In de afgelopen veertig jaar is het aantal dagbladuitgevers in Nederland sterk teruggelopen. In 1980 waren er nog veertig uitgevers, in 2020 nog zes. Namen als Sijthoff, VNU, Audet, Kluwer, van der Loeff en Damiate zijn verdwenen.Twee van die zes – de Belgische bedrijven Mediahuis en DPG Media – beheersen naar schatting bijna 95 procent van de markt voor gedrukte kranten. Daarnaast hebben ze aanzienlijke belangen in tijdschriften, huis-aan-huisbladen, online-uitgaven en radio.

Rendement en rationalisering staan bij de Vlaamse duopolisten^*) in de Nederlandse dagbladenmarkt voorop, schrijft journalist Joost Ramaer in Vrij Nederland. Dat blijkt uit hun prijsverhogingen en inhoudelijk steeds uniformere aanbod.
Ramaers artikel Eigen smoel of eenheidsworst? De toekomst van de noordelijke dagbladen onder Mediahuis, is het vierde en laatste deel van een onderzoek door journalistencollectief Spit naar het Vlaamse duopolie in de Nederlandse kranten.

Hun mediamarkt was uniek

Drie betaalde kranten en 33 gratis huis-aan-huisbladen, waren tot eind november 2020 allemaal in handen van een onafhankelijke regionale uitgeverij. Friezen, Groningers en Drenten mogen door ‘Den Haag’ dan meestal met de nek worden aangekeken, hun mediamarkt was uniek. In die maand werd de onafhankelijk Noordelijke Dagbladcombinatie (NDC) overgenomen door Mediahuis.

Mediahuis is de uitgever van de dagbladen NRC Handelsblad, De Telegraaf, en de regionale dagbladen De Limburger, Noordhollands Dagblad, De Gooi- en Eemlander, IJmuider Courant,  de Leeuwarder Courant, Dagblad van het Noorden Friesch Dagblad, en huis-aan-huis bladen.
DPG Media is uitgever van de dagbladen Trouw, Algemeen Dagblad (AD), De Volkskrant, Het Parool en de regionale dagbladen BN De Stem, Brabants Dagblad, De Gelderlander, De Stentor, Eindhovens Dagblad, Provinciale Zeeuwse Courant, Tubantia.

Schaalvergroting

Ramaer schrijft dat de Vlaamse duopolisten al jaren poseren als ‘de redders van de Nederlandse kranten’, zonder wie er in Nederland überhaupt geen pluriform media-aanbod meer zou bestaan – een riedel die hun eigen hoofdredacteuren al even lang braaf nabauwen. (Zie het artikel over krantenkoning Christian van Thillo van DPG Media in Vrij Nederland van 21 april 2021).
De bewering is evenwel een mythe. Ondanks hun gestage verval zijn alle betaalde Nederlandse kranten altijd goed winstgevend gebleven, op een paar titels na. Ook de regionale kranten. Anders hadden de Belgen al die bladen ook nooit opgeslokt natuurlijk. Dat zij daar per saldo bijna niks voor hoefden te betalen, was puur en alleen een gevolg van jarenlang wanbeheer bij de uitgeverijen van die kranten. Rampzalige overnames. Bergen schulden. Slepende ruzies tussen directies en aandeelhouders. Eerst bij PcM, toen bij Mecom-Wegener, vervolgens bij TMG, en tenslotte bij NDC.

En er speelt nog iets anders: hoe groter de uitgever, hoe meer hij neigt tot schaalvergroting en immer hogere rendementen. Nergens hakt die wedren er harder in dan bij lokale en regionale media, terwijl de nood aan hoogwaardige en onafhankelijke journalistiek nergens hoger is dan in de (kleine) steden en de regio’s.

DPG Media was de eerste uitgever die op grote schaal dezelfde landelijke kopij ging gebruiken voor al zijn regionale titels. Alle regionale DPG-kranten zijn kopbladen van het landelijke AD geworden. Geheel – AD Rotterdams Dagblad, AD Utrechts Nieuwsblad – of bijna helemaal: BD (ooit het Brabants Dagblad), ED (voorheen het Eindhovens Dagblad), De Stentor, Tubantia. Het Parool oogt nog als een zelfstandige titel, maar in deze Amsterdamse krant is op veel dagen een minderheid van de kopij afkomstig van de eigen redactie.

Vrij Nederland heeft op 9, 10 en 11 augustus 2021 onderzocht welke kopij er werd overgenomen door de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden. Het bleek dat gemiddeld een derde van de kopij in deze bladen is overgenomen uit grote landelijke kranten. Vóór de overname van hun uitgeverij NDC kwam die vooral uit het AD: NDC had een deal gesloten met AD-eigenaar DPG Media. Sindsdien komt de landelijke kopij uit de Mediahuis-titels De Telegraaf, de Vlaamse De Standaard en NRC.

De Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden geven niet aan welke artikelen uit andere Mediahuis-kranten komen. Hun zusterkrant Friesch Dagblad doet dat wel. Die neemt overigens nauwelijks artikelen uit De Telegraaf over, maar vooral uit NRC. Hoe lang deze krant dat nog kan volhouden onder de nieuwe eigenaar is de vraag.
Mediahuis laat zijn Nederlandse redacties tot dusver veel meer de vrije hand dan DPG Media.

De schaalvergroting bedreigt de pluriformiteit in het Nederlandse medialandschap. Met twee mediaconcerns is de democratie niet voldoende voorzien van een vierde macht, die controleert, bekritiseert en zaken aan het licht brengt.

Noot
^*) Een duopolie is een soort oligopolie waarbij twee bedrijven dominante of exclusieve zeggenschap hebben over een markt

Lees het hele artikel van Joost Ramaer, Eigen smoel of eenheidsworst? De toekomst van de noordelijke dagbladen onder Mediahuis, Vrij Nederland, 30 september 2021: www.vn.nl/overname-ndc/

Krantenkoning Christian Van Thillo: de man die ons medialandschap verschraalde, Vrij Nederland, door Kim van Keken en Joost Ramaer, 21 april 2021:  www.vn.nl/krantenkoning-christian-van-thillo/

Miljarden Belgische staatssteun verschralen systematisch de Nederlandse media, Business AM, 4 mei 2021: https://businessam.be

Media grijpen meer naar het ANP: hoe pluriform is het medialandschap met maar één persbureau? door Sjors Hofstede. Stimuleringsfonds voor de jouralistiek 1 juni 2021: www.svdj.nl/

Hoe Nederland een dagblad-duopolie kreeg, door Piet Bakker, SvdJ, 16 september 2020: www.svdj.nl

U P D A T E

De Belg – Christian Van Thillo, de mediakoning van de Lage Landen, door Mark Koster, uitgeverij Prometheus, 2024: https://uitgeverijprometheus.nl/boeken/belg-paperback/

Foto bovenaan is van Michael Schwarzenberger