Redactie Beroepseer

Een groot deel van ons leven besteden we aan werken. Maar wat is de betekenis van werk? Hoe belangrijk is werken in ons leven? En hoe draagt werken bij aan het ervaren en verliezen van zin in ons leven? Deze vragen adresseerde Maroesjka Versantvoort in haar inaugurele rede bij de aanvaarding van haar ambt als bijzonder hoogleraar Arbeid en Zingeving aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in oktober 2022. Titel van de rede: Zin verzoet de arbeid; over arbeid en zingeving in een paradoxale samenleving.

Werk neemt in het leven van mensen en binnen de samenleving een belangrijke plek in. Je werk maakt deel uit van wie je bent. Het bepaalt mede je identiteit, je plek in de samenleving, hoe je je kunt ontwikkelen, geeft structuur en doel, en zorgt voor sociale contacten. Daarmee kan werk zingeving toevoegen aan het leven van mensen. Zeker nu de rol van religie afneemt, is voor sommige mensen werk inmiddels dé bron van zingeving in het leven. En neemt het de plek in die voorheen religie had.

“Voor driekwart van de Nederlanders is inhoudelijk leuk werk belangrijk”, aldus Maroesjka Versantvoort. “Werk waarin je jezelf kunt ontplooien of werk waarmee je anderen kunt helpen. Zelfs zo belangrijk dat de helft van de werkenden ook zou willen werken als dat niet meer zou hoeven voor het geld. Slechts een kwart zou in dat geval willen stoppen met werken”.

1,2 miljoen werkenden hebben last van burn-out

Zowel individueel als in de samenleving als geheel wordt er alleen steeds meer van betaald werk verwacht. Dit kan mensen onder druk zetten en ertoe leiden dat mensen vastlopen in hun werk, waardoor het tegenovergestelde van zingeving ontstaat. Gezien de huidige krapte op de arbeidsmarkt is de roep om meer uren te gaan werken. Daarmee komt het samenspel tussen zingeving en arbeid verder onder druk te staan. Want meer werken leidt niet automatisch tot meer zingeving. Sterker nog: voor sommige mensen kan de vraag om ‘meer, meer, meer’ juist tegengesteld werken, waardoor welzijn en gezondheid onder druk komen te staan. Uit onderzoek blijkt dat 1,2 miljoen werkenden in Nederland op dit moment last hebben van burn-outklachten en dit cijfer stijgt, zeker bij jongeren.

Win-win situatie

Maroesjka Versantvoort, die namens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) de leerstoel aan de PThU bekleedt, stelt dat daar dan ook een belangrijke opgave ligt voor de samenleving. Het SCP verkent en verklaart hoe met onze samenleving en de kwaliteit van leven van mensen gaat. Daar zijn werk en zingeving belangrijke onderdelen van. Want met de juiste combinatie van zingeving en werk, door te streven naar werk en werkomstandigheden die zingevend zijn, kan een win-win-situatie gerealiseerd worden. Zowel voor het individu als voor de samenleving. Zingeving versterkt immers de positieve aspecten van werk en werk is een belangrijke bron voor zingeving. Mensen die zingeving ervaren in hun leven zijn actiever, gezonder, welvarender en gelukkiger.

Dé vraag voor de toekomst, en daarmee ook een van de centrale vragen binnen de leerstoel, is hoe deze win-win-situatie eruit ziet, hoe die te creëren valt en wat het vraagt van alle betrokkenen: werkgevers, werknemers, overheid én religieuze organisaties. Hierbij wordt vanzelfsprekend ook naar de andere kant van de medaille gekeken: hoe voorkomen we zinondermijnend werk of zinondermijnende aspecten van werk, en wat vraagt dit van alle betrokkenen?

Versantvoort geeft in haar oratie alvast aan dat werkgevers en andere organisaties, waaronder kerken en de overheid, in ieder geval aan zet zijn: “Als er bij bedrijven en organisaties meer aandacht komt voor zingeving, ontstaan er vermoedelijk minder gezondheidsproblemen en vallen er minder mensen uit”. Verder bepleit zij dat een hernieuwd perspectief nodig is op de betekenis van werk. Ook theologisch.

Oratie Maroesjka Versantvoort: Zin verzoet de arbeid. Over arbeid en zingeving in een paradoxale samenleving, Sociaal en Cultureel Planbureau, 14 oktober 2022: www.scp.nl/publicaties/publicaties/2022/10/14/zin-verzoet-de-arbeid

Hoe arbeid en zingeving tot een win-win situatie kunnen leiden, nieuwsbericht, Sociaal Cultureel Planbureau, 14 0ktober 2022: www.scp.nl/actueel/nieuws/2022/10/14/hoe-arbeid-en-zingeving-tot-een-win-win-situatie-kunnen-leiden

Nieuwssite Univers van de Universiteit van Tilburg besteedt elke maand aandacht aan een masterscriptie. In december 2022 aan die van Marijn Krol: Experiencing and reacting to workplace exclusion, a receiver’s perspective.
Krol studeerde Organisatiekunde en interviewde voor zijn scriptie mensen die zijn gepest op de werkvloer. Simone Vermeeren van Univers stelde Krol vijf vragen, waarvan de eerste luidt:

Waarom wilde je onderzoek doen naar pestgedrag op de werkvloer?

Krol: “Voordat ik begon aan de premaster Organization Studies deed ik de hbo-opleiding Human Resources Management. Toen ik een masterscriptieonderwerp kon kiezen met betrekking op werknemers vond ik dat meteen interessant. Maar ik heb ook al aardig wat bijbanen gehad, en daarbij was ik altijd gefascineerd door de groepsdynamiek. Het proces van wanneer je erbij hoort, of nog wat langer moet slijmen bij collega’s, interesseert me enorm. Het is mij weleens overkomen dat ik minder aansluiting vond bij een groepje op het werk”.

Waar gaat je scriptie over?

“Ik heb onderzocht hoe slachtoffers van pestgedrag op de werkvloer het pesten hebben ervaren. Daarbij heb ik gekeken naar een specifieke vorm van pesten: uitsluiting. In de literatuur over work place exclusion is al vaker geschreven vanuit het actie-reactie-perspectief. De nadruk ligt daarin op wat de pester doet en hoe de ontvanger reageert. Ik heb in twaalf kwalitatieve interviews onderzocht hoe de slachtoffers het pesten hebben ervaren, en hoe ze het hebben verwerkt.

In de interviews vroeg ik naar het hele verhaal. Hoe begon het? Wat deden de pesters? En hoe hebben de ontvangers gereageerd? Ze kwamen met veel voorbeelden. Bij één respondent moesten op kantoor de tafels uit elkaar vanwege de corona-uitbraak, en natuurlijk paste alleen de tafel van de gepeste net niet meer in dezelfde ruimte. Een ander werd overgeslagen bij koffierondjes, als enige. Het lijken kleine dingen, maar bij alle respondenten bleek dat de acties zich in de loop van de tijd opstapelden”.

Wat zijn je opvallendste resultaten?

“Alle respondenten hadden ongeveer hetzelfde meegemaakt, ook in de manier waarop ze het pesten ervoeren en verwerkten. Ze gingen allemaal door drie fases. In de eerste twijfelden ze aan zichzelf, en werden ze onzeker van het pesten. ‘Waarom doet iemand zo tegen mij?’. Daarna kwam het tipping point, het moment dat ze doorhadden dat ze gepest werden. De laatste fase was een periode van focus op zichzelf. In die fase konden de mensen die gepest werden onder ogen zien dat het buiten henzelf lag.

Dat er bij iedereen een tipping point optreedt was nog niet bekend. Ook heb ik met mijn onderzoek duidelijk in beeld kunnen brengen welke rol het tijdsperspectief speelt. Het tipping point wordt pas bereikt als er een langdurige fase van pestgedragingen aan vooraf gaat, zelfs al is dat pesten nog zo klein. Aan de hand van deze resultaten heb ik een model kunnen bouwen, dat inzicht geeft in de processen waar slachtoffers van buitensluiting op de werkvloer doorheen gaan.

Tenslotte hebben bijna alle respondenten aangegeven dat het aankaarten of rapporteren van pestgedrag bij een vertrouwenspersoon niet werkt als die niet voor een volle honderd procent onafhankelijk is. Een interne vertrouwenspersoon is vaak ongeloofwaardig, omdat deze wordt beziggehouden door interne dynamieken die in het bedrijf spelen. Het beste kun je je, als je gepest wordt, melden bij een organisatie die is gespecialiseerd in onafhankelijke vertrouwenspersonen. Zij kunnen je helpen een dossier op te bouwen”.

Lees het hele interview met Marijn Krol: ‘Hoe ervaren slachtoffers pesten op de werkvloer?’, door Simone Vermeeren, Univers, 6 december 2022: https://universonline.nl

Marijn Krol ontving op de jaarlijkse Afstudeerdag van de vakgroep Organisatiekunde op 4 december 2021 de J.J.J. van Dijck Award voor de beste masterscriptie. Hij kreeg deze prijs “voor zijn onderzoek naar de mate waarin mensen zich genegeerd of buitengesloten voelen op het werk en welk effect dit op hen heeft”.
Scriptiebegeleider Hans van Dijk: “Marijn heeft veel creativiteit en doorzettingsvermogen getoond. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van nieuwe theoretische inzichten die bijdragen aan de literatuur, wat uniek is voor een masterscriptie”.

De prijs is genoemd naar professor Jules van Dijck (overleden in 2013). Hij was de grondlegger van twee sociaalwetenschappelijke departementen binnen de Universiteit van Tilburg: Organization Studies (OS) en Human Resource Studies (HRS). www.tilburguniversity.edu

Zie ook: Report App, platform actief op het gebied van arbeidsomstandigheden. Doel is voorkomen van escalaties op de werkvloer  en creëren van een gezonde, respectvolle en duurzame werkomgeving die vrij is van ongewenst gedrag en integriteitsschendingen. https://report-app.com/

Afbeelding bovenaan is van Azmi Talib