Redactie Beroepseer

Gert Biesta verdiepte zich in het cultuuronderwijsbeleid en schrok van wat hij las. Cultuureducatie lijkt zich alleen te richten op problemen oplossen en antwoorden vinden. Terwijl de kunsten juist bijdragen door problemen te máken, vragen te stellen en te blijven zoeken.
Op 17 mei 2021 opent hij het online onderzoeksfestival Musework-Live-2021 dat ’s middags van start gaat met een lezing over de betekenis van kunst in het onderwijs. Het festival duurt tot en met 21 mei en heeft tot thema: Kritische kwaliteit – hoe zit dat in jouw werk?
Biesta is onderwijspedagoog en was vanaf april 2016 vijf jaar lang bijzonder hoogleraar ‘Pedagogische dimensies van onderwijs, opleiding en vorming’ aan de Universiteit voor Humanistiek. De leerstoel is ingesteld door het Nederlands Instituut voor Onderwijs en Opvoedingszaken NIVOZ. Biesta is internationaal erkend specialist op het gebied van pedagogiek en was tussen 2015 en 2019 geassocieerd lid van de Onderwijsraad.
Musework Live 2021 is een initiatief van het Lectoraat Muzische professionalisering van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) in samenwerking met interne HKU partners en externe partners. Het festival wordt samen met docenten, makers, studenten en onderzoekers vormgegeven.

Nieuwe benadering van kunsteducatie

In 2017 verscheen Biesta’s boek Door kunst onderwezen willen worden waarin hij een nieuwe benadering van hedendaagse kunsteducatie presenteert door de unieke mogelijkheden te laten zien die de kunsten bieden om een dialoog aan te gaan met de wereld om ons heen. Deze benadering van kunsteducatie is gebaseerd op onderwijzen als een proces van tonen, waarbij de docent de leerling laat zien wat goed, belangrijk of betekenisvol zou kunnen zijn om aandacht aan te besteden.
Aan de hand van de performance Hoe men afbeeldingen uitlegt aan een dode haas van de Duitse kunstschilder Joseph Beuys in 1965, waarvan afbeeldingen in het boek zijn opgenomen, maakt Biesta duidelijk hoe dit proces werkt.

Biesta gaf eerder lezingen over kunst en onderwijs. In 2017 in Rotterdam tijdens een door de Rotterdamse Kunstorganisatie KCR georganiseerde conferentie Afkijken mag! over Kunst in de context van het onderwijs | Onderwijs in de context van de kunst. Hij begon zijn betoog met het schetsen van twee hedendaagse problematische ontwikkelingen:
1. Kunst verdwijnt uit kunsteducatie
2. Educatie verdwijnt uit kunsteducatie
Biesta stelde dat vooral bij kijken of luisteren naar kunst het ontmoeten van weerstand tegelijkertijd het ontmoeten van je eigen verlangens is. Als voorbeeld gaf hij dat muziek luisteren het oefenen van geduld is. Je moet erbij blijven. Op de vraag hoe je kinderen kunt helpen erbij te blijven, zei hij “door het openhouden van deurtjes naar de ziel. Vijftien minuten theater kan misschien een slot openen dat al jaren is vastgeroest”. Verder benadrukte Biesta dat het belangrijk is om jong te beginnen om dat slot te openen en om in de wereld te komen, omdat dit een kwestie is van lange termijn.

Volgens Biesta biedt kunst een unieke mogelijkheid voor onderwijs dat niet smal wil scholen, maar breed wil vormen.
Onderwijs heeft een taak om bij de ander het verlangen te wekken om op een volwassen manier in de wereld te willen zijn. Kunst kan daaraan bijdragen, onder andere vanwege de ervaring die het biedt om met weerstand om te gaan, grenzen te ontmoeten en verlangens uit te stellen.

Verbeeldingskracht

In de rubriek Buitenblik van Kunstzone, tijdschrift voor professionals in kunst- en cultuureducatie, gaat Biesta in op verbeeldingskracht die volgens hem realiteitszin behoeft.

In het huidige Nederlandse discours over kunst- en cultuureducatie wordt verbeelding vaak opgevoerd als culturele basisvaardigheid, een belangrijk begrip, maar het vormt niet het hart van kunst en kunstonderwijs. De essentie van onderwijs is dat je je leert verhouden tot de wereld zoals die is. Het gaat om de rommelige ontmoeting met de werkelijkheid. Kunst maakt een heel eigen, specifieke ontmoeting mogelijk die in eerste instantie zintuiglijk van aard is: kijken, luisteren, ervaren. Kunst stelt ons de vraag hoe de wereld is en drukt ons met onze neus op de realiteit ervan, omdat kunst zelf óok materieel is.

Verbeeldingskracht wordt vaak op voorhand positief geduid, iets dat zonder meer gestimuleerd moet worden. Maar, waarschuwt Biesta:

Het is geen waarde op zich. Om de gaskamers te kunnen ontwerpen was ook verbeeldingskracht nodig. De echte vraag is dus niet of verbeeldingskracht in het kunstonderwijs thuis hoort, maar wélke. Van wezenlijk belang is hoe je je verhoudt tot datgene wat je kunt verbeelden.
Geëngageerde kunst kan daarbij helpen: kunst rammelt soms aan sociale en politieke structuren. Ze kan maatschappelijke discussies aanzwengelen en problemen blootleggen – maar wél vanuit haar eigen rol, met haar specifieke artistieke taal en materiële middelen. Niet als politiek programma. Geëngageerde kunst is waardevol voor kunstonderwijs, niet als middel om van leerlingen ‘agents of change’ te maken, maar omdat ze het ongemak van de wereld thematiseert – en zo de leerling in alle openheid uitnodigt zijn positie in de realiteit te bepalen.

Nieuw boek

Biesta heeft verschillende boeken geschreven. Een van zijn bekendste is Het prachtige risico van onderwijs (2014). Zijn nieuwste boek is het resultaat van een initiatief van het NIVOZ, een aantal bijeenkomsten van lectoren en leraren onder leiding van Biesta in de periode 2016 – 2020. Hun bijdragen zijn gebundeld in Pedagogiek als betrokken handelingswetenschap. Over de relatie tussen onderzoeken en handelen in het onderwijs. De auteurs zijn: Jacquelien Bulterman-Bos, Ton Bruining, Monique Leijgraaf, Frederike de Jong, Jos Castelijns, Geert Bors, Hans Bakker, Hester IJsseling Pieter Boshuizen, Bas van den Berg en Gert Biesta. Biesta voerde de redactie samen met Maartje Janssens, wetenschappelijk medewerker bij NIVOZ.
Op de site van NIVOZ bespreekt Wouter Pols het boek uitgebreid in zijn artikel: Onderwijs is kinderen op zo’n manier in de wereld inleiden zodat ze zelfstandig en volwassen op kunnen treden (7 mei 2021).

Kern van het boek is een verwijzing naar Aristoteles. Wat leraren nodig hebben is geen verklarende kennis van het niet-veranderlijke, maar praktische kennis van het veranderlijke. Of anders gezegd: wat ze nodig hebben is niet zozeer wetenschap, maar vakmanschap. En precies daar is pedagogiek als betrokken handelingswetenschap op gericht.
Lees het hele artikel van Wouter Pols op NIVOZ: https://nivoz.nl

Musework Live 2021 – van 17 tot en met 21 mei 2021. Met overzichtsprogramma. Deelnemen is gratis: www.musework.nl/nl/page/11509/musework-live-2021—donderdag-20-mei
Musework: www.musework.nl/

Kunstzone: https://kunstzone.nl/buitenblik-siem-nozza-creativiteit-is-de-belangrijkste-waarde-in-de-mens-2/

Door kunst onderwezen willen worden- Kunsteducatie ‘na’ Joseph Beuys, door Gert Biesta, Artez Press, 2017: https://artezpress.artez.nl/nl/boeken/door-kunst-onderwezen-willen-worden/
Video met samenvatting van de presentatie Door kunst onderwezen willen worden, 7 februari 2018: https://vimeo.com/268734590

Pedagogiek als betrokken handelingswetenschap, Gert Biesta en Maartje Janssens (red.), uitgeverij Phronese, 2021 https://www.uitgeverijphronese.nl/?page_id=833

Beter Onderwijs Nederland heeft een brief gestuurd aan de Raad van toezicht van ROC Nijmegen in verband met de Zaak Paula van Manen.
Van Manen moest op 2 december 2019, niet lang na het verschijnen van haar boek Wanneer krijgen we weer les? haar werkzaamheden als docent tijdelijk neerleggen. Ze werd voor maanden geschorst. Een gang naar de kantonrechter volgde, alsmede een hoger beroep. De zitting voor het Gerechtshof vond plaats op 3 maart 2021; de uitspraak volgde op 19 april.

Het boek gaat over Van Manens ervaringen met gepersonaliseerd onderwijs waar leerlingen zelf kunnen kiezen op welke manier en in welk tempo ze werken aan hun leerdoelen. Op elke school krijgt dit soort onderwijs een andere vorm. Van Manens openhartige schets van de hedendaagse onderwijspraktijk roept vele vragen op over onderwijs en onderwijsvernieuwing. Ze laat zien hoe complex een vernieuwing is en met welke dilemma’s docenten te maken hebben.
Ton Bastings bestuurslid van Beter Onderwijs Nederland merkte na publicatie van het boek op op dat men dit “‘leerzame’ boek kan lezen als een brandbrief die verplichte kost zou moeten zijn voor de onderwijsfracties van alle politieke partijen”.
Vereniging BON is in 2006 opgericht en heeft als doel “het zo goed mogelijk tot bloei laten komen van de potenties van leerlingen en studenten door gedegen vakinhoudelijke en algemene vorming”.

Het Hof concludeerde op 19 april:

Een docent van het ROC Nijmegen heeft een kritisch boek geschreven over de nieuwe onderwijsmethode die het ROC hanteert. Het boek heeft veel onrust teweeggebracht bij haar collega’s. Hoewel de namen in het boek zijn gefingeerd zijn de personen gemakkelijk herleidbaar. Naar aanleiding van de ontstane onrust heeft het ROC de docent geschorst. Nadat een mediation-traject mislukte heeft ROC om ontbinding van de arbeidsovereenkomst gevraagd. De kantonrechter ontbond de arbeidsovereenkomst en wees een transitievergoeding toe.

Anders dan de kantonrechter vindt het Hof dat de docent ook recht heeft op een billijke vergoeding omdat ROC ernstig verwijtbaar heeft gehandeld. Het ROC heeft na de beroering die na het verschijnen van het boek ontstond, te prematuur naar de forse maatregel van schorsing van de docent gegrepen. Deze schorsing is beschadigend voor de docent en stond in feite elke andere oplossing dan beëindiging van de arbeidsovereenkomst in de weg. Omdat ook de docent verwijten kunnen worden gemaakt, en het te verwachten was dat de arbeidsovereenkomst hoe dan ook zou zijn geëindigd (maar pas op een later moment) is het hof uitgekomen op een billijke vergoeding van € 40.000,- .

De brief

BON verzoekt in de brief aan voorzitter Jan Ramaekers van de Raad van Toezicht vijf indringende vragen te beantwoorden:

1. Zal de raad van toezicht de heer Van Mulkom, voorzitter van het Bestuur, ter verantwoording roepen vanwege het te prematuur [namelijk vlak na verschijning van haar boek] naar de forse maatregel van schorsing’ van Van Manen te grijpen?

2. De tweede vraag gaat over het belang van goed onderwijs en het opstellen van richtlijnen die het docenten mogelijk maken deel te nemen aan het publieke debat, als middel tot onderwijsverbetering , zonder hierdoor te moeten vrezen voor hun baan. Heeft ROC Nijmegen dit publieke belang meegewogen”
Veel docenten zullen zich door het ontslag van Van Manen mogelijk ‘onveilig’ ofwel onvrij voelen om – ook in het openbaar – kritiek te leveren op onderwijsbeleid.

3. Een belangrijke vraag is of de raad van toezicht de mogelijke precedentwerking van deze kwestie in overweging heeft genomen? Besturen in het hele land zullen zich nu vrij voelen kritische docenten te ontslaan zonder noemenswaardige consequenties.

4. Heeft ROC Nijmegen meegewogen in de beslissing dat Van Manen haar werk als docent niet meer zou kunnen uitvoeren omdat zij een boek heeft geschreven?

5. Is het niet zo dat het huidige bestuursmodel in het onderwijs zou moeten veranderen, als het bestuur van een publiek gefinancierde instelling kennelijk zo gemakkelijk een docent kan ontslaan voor het schrijven van een boek?

Lees de hele brief: Zaak-Paula van Manen: Onze brief aan de raad van toezicht van ROC Nijmegen, Beter Onderwijs Nederland, 9 mei 2021: www.beteronderwijsnederland.nl/nieuws/2021/05/zaak-paula-van-manen-onze-brief-aan-de-raad-van-toezicht-van-roc-nijmegen/

Hof handhaaft ontbinding en transitievergoeding docent ROC Nijmegen en vindt billijke vergoeding terecht, De Rechtspraak, 19 april 2021: www.rechtspraak.nl

Afbeelding bovenaan: Omslag van ‘Wanneer krijgen we weer les’? www.scriptum.nl/boeken/wanneer-krijgen-we-weer-les/

Arjan van der Mei is uitgeroepen tot Natuurkundedocent van het jaar 2021 door de Nederlandse Natuurkundige Vereniging (NNV). Tijdens het congres FYSICA in april 2021 kreeg Van der Meij de prijs uitgereikt uit handen van de voorzitter.  Naast eeuwige roem bestaat de prijs uit € 1000 voor privé-gebruik en € 1500 voor de school waar Van der Meij al zesentwintig jaar les geeft, christelijk college De Populier in Den Haag.

De NNV meldt dat er dit jaar weer geweldige kandidaten waren. Naast Arjan van der Meij waren er de finalisten Cathy Baars van het Martinuscollege in Grootebroek en Onne van Slooten van het Mendelcollege in Haarlem. Stuk voor stuk topdocenten die leerlingen inspireren voor het vak natuurkunde en daarnaast buiten het ‘gewone docentenwerk’ ook andere initiatieven ontplooien.

Oordeel van de jury:

“In Arjan van der Meij vond de jury uiteindelijk alles wat ze zoekt in een Natuurkundedocent van het Jaar: een gedreven persoon die excellent onderwijs geeft, geliefd bij leerlingen en gewaardeerd door collega’s en die tevens bijdragen levert aan de maatschappij.
Uit de nominatie die we ontvingen kwam de winnaar naar voren als een authentieke en hyperenergieke persoon. Hij is de drijvende kracht achter veel grootse initiatieven. Zo is er het Feynmanproject dat de leerlingen uit groep 8 van de basisschool inspireert en uitdaagt. Bij de Fabklas op vrijdagmiddagen en -avonden komen leerlingen uit de tweede tot en met het laatste jaar van de middelbare school op vrijwillige basis bijeen om te werken aan techniekprojecten.

Arjan is een groot voorstander en uitdrager van het zogenaamde ‘maakonderwijs’. Door wat hij ‘klooien’ noemt, ontstaan er creatieve ideeën. Door te proberen en te maken, leren leerlingen van allerlei wiskundige, natuurkundige, biologische en scheikunde principes. Dit ‘maakonderwijs’ draagt hij uit bij allerlei bijeenkomsten over onderwijs. Arjan is actief op sociale media en hij deelt zijn kennis en inzichten met de brede gemeenschap van natuurkundedocenten.
Bijzonder is dat hij bij de diploma-uitreiking voor iedere mentorleerling een persoonlijk ukelelelied ten gehore brengt. Al met al een geweldige docent die de titel Natuurkundedocent van het Jaar 2021 zeer verdient”.

De Nederlandse Natuurkundige Vereniging bestaat in 2021 honderd jaar en is al sinds 1921 dé belangenbehartiger van de natuurkunde in Nederland. De vereniging komt op voor de discipline natuurkunde in het voortgezet onderwijs, het hoger onderwijs en het natuurwetenschappelijk onderzoek in Nederland en wil zo bijdragen aan excellente wetenschapsbeoefening en een sterke kenniseconomie.

De NNV organiseert voor jubilemumjaar 2021 een essaywedstrijd waarin iedereen de kans krijgt om zijn of haar visie op de natuurkundige toekomst op schrift te stellen. Meer info op: www.nnv.nl/media/files/Essaywedstrijd_def.pdf.

Interview in weekblad Den Haag Centraal

In weekblad Den Haag Centraal van 6 mei 2021 staat een mooi interview met Van der Meij. Daarin zegt hij aan het slot dat hij het imago van de leraar achteruit heeft zien gaan: “We worden vaak vergeten als groep. Er worden allerlei veranderingen in het onderwijs doorgevoerd, maar er wordt nagelaten aan de leraren te vragen wat zij ervan vinden. Ik wil bijdragen aan de emancipatie van mijn vakgenoten. Daar hoort bij dat je je laat zien op andere plekken dan alleen op school. Mensen moeten zich realiseren dat een leraar belangrijk is. Niet omdat ik zelf belangrijk gevonden wil worden, maar omdat ik wil dat er meer mensen voor het leraarsvak kiezen”.

Natuurkundedocent van het Jaar, Nederlandse Natuurkundige Vereniging: https://www.nnv.nl/natuurkundedocent-van-het-jaar/

Afbeelding bovenaan: Weekblad Den Haag Centraal. Daarin staat een interview met Arjan van der Meij door Jesse Kuiper – met foto van Van der Meij gemaakt door Eveline van Egdom, getiteld ‘Natuurkunde is als olijven eten’, 6 mei 2021.
Zie tweet: https://twitter.com/arjanvandermeij/status/1390268196540846080/photo/1
en: https://twitter.com/arjanvandermeij/status/1390268196540846080/photo/2