Schoolbesturen vormen een onmisbaar knooppunt in het onderwijsbestel tussen school, overheid en de maatschappelijke omgeving. Maar inconsistent handelen van de overheid en diverse, deels tegenstrijdige, verwachtingen en beelden van de rollen en het waartoe van schoolbesturen, maken het moeilijk voor besturen om hun verantwoordelijkheid waar te maken. Tegelijkertijd zijn niet alle schoolbesturen intern goed verbonden met hun school of scholen en werken zij niet altijd extern samen wanneer dat wel nodig is. Om de posities en verhoudingen binnen het onderwijsbestel te verduidelijken en te verbeteren adviseert de Onderwijsraad subsidiariteit en publieke belangen consequent als richtsnoer te hanteren. Zowel de overheid als schoolbesturen moeten dat beter doen.

Aanleiding: rol en waartoe van schoolbesturen complex

Regelmatig klinkt de vraag of schoolbesturen hun verantwoordelijkheid wel waarmaken. De verwachtingen vanuit de overheid en de maatschappij zijn nogal eens tegenstrijdig. Schoolbesturen moeten hun verantwoordelijkheid nemen voor de kwaliteit van het
onderwijs door daar gericht op te sturen. Tegelijkertijd moeten ze het onderwijs aan de professionaliteit van leraren laten. Schoolbesturen moeten beter luisteren naar wat leraren en ouders willen en de zeggenschap van schoolleiders en leraren
respecteren. Tegelijkertijd moeten ze tegen de wensen van leraren en ouders ingaan als maatschappelijke belangen daarom vragen.

Advies Onderwijsraad

De overheid moet consistent sturen en zorgen voor een duidelijke positie voor schoolbesturen. Op hun beurt moeten schoolbesturen ervoor zorgen dat beslissingen over onderwijs zoveel mogelijk op school worden genomen en dat zij extern samenwerken als dat nodig is voor publieke belangen. Dit adviseert de Onderwijsraad in het advies Een duidelijke positie voor schoolbesturen. Schoolbesturen vormen een onmisbaar knooppunt in het bestel tussen school, overheid en de maatschappelijke omgeving, maar de bestuurlijke verhoudingen zijn verstoord geraakt.

De sturing van de overheid is niet consistent, constateert de raad. De overheid is in wetgeving niet altijd duidelijk wat schoolbesturen moeten doen, tegelijkertijd maakt de overheid ook wetten die teveel voorschrijven wat schoolbesturen moeten doen. Daarnaast passeert de overheid schoolbesturen steeds vaker door geld en ondersteuning direct aan scholen toe te kennen, terwijl schoolbesturen wel verantwoordelijk blijven voor de manier waarop het geld wordt besteed. De raad ziet ook dat schoolbesturen niet altijd voldoende professionele ruimte laten aan leraren en schoolleiders en hen onvoldoende faciliteren om goed onderwijs te kunnen geven. Sommige schoolbesturen zijn losgezongen van hun scholen; andere staan onvoldoende in contact met ouders. En niet alle schoolbesturen werken extern goed samen als dat wel nodig is.

Wat is nodig voor waarmaken verantwoordelijkheden besturen?

De overheid en schoolbesturen behoren beter werk te maken van hun eigen bestuurlijke rol om goed onderwijs voor alle kinderen en jongeren te garanderen. De Onderwijsraad adviseert de overheid om de rol en verantwoordelijkheden van schoolbesturen te respecteren en consistent te sturen. In lijn daarmee, dringt de raad erop aan om het onderwijs zo veel mogelijk structureel te bekostigen en concurrentieprikkels in de bekostiging te dempen.

Voorzitter Edith Hooge: “Een deel van de schoolbesturen doet het echt niet goed. Dat los je niet op door te centraliseren en schoolbesturen te passeren. De raad doet overheid en besturen aanbevelingen om de bestuurlijke verhoudingen te herstellen. En dat is hard nodig, want verstoorde verhoudingen mogen het omgaan met en oplossen van de grote opgaven voor het onderwijs niet in de weg staan.”

Schoolbesturen krijgen het advies om stevig intern verbonden te zijn met hun scholen. Hiermee bedoelt de raad dat een schoolbestuur weet wat er speelt op de school of scholen, zicht heeft op de toegankelijkheid en kwaliteit van het onderwijs, in contact staat met ouders, beslissingsruimte laat aan schoolleiders en leraren en hen zo toerust dat zij deze ruimte goed kunnen invullen. De raad adviseert schoolbesturen om te zorgen voor samenwerking tussen scholen en om ook extern samen te werken met andere schoolbesturen en maatschappelijke partners om publieke belangen te dienen. De raad beveelt schoolbesturen aan elkaar hieraan te houden met behulp van codes goed bestuur binnen de PO-Raad en de VO-raad.

Downloaden advies Een duidelijke positie voor schoolbesturen, Onderwijsraad, 28 september 2023: www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2023/09/28/schoolbesturen

Persbericht: Overheid en schoolbesturen: herstel de bestuurlijke verhoudingen, Onderwijsraad, 28 september 2023: www.onderwijsraad.nl

U P D A T E

Commentaar op advies van de Onderwijsraad:
Er zijn nijpender problemen in het onderwijs dan gekwetste schoolbestuurders, Aleid Truijens, de Volkskrant, 2 oktober 2023: www.volkskrant.nl/columns-opinie/er-zijn-nijpender-problemen-in-het-onderwijs-dan-gekwetste-schoolbestuurders~b546daf3/

Over het ondermaatse advies van de Onderwijsraad. Hebben de PO- en VO-raad lobby weer gewonnen? door Hans Duijvestijn, Komensky Post, 29 september 2023: https://komenskypost.nl/?p=8166