Wat doet een ethisch competente accountant precies? Sinds 6 juni 2023 staat het geformuleerd in het Moreel Besluitvormingsmodel voor accountants. Het model beschrijft in heldere zinnen het gedrag van de ethisch competente accountant dat een rol speelt in het proces van morele besluitvorming bij de accountant zélf.

In het Voorwoord schrijft Margreeth Kloppenburg, voorzitter van bestuur Faculty Ethiek, Cultuur en Gedrag van de Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van accountants (NBA): “De in de wetenschap en praktijk breed gedragen evidence-based inzichten over morele besluitvorming vormen de kern van het model. Het model onderbouwt en maakt het proces en de samenhang zichtbaar hoe een ethisch competente accountant tot een moreel besluit komt. Het model zegt dus niet expliciet wat goed of fout gedrag is, iets wat vaak vrij helder is, maar helpt u bewust te worden van de psychologische elementen die een rol spelen bij uw afwegingen over hoe te handelen. Het geeft handvatten om die afwegingen nog eens kritisch tegen het licht te houden.
Het is ook meteen een instrument om ethisch gedrag bij en met elkaar te stimuleren en daarmee goede beroepsuitoefening – een wettelijke taak van de NBA. Het geeft zo concreet als mogelijk invulling aan de gevraagde vaardigheden die – in het ideale geval – een ethisch competente accountant bewust en wholeheartedly omarmt”.

Drie fasen, drie factoren en zeventien kenmerken

De Faculty Ethiek, Cultuur en Gedrag van NBA heeft begin 2022 opdracht gegeven tot het ontwikkelen van een moreel besluitvormingsmodel voor accountants. De Faculty gaf hierbij nadrukkelijk aan dat het een model moest worden voor alle accountants: openbaar accountants, intern accountants, overheidsaccountants en accountants in business. Het onderzoek omvatte een literatuurstudie, een enquête, vier rondetafels met belanghebbenden uit het veld,en twee evaluaties met een expertgroep.

Het Moreel besluitvormingsmodel voor accountants geeft weer hoe ethisch competente accountants tot morele beslissingen komen. Het kan zorgen voor bewustwording onder accountants over het proces van morele besluitvorming, maar het is niet bedoeld om te bepalen hoe zij tot die beslissingen kunnen komen.
Om een moreel beslissingsprobleem op te lossen doorloopt de accountant een proces dat uit drie fasen bestaat alvorens een beslissing te nemen:
– identificatie van het moreel beslissingsprobleem;
– oordeelsvorming op basis van inventarisatie van mogelijke beslissingen en het afwegen van argumenten;
– het vormen van de intentie tot het nemen van een beslissing.

Het model omvat drie factoren die het besluitvormingsproces van de accountant beïnvloeden: de accountant zélf, het moreel beslissingsprobleem en de omgeving waarin het probleem zich voordoet. Aanleg, opleiding, ervaring, en persoonlijk normenkader vormen samen de kenmerken van de accountant.
Afstand tot de beslisser, omvang van de gevolgen, en waarschijnlijkheid van de gevolgen vormen samen de kenmerken van het moreel beslissingsprobleem.
Sociaal en professioneel normenkader, beïnvloedingssfeer, en psychologische veiligheid vormen samen de kenmerken van de omgeving waarin het moreel beslissingsprobleem zich voordoet.

Het model bevat zeventien, op pagina 7 beschreven, kenmerken van de ethisch competente accountant.

Niet bedoeld als zelfevaluatie

Om te voorkomen dat het model verkeerd wordt gebruikt, is het van belang om niet alleen te benadrukken wat het beoogt maar ook aan te geven waar de grenzen ervan liggen. Het model  is niet bedoeld als zelfevaluatie-instrument voor accountants om de eigen beroepsethiek te meten en kan ook niet worden gebruikt om gedetailleerde leerdoelen voor ethiek-trainingen te formuleren. Het biedt ook geen stappenplan voor accountants om in een gegeven situatie te bepalen hoe zij individueel of in teamverband moeten handelen. Het weldoordacht nemen van de moreel juiste beslissing is (uiteraard) de verantwoordelijkheid van de accountant zélf.

Om de toegankelijkheid van het model te vergroten is naast het whitepaper Moreel besluitvormingsmodel voor accountants een interactieve presentatie  beschikbaar. Downloaden Moreel besluitvormingsmodel voor accountants, NBA, juni 2023 en interactieve presentatie op NBA: www.nba.nl/besluitvormingsmodel

Hieronder video met reactie van Marcel Smits op het besluitvormingsmodel. Smits is oud-CFO/CEO en wordt genoemd een ‘echte’ accountant in business. Een accountant in business is een hoogopgeleide financiële professional die over de hoogst mogelijke kwalificaties beschikt.