“De grens is bereikt, de rek is eruit, het kan zo niet langer”. De boodschap komt niet alleen van burgers die goede zorg missen, maar ook vanuit de zorgsector zelf. Bestuursvoorzitter van zorgverzekeraar CZ zei eind 2022 dat hij niet kon garanderen dat zorg altijd voor iedereen toegankelijk zou zijn in 2023.

De organisatie van zorg en ondersteuning leidt er steeds vaker toe dat mensen ziek(er) worden. Veel mensen raken de weg kwijt in de zorg- en ondersteuningssector en daardoor krijgen ze gewoonweg niet de hulp die ze nodig hebben. Aan de andere kant blijkt de zoektocht naar passende zorg en ondersteuning voor patiënten lang en ingewikkeld. Die voert langs vele bureaucratische loketten en leidt ertoe dat mensen aftakelen en uiteindelijk alleen maar meer zorg nodig hebben.

Met de stroom mee

Op 20 juni 2023 is het advies Met de stroom mee. Naar een duurzaam en adaptief stelsel van zorg en ondersteuning. gepresenteerd op een bijeenkomst waar het werd toegelicht door voorzitter Jet Bussemaker en raadslid Bas Leerink van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS). De Raad constateert dat met het huidige zorgstelsel burgers niet de zorg en ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. Het huidige zorgstelsel draagt zelf in belangrijke mate bij aan het probleem.
Maar wat gaan we eraan doen? Hoe doen we het beter?

De belangrijkste reden voor het schrijven van het advies, aldus de RVS in de Inleiding, is dat de funderende principes van het zorgstelsel niet meer passen bij de veranderde maatschappelijke context waarin de zorg zich bevindt. Dat gaat ten koste van de meest basale publieke waarden waarop de zorg zich van oudsher richt: toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit. Maar ook de rechtvaardigheid en de legitimiteit van het stelsel staan onder druk.

In de eerste plaats zien we dat de manier waarop het zorgstelsel met zorg en gezondheid omgaat steeds meer afwijkt van hoe er inmiddels in brede kring wordt gedacht over de aard van zorg- en ondersteuningsvragen.
Ten tweede staat de solidariteit van het bestaande stelsel onder druk. In de afgelopen jaren heeft de RVS meerdere malen aandacht gevraagd voor ongelijkheden in gezondheid en de samenhang met andere thema’s zoals bestaanszekerheid en de inrichting van de leefomgeving.
Ten derde zien we dat het huidige zorgstelsel op dit moment niet is ingericht voor het maken van legitieme afwegingen tussen botsende publieke waarden, zoals toegankelijkheid en kwaliteit.

Tijd voor verandering, ook van het stelsel

Het stelsel is niet langer houdbaar en bovendien niet meer wenselijk, aldus de Raad. Het is daarom, kortweg, tijd voor verandering. Niet alleen binnen het stelsel, maar ook van het stelsel.
Hoofdstuk 3 van Met de stroom mee gaat dieper in op de belangrijkste problemen van het huidige zorgstelsel.
Hoofdstuk 4 plaatst de kernproblemen in historisch perspectief.
Hoofdstuk 5 presenteert een aantal voorwaarden waaraan het zorgstelsel moet gaan voldoen. Behandeld worden de rol van de rijksoverheid, systeempartijen en burgers, en de sociale innovaties die horen bij stelselaanpassingen.
Hoofdstuk 6 gaat over welke verandering er volgens de RVS in het zorgstelsel dient te worden aangebracht om de kernproblemen aan te pakken en tot een andere afweging van publieke waarden te komen.

Voorzitter Jet Bussemaker in het Voorwoord:

“U bent dus gewaarschuwd: in dit advies bepleiten we als RVS fundamentele veranderingen. Maar wellicht ook ter geruststelling: we zijn ons er zeer van bewust dat werken aan grote allesomvattende transities verkeerde energie kunnen opslurpen. We komen dan ook zeer zeker niet met een tekentafeladvies waarin we een geheel nieuw stelsel ontwerpen. Onze aanbevelingen zijn erop gericht vooral de huidige fragmentatie te doorbreken en tot meer samenhang te komen, toegankelijkheid en solidariteit ook voor de toekomst te borgen en toe te werken naar een stelsel dat kan meebewegen met nieuwe uitdagingen.
(…)
Als we willen dat zorg en ondersteuning beter georganiseerd worden, zou het stelsel niet moeten tegenwerken, maar juist moeten meewerken.  Het zou goede initiatieven de stroom mee moeten geven, in plaats van dat ze tegen de stroom in moeten zwemmen en op z’n best met veel moeite langzaam vooruitkomen.

Dit advies gaat dus over een stelsel waarin het aanbod van zorg en ondersteuning samenhangend en toegankelijk georganiseerd is. Groot onderhoud aan het stelsel is noodzakelijk om dat te bereiken. Maar uiteindelijk blijft transitie mensenwerk. Een beter georganiseerd stelsel van zorg en ondersteuning is niet alleen een politieke verantwoordelijkheid, maar vraagt moed, lef en leiderschap van alle betrokkenen op alle niveaus. We hopen dat dit advies daartoe inspireert”.

Het advies besluit met een Lijst met geraadpleegde personen en een Literatuurlijst.

Reacties

Al snel na publicatie van Met de stroom mee verschenen er reacties op internet. Een greep:

– Een gezondheidswetenschapper en adviseur vindt het “tamelijk naïef van de RVS om te denken dat dit kan gaan gebeuren zonder het fundamenteel niet-passende zorgstelsel te vervángen, maar er juist weer aan te gaan sleutelen…” Het huidige zorgstelsel vindt hij niet te handhaven; het is een fossiel zorgstelsel dat allang in een museum had moeten staan. Waarom weer voorstellen te gaan sleutelen aan het huidige al gezonken en stilliggende wrak?

– Een deskundige op het gebied van de gezondheidszorg en extern vertrouwenspersoon schrijft dat het huidige zorgstelsel geen groot onderhoud nodig heeft. Het heeft een plek in een museum nodig. Zij vindt dat de RVS krabt, wéér, waar het niet jeukt. En blijft onderdeel van het probleem.

– Huisarts: Het zorgstelsel wordt niet beter door de premie ervoor anders te financieren. Je moet de zorginrichting veranderen en richten op samenwerking. En de verdieners aan de zorg, zoals de ZV en vele adviseurs etc, eruit

– Huisarts: Het hybride zorgstelsel is intrinsiek kostenverhogend en dan moet je niet de werkelijkheid aanpassen aan het systeemmodel, maar het systeemmodel aanpassen aan de realiteit! Gelijke toegang tot zorg voor iedereen is niet slechts een wens maar een recht.

– Huisarts: Mooi dat Bussemaker het zorgstelsel wél ter discussie stelt… maar verder? Men blijft een beetje binnen het geijkte discourse schrijven door dezelfde poppetjes: intellectuele lafheid en financiële belangen gaan hand in hand. Wat maakte Bussemaker tot hoogleraar aan het Leids Universitair Medisch Centrum en de Universiteit Leiden? Wetenschap?

– Een bedrijfsarts reageert op een uitspraak van Jeurissen, hoogleraar betaalbaarheid van zorg aan het Radboud UMC en een van de experts die voor het RVS-advies is geraadpleegd: ‘Want met die intrinsieke motivatie gaat het momenteel niet goed. Een toetssteen hiervoor is het ziekteverzuim, en dat is hoog in de zorg’. Deze opmerking komt bij mij over als dat gebrek aan motivatie de oorzaak is voor het gemak dat iemand zich ziek meldt. Hopelijk is dit een verspreking. Het is juist de overmaat aan motivatie die hebben geleid tot het ziekteverzuim. De zorgmedewerkers hebben veel te lang zichzelf laten opjutten in “lean” en “efficiënt”werken. Er is geen enkele ruimte meer voor rust en reflectie in het systeem. Het administratieve circus dat is opgetuigd, gebaseerd op een inmiddels geïnstitutionaliseerd wantrouwen, zorgt voor extra belasting. Maar het volslagen gebrek aan vertrouwen in de inschattingscapaciteit van de zorgverleners, dat heeft daarbij echt de grootste schade gedaan. Te veel mensen die op afstand staan van het primaire werkproces hebben zich laten inspireren door diverse “hype’s” en moeten bevredigd worden met “management informatie”, want dat is de primaire reden voor al die administratiedruk, gebrek aan inzicht bij de leidinggevende laag en vooral gebrek aan lef om vertrouwen te geven aan je professionals.
(….)
Ga niet weer “over de hoofden van de zorg heen” Haagse oplossingen bedenken, daar hebben we er al te veel van gezien.

– Klinisch psycholoog en psychotherapeut: “Het stelsel moet meewerken”. Bussemaker wil het geldverslindende zorgstelsel niet vervangen omdat dat “bakken met geld kost en alle aandacht vraagt”. En wel € 2,8 miljard transitiegelden verspillen via het Integraal Zorg Akkoord (kassa voor consultants en managers) dat niets gaat opleveren en veel aandacht vraagt? “Het stelsel moet meewerken”. Aha, klare taal.

– Anton Diedrich in het Haarlems Dagblad: De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving stelt voor de premie inkomensafhankelijk te maken. Het is een lapmiddel, om het systeem zoals dat aan het rafelen is nog even mee te laten gaan.

– Steven P.M. de Waal, voorzitter Public Space Foundation, Denktank voor Actief Burgerschap en Maatschappelijk Ondernemerschap en auteur van Het zal mijn zorg zijn – 7 routes naar een gezond zorgstelsel: Scherp en belangrijk advies van de Raad voor Zorg & Samenleving (dat laatste wordt echt waargemaakt) over problemen in dit stelsel en de pragmatische ingrepen die nodig zijn. Het is een oproep tot het civil leadership, dat ik zo belangrijk vind, maar nu in kringen van polder en nationale overheid: doe je eigen, noodzakelijke, maar ook soms pijnlijke werk, in plaats van alleen maar ‘visies’, ‘toekomstbeelden’, ‘convenanten’ en ‘beleidsplannen’ te produceren. Beweeg van papier naar bestuurlijke werkelijkheid en toon dus ook meer moed!
(…)
Veel is herkenbaar in het advies en het legt zeker een goede politieke agenda neer. De aanpak ervan gaat – helaas – nog jaren duren. Het goede nieuws is dat de gezondheidszorg nu al veel zichtbaar maatschappelijk leiderschap kent en gelukkig heeft afgeleerd op dit type visies en beleidsagenda’s te wachten. Velen, van professionals tot patiënten, zijn al voluit bezig de zorg in de goede richting te vernieuwen, zoals ik in mijn boek laat zien! Ik merk nu uit diezelfde zorgpraktijk veel belangstelling, juist voor deze voorbeelden van wat er blijkbaar nu al kan en nog meer kan.
Zoals het in mijn visie hoort, helpt dit advies om de politiek en polder erop te wijzen waar zij hun werk moeten doen om dit (nog) verder te gaan ondersteunen!

Groot onderhoud zorgstelsel dringend nodig om goede zorg voor burgers te garanderen, RVS, 19 juni 2023: www.raadrvs.nl

Downloaden Met de stroom mee – Naar een duurzaam en adaptief stelsel van zorg en ondersteuning, RVS, juni 2023: www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2023/06/20/met-de-stroom-mee