet u dat nog?
Niessen: Dat weet ik niet. Dat zijn zaken die van hogerhand zijn beslist.
Belhaj: Welke gevolgen, u heeft dat net al gezegd, welke gevolgen voor de gedupeerden?
Niessen: Dat hebben we al gehoord waartoe het kan leiden. Het kan leiden tot zelfmoord. Financiële instabiliteit. Gezinsontwrichting. Ik heb het met de huurtoeslag gehad. De spookbewoning. Heeft u daar iets van liggen? Je gaat een huis huren, je gaat ook huurtoeslagen aanvragen, de huurtoeslag krijg je niet omdat er al iemand zogenaamd op dat adres zou wonen. En dat blijkt iemand te zijn die zich nooit heeft uitgeschreven. En dan hang je. En dan heb ik met de gemeente gebeld.
Belhaj: Hoe kwam hierdoor de rechtsbescherming van burgers in gevaar?
Niessen: De verdere rechtsgang is ontnomen. Waar moet je dan nog naartoe?
Noot *) Invorderingsrente is rente die de Belastingdienst in rekening brengt als de belastingplichtige de belastingaanslag niet binnen de wettelijke betalingstermijn betaalt. Deze rente moet ook worden betaald als men uitstel van betaling heeft gekregen.
Misstanden bij Belastingdienst tot aan hoogste ambtelijke top genegeerd, door Pieter Klein, RTL Nieuws, 12 november 2019: www.rtlnieuws.nl
Parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening – openbaar verhoor de heer Niessen, 25 september 2023: https://debatdirect.tweedekamer.nl
Hoe ziet de zorg er in Nederland in de toekomst uit? Patiëntenfederatie Nederland vroeg aan deelnemers van hun Zorgpanel hoe zij de huidige zorg ervaren en hoe zij denken dat deze er in de toekomst uitziet. In totaal hebben 11534 mensen deelgenomen aan het onderzoek. 96% van de deelnemers heeft de afgelopen twee jaar wel eens voor zichzelf contact gehad met een of meer zorgverleners. Voor bijvoorbeeld een behandeling, onderzoek, diagnose, consult, opname of het ophalen van medicijnen.
Wat gaat goed in de zorg? Wat kan beter? Maken deelnemers zich ergens zorgen over en zo ja, waarover?
Oordeel over huidige zorg
Over de kwaliteit van de zorg op dit moment is een groot gedeelte van de zorgpatiënten nog wel tevreden. Gemiddeld beoordelen patiënten de huidige zorg in Nederland met een 7,3. 53% van de patiënten uit het Zorgpanel geeft de zorg een 8 of hoger, 11% beoordeelt de kwaliteit van de zorg op dit moment als onvoldoende.
94% van de patiënten stelt dat de zorg die zij de afgelopen twee jaar kregen meestal of altijd van goede kwaliteit was. 90% van de patiënten kon voor hun zorg de afgelopen twee jaar meestal of altijd makkelijk terecht.
Het is nodig dat de arts de patiënt meer betrekt bij de te kiezen behandelingen. 37% van de ondervraagden werd de afgelopen twee jaar niet tot nauwelijks betrokken bij de zorg die zij kregen. Ongeveer de helft had daar wel behoefte aan. Zij ervaarden onvoldoende uitleg over gemaakte keuzes of hadden te weinig inspraak. Ook was er te weinig gelegenheid voor het stellen van vragen: “En dat is niet goed”, aldus Arthur Schellekens, directeur van de Patiëntenfederatie: “Uit alle eerdere onderzoeken blijkt: hoe beter je een patiënt betrekt en laat meebeslissen over zijn of haar zorg, hoe passender de zorg wordt. Ook op dit gebied valt er nog een heleboel te winnen”.
Over tien jaar
Veel deelnemers (70%) denken dat de zorg in Nederland er over tien jaar (veel) slechter uitziet. 8% denkt dat de zorg er dan (veel) beter uitziet, 13% denkt dat dit hetzelfde blijft en 10% weet het niet.
Door vergrijzing verwachten deelnemers dat de zorg voor ouderen moeilijker wordt. Daarnaast noemen deelnemers de personeelstekorten, waardoor er minder tijd voor de patiënt is en langere wachttijden. Ook wordt er bezuinigd en is er sprake van hogere kosten. Medicijnen zijn onvoldoende beschikbaar en deze moeten ook steeds meer zelf betaald worden. Tot slot vinden deelnemers dat zorgverzekeraars teveel invloed en macht hebben.
Door bovenstaande ontwikkelingen maakt 81% zich wel eens zorgen over de zorg die zij over tien jaar nodig hebben: 12% vaak, 28% regelmatig en 41% soms. Met name over de mate waarin er dan nog voldoende zorgverleners zijn die hen kunnen helpen, of zij langer moeten wachten op zorg en of er nog voldoende zorg in de buurt is. Circa driekwart van de deelnemers maakt zich hier heel veel tot redelijk veel zorgen over.
Meest genoemde belangrijke onderwerpen van de zorg over 10 jaar zijn:
voldoende zorg/personeel
betaalbare zorg
bereikbare zorg
minder wachttijd.
Volgens Arthur Schellekens bevestigen de onderzoeksresultaten dat er snel kleine en grote veranderingen nodig zijn om de zorg toekomstbestendig te maken: “De kwaliteit van zorg voor patiënten wordt op dit moment in het algemeen nog als goed beoordeeld, maar dat biedt zeker met alle veranderingen die er op ons afkomen geen garanties voor de toekomst. Om de komende jaren steeds meer mensen van goede zorg te kunnen voorzien, moeten we veel zaken anders gaan organiseren. En het hoopvolle is: er is nog veel ruimte voor verbetering naar meer passende zorg. Dat blijkt eveneens uit het onderzoek”.
Zorgen over begroting 2024
Patiëntenfederatie Nederland zet enkele kanttekeningen bij de begroting van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) die op Prinsjesdag is gepresenteerd. In 2024 valt de eenmalige extra zorgtoeslag uit 2023 weg, de zorgpremie gaat omhoog en komt er een eigen bijdrage bij in de WMO. De stapeling van kosten lijkt daarmee groter te worden en de zorg voor patiënten simpelweg duurder en minder toegankelijk. Deze ontwikkeling strookt niet met de brede politieke roep om meer bestaanszekerheid voor mensen.
Ruim 200 aanhoudingen bij veertiende blokkade A12 luidt de kop boven een artikel in een landelijke krant op vrijdag 22 september 2023. Het is de veertiende dag op rij dat de klimaatactiegroep Extinction Rebellion (XR) demonstreert. XR wilt dat de overheid stopt met de belastingvoordelen die grote bedrijven krijgen op het verbruik van fossiele brandstoffen. Tot die tijd blokkeert de groep de snelweg A12 bij Den Haag.
Heeft iedereen altijd het recht om te protesteren? Waar begint en eindigt het recht op betoging? De dagelijkse blokkade van XR heeft de discussie over het demonstratierecht weer doen oplaaien. Waar stel je de grens?
Wessel Wierda van Folia, het journalistieke en onafhankelijke medium voor studenten, docenten en medewerkers van de Universiteit van Amsterdam (UvA), vroeg het aan Jerfi Uzman, hoogleraar staatsrecht aan de UvA. Hij vond het “een van de moeilijkste onderwerpen in het recht”.
Voorbij aan het demonstratierecht
Volgens Bas Schotel, docent algemene rechtsleer aan de UvA s gaat de snelwegblokkade van XR “voorbij aan het demonstratierecht”. Hij legt uit: “Het idee van het demonstratierecht is dat je de mogelijkheid hebt om een gemeenschappelijke opvatting te uiten op een betekenisvolle plek in de publieke ruimte”.
Dat daar tot op zekere hoogte verkeersoverlast of hinder bij kan plaatsvinden is slechts een neveneffect, stelt Schotel. “Voor XR is het verstoren van het normale leven echter niet een ongewenst neveneffect, dat is precies het hoofddoel”.
Daarmee treedt XR met de snelwegblokkade buiten het recht, vindt Schotel. “Maar dat wil niet zeggen dat dit een manier van handelen is die niet zou passen in een volwassen democratische rechtsstaat”, relativeert hij. Integendeel: “De figuur van de burgerlijke ongehoorzaamheid is een al lang bestaande praktijk. Het is een legitiem (politiek) actiemiddel dat fundamenteel verschilt van een gewone wetsovertreding”.
Schotel gaat vervolgens dieper in op de juridische kant van burgerlijke ongehoorzaamheid.
Er is wel een grens
Jerfi Uzman kijkt anders aan tegen burgerlijke ongehoorzaamheid dan Schotel. Hij ziet burgerlijke ongehoorzaamheid niet als een buitenrechtelijk, legitiem middel dat actievoerders kunnen aanwenden. “Maar het een sluit het ander niet uit. Het recht op betoging beschermt een zekere mate van burgerlijke ongehoorzaamheid”. In die zin is het niet juridisch verboden om ongehoorzaam te zijn als burger, betoogt Uzman.
Maar er is wel een grens. Breng je de veiligheid van een vliegtuig in gevaar om een punt te maken, dan valt dat überhaupt niet onder de vrijheid van betoging. Een snelwegblokkade daarentegen, wél. “Op een snelweg zal het belang van de verkeersveiligheid vaak zwaarder wegen dan het belang van de demonstrant”, zegt Uzman. “Maar dat neemt niet weg dat de overheid de specifieke redenen om op een snelweg te demonstreren wel moet meenemen in de afweging”.
Uzman verwacht dat hoe langer de blokkade voortduurt, hoe groter de kans is dat de rechter op een gegeven moment het belang van de verkeersveiligheid laat prevaleren.
Dat gebeurde in 2014 ook bij de dagelijkse manifestatie van de Occupy-beweging op het Malieveld in Den Haag. Volgens de rechter had de actie op den duur ‘het karakter van een manifestatie verloren’.
Wiersma begon zijn artikel over de vraag of iedereen altijd het recht op demonstreren heeft en noemde het rondetafelgesprek in het parlement over ‘de vele facetten rond het demonstratierecht’ op 7 september 2023. Daaraan namen deel burgemeesters, experts en vertegenwoordigers van politie en justitie en leden van actiegroepen w.o. XR, Kick Out Zwarte Piet.
Men kwam niet tot een vergelijk na drie uur discussiëren. Er volgden geen scherpe juridische grenzen aan demonstreren. Burgemeester Van Zanen van Den Haag riep daarop uit “het voor de rechter te laten komen”.
Zie ook: Politiebonden doen dringend beroep op politiek in verband met XR-wegblokkade in Den Haag. De onevenredige politie-inzet kan Nederland zich niet meer veroorloven, Blogs Beroepseer, 9 september 2023: https://beroepseer.nl
Foto bovenaan is van Roel Wijants: Bezetting A12 door Extinction Rebellion op 28 januari 2023
Na de coronajaren 2020 en 2021, is er in 2022 weer sprake van een reguliere schoolopening. Toch zijn de naweeën van de coronapandemie nog duidelijk voelbaar in de scholen van het voortgezet onderwijs.
In 2022 lijkt er sprake te zijn van een corona-herstelperiode waarin zowel leerlingen als ook het onderwijspersoneel hun weg naar school weer moeten zien te vinden. De sociaal-emotionele gevolgen van de schoolsluitingen op (het gedrag van) de leerlingen en de extra inspanningen om de leerachterstanden van leerlingen in te halen, in combinatie met oplopende personeelstekorten, trekken een wissel op de draagkracht van alle werknemers.
Meer werknemers hebben zich ziek gemeld. Het percentage werknemers dat zich in 2022 niet ziek heeft gemeld is fors gedaald, en zij hebben zich ook vaker ziek gemeld. Het verzuim in het corona-hersteljaar is daardoor hoger dan het de afgelopen tien jaar is geweest. Het blijkt dat de volle breedte van het onderwijspersoneel, zowel mannen als vrouwen, in alle functiegroepen en in alle leeftijdscategorieën, is geraakt.
Ook ondersteunend onderwijspersoneel
Ook de medewerkers in de ondersteunende functies kampten met een hoger ziekteverzuim. Het ziekteverzuimpercentage lag voor het onderwijsondersteunend personeel*) – oop’ers – op 6,6 procent. Dat was 6,1 procent in 2021. Ook steeg de ziekmeldingsfrequentie: van 0,9 naar 1,4 keer. Het percentage oop’ers dat zich niet één keer ziek hoefde te melden, nam af van 53 procent naar 39 procent. De cijfers van de groep die geen één keer heeft verzuimd, zijn ‘opvallend’, aldus de onderzoekers. Het verzuim raakt ook onderwijspersoneel dat normaal gesproken tot de stabiele ‘backbone’ van de organisatie behoort.
Minder lesuren en kleinere klassen
“De noodzaak voor werkdrukverlichting en duurzame inzetbaarheid is groot. De politiek moet echt veel grotere en structurele stappen zetten om het lerarentekort tegen te gaan”, zegt bestuurder Jelmer Evers van de Algemene Onderwijsbond (AOb) in een interview met Karen Hagen voor de site van AOb. “We moeten naar minder lesuren en kleinere klassen. Dat blijft onze dringende boodschap aan de politiek richting de verkiezingen. De werkdruk moet verlicht worden”.
Evers wijst erop dat er in de huidige cao al werkdrukmiddelen beschikbaar zijn. “Iedere docent heeft 90 uur per jaar om naar eigen inzicht in te zetten om zo de werkdruk te verlichten. Ook zijn er collectieve middelen voor het hele team te besteden. Werknemers kunnen uren opsparen, alleen krijgen ze nog te vaak ‘nee’ te horen van hun leidinggevenden. Maar deze uren helpen wel om langere uitval te voorkomen. We moeten toe naar een structurele werkdrukverlichting. Deze cijfers laten weer zien dat het nodig is”.
Noot *) OOP staat voor: onderwijsondersteunend personeel. In principe zijn alle werknemers op scholen die géén docent zijn dus OOP’ers. Denk hierbij aan de roostermaker, de conciërge, verzuimcoördinator, secretaresse, receptionisten, al het niet- lesgevend personeel.
Uit de begroting 2024 van het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) blijkt dat het Rijk afscheid neemt van het New Public Management. Volgens het ministerie moet er rijksbreed vooral worden gewerkt aan een overheid die betrouwbaar, dienstbaar en rechtvaardig is, omdat de samenleving daarom vraagt. Dat betekent als rijksdienst in verbinding staan met de samenleving, politiek, beleid en de organisaties in de uitvoering. En daarbij pas niet een filosofie waarbij de nadruk ligt op efficiëntie en doelmatigheid.
Hans Bekkers schrijft op Binnenlands bestuur dat het bedrijfsmatig werken decennia lang het credo was bij de overheid. Die tijd is voorbij volgens de begroting van BZK.
Hoewel volgens Binnenlandse Zaken efficiëntie en doelmatigheid van de overheid als geheel onverminderd nastrevenswaardig blijven, ‘is het van belang om niet langer uit te gaan van New Public Management.’ Daarbij is de focus immers te veel gericht op ‘verkokerde sturing’ en de ‘prestaties van de eigen organisatie.’
Voortaan moet er wat BZK betreft vooral worden gewerkt ‘vanuit het toevoegen van publieke waarde.’ De maatschappelijke opgave en de dienende functie van de overheid ten opzichte van de samenleving zijn daarbij de uitgangspunten.
Demissionair minister De Jonge van Binnenlandse Zaken wil een overheid zien ‘die luistert naar wat er leeft, zorgt dat signalen over wat er wel of niet goed gaat haar bereiken en zorgt dat er ruimte is om in de gevallen waarin beleid en wetgeving niet heeft voorzien of onbedoelde onevenredige uitkomsten heeft, oplossingen kunnen worden geboden.
Rijk neemt afscheid van New Public Management, door Hans Bekkers, Binnenlands Bestuur, 19 september 2023: www.binnenlandsbestuur.nl Binnenlands bestuur is een tijdschrift en een journalistieke nieuwssite voor ambtenaren en bestuurders.
Toevoeging van Thijs Jansen, directeur Stichting Beroepseer op het afscheid van New Public Management
Voortaan moet er wat BZK betreft vooral worden gewerkt ‘vanuit het toevoegen van publieke waarde.’ De maatschappelijke opgave en de dienende functie van de overheid ten opzichte van de samenleving zijn daarbij de uitgangspunten.
Deze verschuiving van New Public Management naar Public Value Management of New Public Governance is in Nederland al jaren aan de gang. Deze uit zich in het tegenwoordig – binnen verschillende overheidslagen – zeer frequente gebruik van leuzen als ‘creëren van maatschappelijke meerwaarde’ (public value) (ontleend aan Mark Moore, Creating Public Value: Strategic Management in Government 1995); ‘werken naar de bedoeling’ (ontleend aan Wouter Hart & Marius Buiting, Verdraaide Organisaties. Terug naar de bedoeling 2012); ‘opgavengericht werken’ (waarvan de oorsprong vaak in Agile werken/ Scrum gezocht wordt: zie bijvoorbeeld blog uit 2017 waarin gemeld wordt dat de gemeente Ede gestart is met opgavengericht werken waarin gebruik gemaakt wordt van de agile mindset, http://kasburger.blogspot.com/2017/09/opgavegericht-werken-vanuit-een-agile.html
Het Ministerie van BZK heeft de ambtelijke top deze nieuwe filosofie vanaf 2018 tot uitgangspunt gemaakt van een organisatieveranderingstraject, geïnspireerd door het boek van Hart/Buiting. Dat is overigens tot nu toe geen groot succes geworden volgens het onderzoek van Manon Tolkamp (2021, Organizational change in practice: https://beroepseer.nl)
Weinig bekend is dat de verschuiving naar PVM die nu zichtbaar wordt bij de Nederlandse overheid al in 2002 in de UK bepleit is door Gavin Kelly, Sir Geoff Mulgan and Stephen Muers – destijds topadviseurs van MP Tony Blair – in het nog steeds interessante en actuele advies Creating Public Value. An analytical framework for public service reform (met de disclaimer: ‘This paper has been prepared to stimulate discussion: it does not represent the views of government’). Zie: https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/ukgwa/20100407164622/http:/www.cabinetoffice.gov.uk/strategy/seminars/public_value.aspx
Een interessante reflectie op wat uit dat advies voortgekomen is en hoe deze benadering verder ontwikkeld kan worden is Putting value creation back into ‘public value: From market-fixing to market-shaping (2019) van Mariana Mazzucato en Josh Ryan-Collins: https://www.ucl.ac.uk/bartlett/public-purpose/sites/public-purpose/files/public_value_final_30_may_2019_web_0.pdf
Vanmiddag om 13.15 uur spreekt koning Willem-Alexander de Troonrede uit in de Koninklijke Schouwburg van Den Haag. Het is Prinsjesdag 2023. Sinds enige tijd circuleert er op internet de Zorgtroonrede 2023 die zo begint:
Geachte Leden der Staten Generaal,
[probleemschets]
‘Is zorg echt onbetaalbaar?’ Een vraag die ons al geruime tijd bezighoudt.
Afgelopen 40 jaar hebben we de zorg als geheel zien veranderen. Om de zorg betaalbaar te houden, binnen het vaststaande zorgbudget, kwam een categorie werkers tot ongekende bloei: de áán-de-zorg-werkenden. Zonder zelf primaire zorg of direct ondersteunend werk uit te voeren, gingen zij zich bemoeien met uitvoerende ín-de-zorg-werkers en de patiënt. Langzaam maar zeker werd zo de leidende zorginhoudelijke kennis op alle niveaus vervangen door bedrijfsmatige kennis. Onder andere resulterend in de komst van het huidige zorgstelsel in 2006. Zorg gestart vanuit een hulpvraag en gegeven vanuit een vertrouwensrelatie werd vervangen door zorg als product. Ons Nederlanders werd een mooie toekomst geschetst: verbetering van kwaliteit van zorg, vermindering van de wachtlijsten en inperking van de groei van de zorgkosten.
De Zorgtroonrede 2023 is ondertekend door onder anderen Marjet Veldhuis, Jennifer Bergkamp en Nienke Ipenburg-van Zelst. Zij maken deel uit van de beweging Ik steun IN de zorg die als doel heeft: “beïnvloeding en verandering van de gezondheidszorg. Dusdanig dat er meer mensen, geld en beter beleid komt voor diegenen die IN de zorg werken”.
Initiatiefneemster van Ik steun IN de zorg is Marjet Veldhuis, expert/vertrouwenspersoon in de zorg en auteur van het in 2021 verschenen boek Heilige zorghuisjes.
De landelijke en lokale overheid blijven burgers (stiekem) profileren, bespioneren en controleren met behulp van datakoppeling en algoritmen alsof er nooit een toeslagenschandaal en een rechterlijk verbod is geweest. Vakbond FNV overweegt nu een gang naar de rechter in zeker drie gevallen. Eva Prins schrijft daarover in het artikel Burgers blijven bij voorbaat verdacht in FNV Magazine.
De drie gevallen betreffen de Rijksoverheid, Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) en de gemeente Rotterdam.
Casus 1
Uit onderzoek van journalisten van Argos en Lighthouse Reports naar een landelijk opsporingssysteem tegen fraude (LSI) blijkt dat de overheid nog steeds, ondanks een rechterlijk verbod op datakoppelingswet SyRI in 2020, op grote schaal onverdachte burgers profileert. Daarom bereidt Platform Burgerrechten samen met de FNV, en andere partners uit de SyRI-rechtszaak opnieuw een rechtszaak tegen de staat voor.
Casus 2
Jarenlang heeft het UWV via zogeheten cookies de IP-adressen onderzocht van mensen die de website bezochten. Dit om na te gaan of mensen in het buitenland verbleven. Voor deze cookies was geen toestemming gevraagd wat wettelijk wel moet. De uitvoeringsorganisatie wist al jaren dat ze hiermee de privacywet overtrad, maar de in- en externe waarschuwingen werden bewust genegeerd, aldus journalisten van de NOS en Nieuwsuur.
Casus 3
In Rotterdam wil de FNV naar de rechter stappen namens bijstandsgerechtigden die jarenlang stiekem werden gescreend door een algoritme van de gemeente.
Lees het hele artikel Burgers blijven bij voorbaat verdacht, door Eva Prins, FNV magazine, no 3, september 2023: https://uitkeringsgerechtigden.fnv-magazine.nl/032023/fraude-opsporing (Artikel niet meer beschikbaar)
Handhaving van onderop: handhavingsinstrumenten in de sociale zekerheid vanuit het perspectief van de burger. Instituut GAK: www.instituutgak.nl
“De overheid moet echt ophouden burgers op voorhand als
vijand te zien, en handelen op basis van vertrouwen” Kitty Jong, vicevoorzitter van FNV
Foto bovenaan is van Roel Wijnants: detail gevel Justitiegebouw, Plein, Den Haag met opschrift “Je maintiendrai” – Ik zal handhaven – de wapenspreuk van Nederland sinds 1815
Negen hbo-docenten doen in een manifest zes voorstellen ter voorkoming van nadelige gevolgen van onderwijsvernieuwingen. In de afgelopen jaren is gebleken dat vernieuwingen het onderwijs eerder hebben geschaad dan dat er sprake is van verbetering. De docenten schrijven: “Nu de steeds verder teruglopende onderwijsprestaties van Nederlandse leerlingen pijnlijk duidelijk worden, staan onderwijskundigen en bestuurders klaar om met vaak zeer ingrijpende voorstellen het onderwijs grootschalig te verbeteren. Keer op keer pakken deze ‘verbeteringen’ niet goed uit. Wij – een groep betrokken hbo-docenten – houden geen pleidooi om nooit meer iets aan te passen, maar we zijn van mening dat instituten doordachter moeten omgaan met veranderingen en ook verantwoording moeten afleggen over onderwijsvernieuwingen”.
Als een onderwijsvernieuwing ‘mislukt’, zouden studenten hun collegegeld moeten terugkrijgen van hun hogeschool. Het is een opvallend voorstel van de docenten. Zij vinden dat studenten nu te vaak de dupe zijn van de vernieuwingsdrift van hogescholen.
Het manifest is op 6 september 2023 aangeboden aan de Tweede Kamer. De negen hbo-docenten zijn werkzaam op Fontys hogescholen, de Avans Hogeschool en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.
Open leerruimtes en coaches
Het manifest kan niet los worden gezien van het rumoer dat afgelopen studiejaar ontstond rond de HILL-methode bij Fontys, die vooral op de Juridische Hogeschool in Tilburg (een samenwerkingsverband van Fontys en Avans) slecht uitpakte. In de HILL-methode is klassikale instructie deels vervangen door zelfstudie in open leerruimten, waarbij docenten optreden als ‘coaches’. De docenten trekken evenwel hun zorgen over onderwijsvernieuwingen in hun manifest breder dan alleen het gedoe rond de HILL-methode.
Manifest met zes uitgangspunten
Erken dat elke vernieuwing een experiment is, luidt het eerste voorstel van het manifest. Stel daarom een protocol op waarin duidelijk wordt gemaakt wat de vernieuwing precies inhoudt en stel het betreffende onderwijsinstituut financieel aansprakelijk als een onafhankelijke commissie vaststelt dat er bij klachten aanleiding is voor compensatie.
Gebruik docenten niet als wisselgeld: in de nieuwe hbo-cao krijgen werknemers de mogelijkheid de werkdruk te laten toetsen bij een onafhankelijke commissie. Dit zou standaard het geval moeten zijn bij grootschalige onderwijsvernieuwingen.
Schroef de pretenties terug: Onderwijsinstellingen moeten zich volgens oud-hoogleraar Rolf van der Velden geen illusies maken dat werkgevers of brancheverenigingen weten wat er in de toekomst gaat gebeuren. Een rechtvaardiging voor onderwijsvernieuwingen kan niet bestaan uit enkel een verwijzing naar ‘het werkveld in toekomstige tijden’. De ongemakkelijke waarheid is dat uit onderzoek blijkt dat de meeste bedrijven niet meer dan twee jaar vooruit kunnen kijken.
Het vernieuwingsproces moet doorzichtig zijn. Het “voor een dubbeltje op de eerste rij willen zitten” geldt doorgaans niet voor adviesdiensten en externe partners. Die floreren dankzij de vernieuwingsdrift in het Nederlandse onderwijs. Dat is onder meer te wijten aan een algemeen gebrek aan transparantie. In 2019 geeft de Onderwijsinspectie aan dat het onduidelijk is of onderwijsvernieuwing beter onderwijs oplevert. In 2021 stelt vakdidacticus Ton van Haperen dat ondoordachte onderwijsvernieuwingen nog steeds doorgaan. Wij eisen dat de vernieuwingen transparant zijn qua werkdruk, inhoudelijke onderbouwing én financiering.
Veranderingen moeten gerealiseerd worden in stapjes. En dus niet met rigoureuze revoluties, waarbij studenten en docenten de kostenkant voor hun rekening moeten nemen en vernieuwers uitsluitend de al dan niet terecht geclaimde batenkant op hun eigen conto mogen bijschrijven.
Erken dat vakinhoudelijke docenten de kern van een onderwijsinstelling zijn en dat zij samen met didactische deskundigen de initiatoren en uitvoerders van onderwijsvernieuwingen moeten zijn. Besturen dienen een ondersteunende en niet een dirigerende functie te hebben. Nog te vaak zijn onderwijsvernieuwingen top-down trajecten waar vakdocenten amper in gehoord of bij betrokken zijn en die daardoor draagvlak missen, juist daar waar dit essentieel is. Met mislukking als gevolg.
Downloaden Manifest hbo-onderwijsvernieuwing, met namen ondertekenaars, augustus 2023: https://beroepseer.nl
