Redactie Beroepseer

Op de site van het onderwijsvakblad Didactief schrijft Martin Ringenaldus over ‘het vierde tussenproduct’ van de ontwikkelgroep Engels/MVT (Moderne vreemde talen) van Curriculum.nu, de zogenoemde bouwstenen.^*) Martin Ringenaldus is docent Duits op Regionale Scholengemeenschap Goeree-Overflakkee in Middelharnis. Hij won in januari 2019 de aanmoedigingsprijs van de Onderwijsraad voor zijn blog Hoe valide is het eindexamen Duits?

Als leraar Duits wil hij dat het curriculum antwoord geeft op de vraag wat hij als leraar precies moet onderwijzen, in welke volgorde en binnen welk tijdsbestek: “Groot is mijn teleurstelling dat tot nu toe slechts de conceptbouwstenen bij één thema uit het conceptraamwerk zijn opgeleverd, het thema ‘creatieve vormen van taal’. Waarom dit als eerste is uitgewerkt, is overigens onduidelijk.

Ik lees dat de ‘bouwstenen de benodigde kennis en vaardigheden bij de grote opdrachten (beschrijven)’. Mooi, denk ik, dan volgt straks een beschrijving van de kennis die ik moet onderwijzen. Maar in de volgende zin lees ik: ‘De bouwstenen vormen uiteindelijk, samen met de visie en de grote opdrachten, input voor de herziening van de kerndoelen en eindtermen.’ Huh? Dus er worden eerst bouwstenen ontwikkeld om later vast te stellen naar welke kerndoelen en eindtermen die toewerken? Is dat niet de omgekeerde wereld? Je stelt toch eerst een doel?

Vervolgens staat er: ‘Het is belangrijk dat de inhoud van het onderwijs tegemoet komt aan de eisen die nu en in de toekomst gesteld worden aan mensen.’ Die eisen laten zich toch niet voorspellen? Zo’n voorspelling blijft een gok. Kunnen we wel op voorhand vaststellen wat de inhoud van het onderwijs moet zijn en welke kennis overgedragen moet worden?”

Vaardigheden

Volgens Ringenaldus is er een groot probleem wat betreft de vaardigheden die zouden worden losgekoppeld van een vak. Hij citeert de Engelse leraar en onderzoeker Dylan Wiliam: ‘Iedere 21e-eeuwse vaardigheid moet voor ieder vak apart worden onderwezen.’
Ringenaldus: “Leerlingen moeten over het vak kunnen praten, er samen in groepen aan kunnen werken, creatief zijn in dat vak, er kritisch over kunnen nadenken en er problemen in kunnen oplossen. En dat voor wiskunde, voor taal, voor zaakvakken, et cetera”.

Curriculum.nu denkt daar anders over en legt in onbegrijpelijke taal uit waarom. Ringenaldus: “Hier wordt een jargon gebruikt waar ik geen touw aan vast kan knopen”.
Er is inderdaad geen touw aan vast te knopen. Er staat: “Vijf grote opdrachten beschrijven de inhoud van het leergebied Engels/MVT vanuit communicatief, intercultureel en (meta)cognitief perspectief. De drie perspectieven maken het mogelijk om zowel de communicatieve als de inhoudelijke componenten van het talenonderwijs in samenhang te belichten”.
(N.B.: het vak Duits valt voorlopig binnen het leergebied Engels/MVT).

De inhoud is moeilijk samen te vatten. Ringenaldus doet een poging, maar het wordt niet duidelijk wat er concreet is bedoeld. “Het duurt tot pagina 7”, aldus Ringenaldus, “van het vierde tussenproduct voordat er eindelijk een omschrijving van kennis en vaardigheden volgt”.
Een opsomming van zes punten voldoet ook niet.

Die dispensorische Erziehungstheorie

Na vier ontwikkelsessies en vier tussenproducten van Curriculum.nu is Ringenaldus nog niet veel opgeschoten. Hem lukt het niet “om ook maar een voorzichtige inschatting te maken van hoe het curriculum er straks daadwerkelijk uit komt te zien. Het ontwikkelteam construeert ogenschijnlijk samenhangende zinnen met zoveel jargon dat het heel interessant en professioneel overkomt, maar feitelijk niets meer brengt dan vaagheid en onduidelijkheid”.
Dit alles doet hem sterk denken aan ‘die dispensorische Erziehungstheorie’: “Op 30 oktober 1981 verscheen in de Duitse kwaliteitskrant die Zeit een stuk met de titel Der Gipfel der Gläubigkeit – Wie eine Nonsens-Theorie ernst genommen wird. De schrijver, Wolfgang Meyer, behandelde in zijn les op uitvoerige wijze het essay Erziehung nach Auschwitz van Adorno en merkte daarbij dat examenleerlingen op basis van de inhoud niet verbijsterd waren, maar de ellende van het fascisme op gelijke wijze tot zich leken te nemen als bijvoorbeeld de structuur van een moderne roman. Hij besloot een tekst te construeren die bol stond van clichés, onjuistheden, onsamenhangende en betekenisloze zinnen die in een pseudowetenschappelijke vorm werden gegoten. Deze tekst kreeg de titel die dispensorische Erziehungstheorie. Hij legde de tekst aan zijn leerlingen voor en zei erbij dat het ging om de nieuwste wetenschappelijke theorie op het gebied van opvoeding. In de les bespraken ze de doelen van deze theorie, het mensbeeld van de theorie, de wetenschapstheoretische en filosofische achtergrond van deze theorie en haar methode. Geen van zijn eindexamenkandidaten doorzag de onzin van de tekst. Het huiswerk bij de tekst werd braaf gemaakt”.

Het gaat nog verder met die dispensorische Erziehungstheorie. Lees de hele blog van Martin Ringenaldus: Curriculum.nu en de kleren van de keizer, Didactief Online , 12 maart 2019: https://didactiefonline.nl

De les uit Ringenaldus blog: “Als je maar voldoende vaktermen in een schijnbaar samenhangend geheel plaatst, het voor zoete koek zal worden aangenomen. Niemand zal erkennen dat men de tekst niet goed begrijpt. Minister Slob is gewaarschuwd”.

_Noot
*) Een curriculum is een landelijk verplicht onderwijsprogramma: de vakken en de inhoud ervan. De Rijksoverheid stelt het curriculum formeel vast. De overheid, scholen en leraren geven samen vorm aan het curriculum, ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid.
Het huidige curriculum stamt uit 2006. Het is sindsdien wel aangepast op losse punten, maar niet goed genoeg met de tijd meegegaan.Vanaf november 2014 wordt er door het hele onderwijs
nagedacht over het onderwijs van de toekomst. Leraren, wetenschappers, leerlingen en schoolbestuurders, maar ook ouders, ondernemers en maatschappelijke organisaties..
In januari 2016 verscheen het eindadvies ‘Ons Onderwijs 2032’. De Onderwijscoöperatie en een regiegroep onderzochten of het eindadvies haalbaar is. De conclusies zijn in november 2016 aangeboden aan de staatssecretaris. Op 20 april 2017 keurde de Tweede Kamer de curriculumherziening goed.

In 2018 denken negen ontwikkelteams na over de vakgebieden: digitale geletterdheid, Engels, Nederlands, rekenen & wiskunde, burgerschap, bewegen & Sport, kunst & cultuur, mens & natuur, mens & maatschappij.
Elk team bestaat uit ongeveer zes leraren uit het primair onderwijs (po), zes leraren uit het voortgezet onderwijs (vo) en twee schoolleiders. Aan elk ontwikkelteam worden ongeveer zes scholen uit po en vo gekoppeld.
Zij werken momenteel aan de uitwerking van zogenoemde ‘bouwstenen’ per leergebied; zij bedenken wat leerlingen moeten kennen en kunnen, en wat thuishoort in het onderwijscurriculum van alle leerlingen. Tijdens diverse bijeenkomsten vragen de teams om feedback op de tussentijdse ideeën. Dat gebert ook online.

In het voorjaar van 2019 ronden de ontwikkelteams hun werk af. De bouwstenen worden medio 2019 naar de Tweede Kamer gestuurd. Met de opbrengst van dit ontwikkelproces worden kerndoelen en eindtermen voor negen leergebieden geactualiseerd in de wet.

De voortgang van de ontwikkelteams, de tussenstand van de opgehaalde feedback – ‘tussenproduct’ genoemd – is te volgen op https://curriculum.nu
De vijfde ontwikkelfase is half februari 2019 begonnen: https://curriculum.nu/agenda

Vandaag 11 maart 2019 is de Landelijke actieweek Investeer in onderwijs begonnen. De week wordt afgesloten met een landelijke onderwijsstaking en manifestatie op het Malieveld in Den Haag op vrijdag 15 maart. Michelle van Dijk, oud-lerares en momenteel teamleider, is ook van plan te staken en roept collega’s dringend op hetzelfde te doen. Waarom ze gaat staken legt ze uit in een aantal blogs op haar site, onder meer aan de hand van De 10 terechte klachten van de leraar.

In de introductie van deel 1 schrijft Van Dijk:

“Op vrijdag 15 maart staakt het onderwijs. In alle sectoren is geld nodig om de werkdruk te verlagen. Niet iedereen kent het plaatje achter het kostenplaatje. Daarom plaats ik in aanloop naar de staking elke dag een eerder verschenen stuk van mezelf of een ander om duidelijk te maken dat actie nodig is. Vandaag: ‘De 10 terechte klachten van de leraar.’ Oftewel: waarom moet het aantal lesuren per week omlaag?

Ik schreef dit blogbericht zeven jaar geleden. Op dit moment ben ik geen leraar, maar teamleider: ik heb nu zelfs geen klas, geen lessen. Mijn werkdrukbeleving is ontzettend anders: geen lessen, geen nakijkwerk, meer mail, meer overleg, meer stress, meer avonden op school, maar ik kan wel vaker rustig naar de wc, top! Toch is dit stuk nog steeds 100% representatief voor de positie van een leraar en daar gaat het om bij de staking”.

Alsof de eisen uit het niets komen

In deel 2 citeert Van Dijk een bericht van de Algemene Onderwijsbond (AOb) : “Tijdens de honderden schoolbezoeken merkten AOb-teams de afgelopen weken dat niet-leden zo af en toe twijfelen over staken, omdat zij denken dat er nog onderhandeld wordt met het kabinet. ‘Dat is absoluut niet het geval’, maakt AOb-voorzitter Liesbeth Verheggen duidelijk. ‘Er wordt voorzichtig met werkgevers afgetast wat de ruimte is voor nieuwe cao’s, maar in het primair onderwijs bijvoorbeeld schreven álle bonden en de PO-raad samen een brief dat er voor een fatsoenlijke cao meer geld van het kabinet bij moet. Slob en Van Engelshoven, het hele kabinet, komen alleen niet over de brug’.

Van Dijk: “Ten onrechte is het beeld ontstaan dat deze staking geen stappen vooraf kent, alsof de eisen uit het niets komen en er niet al jarenlang onderhandelingen stagneren. Dat beeld is ook ontstaan doordat CNV niet meedoet aan de staking, met de volgende uitleg: ‘We zitten momenteel midden in de onderhandelingen met het po om meer geld te krijgen voor schoolleiders, leerkrachten en conciërges. Omdat het po onze grootste club is en wij nog volop in onderhandeling zijn, wachten we eerst de uitkomsten af’.
Jammer dan voor vo, mbo, hbo en wo, jammer eigenlijk dus ook voor CNV-leden van po die zich blijkbaar al gelukkig moeten prijzen met een kasschuif (het al toegezegde geld voor werkdrukverlaging – nog lang niet genoeg – wordt nu eerder ingezet)”.

De brandbrief van Van Dijk aan de minister van Onderwijs in deel 3 dateert uit 2013: “Maar: verrassing, alleen de naam van de minister is anders. De situatie voor leraren (in tekortvakken) is nog helemaal hetzelfde (Ik ben nu teamleider, geen leraar, maar ik kom nog wel eens leraren Nederlands tegen…)”.

Daarom staken we. Deel 1: De tien terechte klachten van de leraar, 9 maart 2019. Deel 2 Ook als je niet naar het Malieveld kunt komen, 10 maart 2019. Deel 3: Brandbrief aan de minister, 11 maart 2019, door Michelle van Dijk op blog Michelle van Dijk schrijft: https://michellevandijkschrijft.nl

Landelijke actieweek Investeer in onderwijs, 11 maart 2019 – 15 maart 2019, Agenda Beroepseer: https://beroepseer.nl

Vanmiddag, dinsdag 5 maart 2019, is er een vergadering in de Tweede Kamer van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap waar de Onderwijsraad drie adviezen aanbiedt:
– Stand van educatief Nederland
– Publicatie Hoofdlijnen van stand van educatief Nederland 2018 over de doorgeschoten differentiatie in het onderwijsstelsel
– ‘Curriculumvernieuwing’ en ‘Toets wijzer’
De vergadering –  live te volgen via livestream – vindt plaats in de Suze Groenewegzaal en begint om 17.00 uur (tot 18.15 uur).

Eén keer in de vijf jaar bekijkt de Onderwijsraad hoe het onderwijs ervoor staat. Daarbij kijkt de raad zowel naar ontwikkelingen op de korte als de lange termijn. Het volledige rapport Stand van educatief Nederland bestaat uit een advies (deel A), een beleidsanalyse (deel B) en een cijferdeel (deel C).

De publicatie Hoofdlijnen van Stand van educatief Nederland 2018 gaat over de de huidige organisatie van het onderwijsstelsel in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen. Kan het onderwijs met het huidige stelsel zijn maatschappelijke opdracht nu en in de toekomst waarmaken? De Onderwijsraad komt tot de conclusie dat het huidige onderwijsstelsel op onderdelen aanpassing behoeft. In het licht van maatschappelijke ontwikkelingen wordt de manier waarop we het onderwijs georganiseerd hebben problematisch: (1) jongeren uit verschillende sociale groepen komen elkaar niet meer vanzelfsprekend tegen in het onderwijs, (2) plaatsing in het voortgezet onderwijs wordt steeds bepalender voor het eindniveau van jongeren, en (3) permanente educatie heeft geen formele plek in het onderwijsstelsel. De raad formuleert vijf vertrekpunten die richting geven aan de gedachtevorming en discussie over aanpassingen aan het stelsel.

De Onderwijsraad benadrukt nog eens dat “de verantwoordelijkheid voor het stelsel bij de overheid ligt. Een van de kerntaken is het bewaken van samenhang in het onderwijsstelsel bij de beleidsvoering. Daar hoort bij dat ze geregeld stil staat bij vragen zoals =- Welke maatschappelijke ontwikkelingen doen een appel op het onderwijs? en Wat hebben jongeren en burgers in het algemeen aan bagage nodig voor de toekomst? Met de hierboven beschreven vertrekpunten en de formulering van de maatschappelijke opdracht van het onderwijs levert de raad een bijdrage aan een stelseldiscussie die de afgelopen jaren, naar zijn oordeel, te weinig is gevoerd”.

Klik hier voor Hoofdlijnen van Stand van educatief Nederland 2018. Doorgeschoten differentiatie in het onderwijsstelsel, Onderwijsraad, 14 december 2018: https://beroepseer.nl

Doorgeschoten differentiatie. Stand van educatief Nederland 2019, Onderwijsraad, 22 februari 2019: https://beroepseer.nl
(Deze Stand van educatief Nederland bevat een uitgebreide toelichting en onderbouwing van de in december 2018 verschenen Hoofdlijnennotitie Doorgeschoten differentiatie in het onderwijsstelsel)

Meer info bij Tweede Kamer: Onderwijsraad, briefing inzake adviezen Toets wijzer, Curriculum en Stand van educatief Nederland, 5 maart 2018: https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/details?id=2019A00372

Livestream Suze Groenewegzaal, Tweede Kamer op dinsdag 5 maart 2019 om 17.00 uur: https://www.tweedekamer.nl/vergaderingen/livedebat/suze-groenewegzaal