Hoe zag het leven van de Europeanen er uit in 2022? Werkten ze naar hun zin? Eurofound^*) heeft het jaarboek gepubliceerd met de uitkomsten van e-onderzoek naar de arbeids- en levensomstandigheden van inwoners van de Europese Unie in 2022: Living and working in Europe 2022.

Uit het Voorwoord

Met nog maar twee jaar te gaan in 2020 zijn er in dit decennium al twee gedenkwaardige gebeurtenissen geweest – de COVID-19 pandemie en de oorlog in Oekraïne die beide Europa diepgaand hebben veranderd. We zijn nog niet ver genoeg verwijderd van de pandemie om de blijvende invloed ervan op leven en werk van Europeanen goed te kunnen beoordelen, maar de gegevens en waarover Eurofound in 2022 beschikte geven een idee van onuitwisbare sporen.

De crisis lijkt vooral te hebben geleid tot een herwaardering van de betekenis en structuur van werk door werknemers. De terugkeer naar de werkplek lijkt een ‘grote berusting’ te hebben ingeluid – een patroon van werknemers die ontslag nemen, of er in ieder geval over denken ontslag te nemen en te kiezen voor een baan van betere kwaliteit. Het lijkt erop dat de ontwrichting van het werk ertoe heeft geleid dat werknemers hun baan en het gewicht dat ze hechten aan kwaliteit in een nieuw licjt zijn gaan bekijken. Het bewijs hiervoor ligt in de problemen die sommige sectoren hebben met het werven en behouden van personeel – vooral de sectoren die bekend staan om hun slechte arbeidsomstandigheden.

Volgens de analyse van de European working Conditions Telephone Survey (EWCTS) van Eurofound heeft bijna een derde van de werknemers in de EU een baan die kan worden omschreven als van slechte kwaliteit, in die zin dat de negatieve kanten zwaarder wegen dan de positieve,

Een lange lijst

De resultaten van de enquête werpen een licht op een lange lijst van negatieve factoren die de werknemers naar beneden halen zoals moeite om de eindjes aan elkaar te knopen, weinig baanzekerheid, lange en onregelmatige werktijden, onbalans tussen werk en privéleven, werkdruk, gevaarlijke werkomgeving, beperkte vooruitzichten op het werk, intimidatie door collega’s en misbruik door klanten en cliënten. Eurofound verspreidt al lange tijd de boodschap dat één manier om de gevolgen van een krimpende beroepsbevolking af te wenden het creëren is van het soort arbeidsomstandigheden dat de fysieke en mentale gezondheid van werknemers beschermt en hen in staat stelt zich te ontplooien. Het potentieel bestaat al: duizenden werknemers hadden het over autonomie en inspraak in de besluitvorming, flexibele werktijden, erkenning voor hun werk, goede carrièrevooruitzichten en het gevoel goed en nuttig werk te doen. Het uitbreiden van dergelijke positieve aspecten van werk is een manier om een aantal onvermijdelijke nadelen te verminderen.

Tekorten aan arbeidskrachten wordt ook veroorzaakt door tekorten aan vaardigheden, wat tot enige ongerustheid zou moeten leiden in het licht van de ambitieuze doelstellingen van de EU voor een groene en digitale transitie. Veel laaggeschoold werk verdwijnt door digitalisering . Dat betekent dat het omscholen van ongeschoolde werknemers en werknemers met
beperkte vaardigheden een prioriteit moet zijn als de EU haar economische en werkgelegenheidsdoelen wil halen. De bevindingen van de ECTWS laten evenwel zien dat laaggeschoolde werknemers minder kans hebben op een opleiding of leertraject dan hun collega’s in hoger opgeleide beroepen.

De houding van werknemers ten opzichte van de relatie tussen werk en privé lijkt ook te zijn gewijzigd. Thuiswerken tijdens de pandemie gaf werknemers meer vrijheid om te beslissen hoe ze hun tijd beter konden verdelen. Uit de enquêtes van Eurofound is gebleken dat werknemers veel, zo niet al hun tijd graag thuis zouden werken. Steeds terugkerende verhalen in de media beschrijven het getouwtrek met het management over terugkeren naar kantoor. Hybride regelingen die thuiswerken en werken op kantoor combineren lijken een oplossing te bieden, maar het debat over wat een werkplek is, en waar die zou moeten zijn, lijkt voorlopig nog niet geëindigd.

De vraag naar telewerk kan slechts een symptoom zijn van een bredere ontevredenheid over werktijdregelingen. De EWCTS ontdekte dat bijna de helft van de werknemers minder zou willen werken. Het toont ook aan dat werkende vrouwen een dubbele dienst draaien als het dagelijkse, onbetaalde huishoudelijke werk wordt meegerekend. Mannen lijken meer moeite te hebben met lange werkdagen en de balans tussen werk en privé.

Arbeid is aan het veranderen

Alles bij elkaar suggereren de bevindingen dat de vijfdaagse werkweek van negen-tot-vijf een keurslijf is geworden. Arbeid is
aan het veranderen en het is tijd om te onderzoeken hoe de arbeidstijden ook kunnen veranderen.

De oorlog in Oekraïne trekt blijvende sporen in het leven van Europeanen, waarvan de eerste effecten werden vastgelegd door de Eurofound-enquête Living, working and COVID^**). De digitale e-enquête benadrukte de worsteling om te gaan met de stijgende kosten van levensonderhoud, waarbij mensen berichtten dat ze niet meer kunnen rondkomen en in 2022
meer betalingsachterstanden hadden dan in 2020. Met dreigende energiearmoede vrezen veel mensen dat ze hun energierekeningen in de komende maanden niet meer kunnen betalen

Deze financiële stress, gecombineerd met de psychologische impact van een oorlog in Europa zou kunnen verklaren waarom met de opheffing van de pandemie-beperkingen, het gevoel van welzijn van de Europeanen niet is teruggekeerd op het niveau van voor de pandemie.
Op alle punten van geestelijke gezondheid die door de enquête onder de aandacht werden gebracht, deden mensen het minder goed dan in de eerste maand van de pandemie. Het risico op neerslachtigheid was het grootst onder mensen met de meeste financiële problemen.

Vertrouwen

Een gevoel van afnemend vertrouwen in nationale instellingen was een andere zichtbare erfenis van de pandemie in 2022.
Zelfs onder degenen die het financieel goed hebben en die traditioneel het meeste vertrouwen hebben in instellingen, is het vertrouwen in de overheid dramatisch gedaald, terwijl het vertrouwen onder mensen met acute economische problemen extreem laag was. Vertrouwen verdient meer aandacht van beleidsmakers omdat het de basis is voor een goed functionerende
democratie.

Positieve geluiden

Er zijn ook positieve geluiden in 2022. Terwijl het geestelijk welzijn gemiddeld lager was dan in het voorjaar van 2020, is het gestegen vanuit het dieptepunt in 2021. Vooral jongeren hebben te lijden gehad van de beperkingen in het openbare leven. 2022, het Europese Jaar van de Jeugd, bracht ook enige verbetering in hun economische omstandigheden: de werkloosheid die aanzienlijk steeg onder vooral jongeren in 2020 en 2021 daalde tot een lager niveau dan voor de COVID-19-uitbraak.
Een ander bemoedigend signaal is het hoge werkgelegenheidsniveau en aanwijzingen van enig evenwicht tussen mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt. De werkgelegenheid is sterker gegroeid onder vrouwen, en van de hoger betaalde banen die zijn gecreëerd hebben vrouwen het leeuwendeel voor hun rekening genomen – een zekere stap in de richting van het wegwerken van de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in hoger betaalde banen. Werknemers in laagbetaalde banen behoren de komende jaren de vruchten te plukken van de EU-richtlijn die de wettelijke basis heeft gelegd voor een eerlijk en toereikend minimumloon, zodat alle werknemers een fatsoenlijk inkomen hebben.

Downloaden in PDF: Living and working in Europe 2022, Yearbook 2022 Eurofound (mei 2023), Publications Office of the European Union, Luxembourg.  www.eurofound.europa.eu/nl/publications/annual-report/2023/living-and-working-in-europe-2022

Ronde 5 van enquête over leven, werken en COVID-19 in de EU gelanceerd. Deelnemen aan onderzoek kan tot 2 mei 2022,  Blogs Beroepseer, 11 april 2022: https://beroepseer.nl

Noten
*) Eurofound – Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden is een agentschap van de Europese Unie, opgericht in 1975. www.eurofound.europa.eu/nl/over-eurofound

**) Eurofound (2020), Living, working and COVID-19, COVID-19 series, Publications Office of the European Union, Luxembourg. www.eurofound.europa.eu/publications/report/2020/living-working-and-covid-19
Covid-19 dossier: www.eurofound.europa.eu/topic/covid-19