Redactie Beroepseer

Het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic heeft over een periode van enkele maanden honderd interviews met Amerikaanse werknemers en zelfstandigen gepubliceerd die gaan over de waarde en betekenis van hun werk. Zo waren er interviews met een conciërge, actrice, boerin, pizzakoerier, schrijver van overlijdensberichten, treinconducteur, personeelsmanager en nog vele anderen. Titel van de serie: Inside Jobs – Hear what American workers have to say about their jobs.
De opzet van de serie was aanvankelijk aan de cijfers van maandelijkse rapporten van het Amerikaanse Ministerie van Arbeid een menselijk gezicht te verbinden. De interviewreeks stond onder leiding van twee redacteuren: Adrienne Green en Bourree Lam. In The Atlantic geven beiden een toelichting.
Lam: “In het verleden hebben we gesprekken gehad met mensen met een niet-alledaagse baan. Vorig jaar bijvoorbeeld had ik een interview met een gepensioneerde gijzelingsonderhandelaar. Hoe vermakelijk het ook was hem advies te horen geven over onderhandelingstactieken wat betreft salarisverhoging, op een gegeven moment dachten we niet meer aan ongewoon werk maar aan heel gewoon werk dat meestal niet het nieuws haalt. We wilden praten met Amerikanen uit verschillende sectoren en staten met een verschillende achtergrond qua opleiding en bevolkingsgroep”. De veelal abstracte cijfers werden genegeerd en tevoorschijn kwamen werknemers en zelfstandigen met hun verhaal over hun beroep en hun werk.

Ze lieten me nadenken over mijn eigen gedrag

Adrienne Green begon de serie met de bedoeling zoveel mogelijk te weten te komen van mensen die te lijden hebben onder de situatie waarin ze verkeren en waarover bedrijfsjournalisten zo vaak schrijven: hoe is het te behoren tot een minderheid op de werkvloer? Hoe de balans te vinden tussen werk en ouderschap? Hoe niet overbodig te worden op het werk in tijden van overgang?
Green: “We zijn erin geslaagd onze verhalen te vinden, bijvoorbeeld van de drie vrouwelijke advocaten die hun eigen bedrijf zijn begonnen, of de mijnwerker die bezig is zich aan te passen aan schone energie. Het meest werd ik geraakt door mensen met werk dat door het grote publiek niet bijzonder gevonden wordt. De conciërge bijvoorbeeld die, heel treffend, het respect van mensen voor zijn werk gelijk stelde aan hun vermogen hun eigen afval op te ruimen. Of mensen die buiten de traditionele economie staan, zoals de huismoeder die moeite had met het vinden van haar plek in een feministische beweging die de nadruk legt op prestaties van werkende vrouwen”.

Green raakte onder de indruk van de openhartigheid van de geïnterviewden over hun twijfels, bijvoorbeeld of hun werk wel of niet aansluit bij hun gevoel van eigenwaarde. Ze was ook onder de druk van het gemak waarmee ze ideeën aandroegen over hoe hun werk verbeterd zou kunnen worden: door een hoger loon, meer mensen zoals zijzelf, of meer tijd voor een leven naast hun  werk.

Lam: “Het interview met Mohamed Zaker, de conciërge op de universiteit van Harvard, komt elke keer weer bij me boven als ik iets weggooi. Ik heb sindsdien echt niets meer op de grond laten vallen dat een concierge zou moeten opruimen. Van een ding ben ik me door de serie zeer bewust geworden en dat is de manier waarop de geïnterviewden mij lieten nadenken over mijn eigen gedrag en de directe invloed daarvan op andere mensen. Ze hebben me precies uitgelegd wat ze doen. Ook kreeg ik te horen hoe gemakkelijk je fatsoenlijk gedrag kunt aanleren. Ik vind het zorgwekkend dat we te weinig aandacht schenken aan de mensen om ons heen. Misschien omdat we vinden dat we zelf worden genegeerd”.

Lam vindt dat we geen peiling nodig hebben (hoewel er wel een bestaat) om erachter te komen of een baan of carrière iemand een gevoel van identiteit geeft en of werk ook heel persoonlijk kan zijn: “In Azië, waar ik mijn carrière ben begonnen was een baan meestal maar een baan. Mijn familie zei tegen me de dingen niet zo persoonlijk te nemen op m’n werk: het is maar werk. Maar door deze interviews ben ik gaan beseffen dat bij mensen werk en identiteit nauw verweven zijn”.
Een andere ontdekking voor Lam was dat beroepsverenigingen een belangrijke rol spelen. De mensen zijn enthousiast als ze met vakgenoten kunnen praten en van elkaar kunnen leren.
Deel uitmaken van een beroepsgroep buiten kantoor wordt erg gewaardeerd: “Er zit ook een aspect aan van zelfverwerkelijking. We hoorden steeds weer dat dit werk niet voor iedereen geschikt was, maar wel voor hun. Dat betekent volgens mij dat veel Amerikanen betrokken zijn bij hun organisatie. Het gaat om een ‘wij’-gevoel, dat buiten familie, geloof en werkplek staat”.

We nemen een heel wezen in dienst

Green merkt tenslotte op dat werk een organiserend beginsel blijkt in het leven van Amerikanen. Werk bepaalt hun plaats in de maatschappelijke hiërarchie en in welke mate zij voor zichzelf en degenen die afhankelijk van hen zijn een fatsoenlijk leven kunnen verschaffen. Hoewel dit voor de meeste Amerikanen geldt, nuanceerden geïnterviewden ook de balans tussen hun ‘werk-zelf’ en hun ‘echte zelf’. Voor sommigen begon het echte leven pas na werktijd, voor anderen was werk een alles verterende uitbreiding van hun wezen. Sommigen noemden hun bedrijf of project ‘hun kind’.

Het is niet zo moeilijk ervan uit te gaan dat mensen verheven motieven hebben wat hun werk betreft, zoals andere mensen helpen of bijdragen aan het algemeen belang. Maar veel mensen werken voor brood op de plank om hun gezin te kunnen onderhouden, of om dingen te kunnen doen die ze graag doen.
De grootste les die Green heeft getrokken uit de interviews is dat het goed is als werk een onderdeel vormt van je hele wezen, van wat je tot mens maakt. Eén interview blijft haar zeker bij. Het betreft een interview met Jeni Strand, een personeelsmanager uit Fargo, North-Dakota. Strand merkte op “dat we steeds meer begrip krijgen voor het feit dat we een heel wezen in dienst nemen. We nemen hun gezin in dienst, hun geschiedenis, de dingen die gebeuren in hun leven. We aanvaarden steeds meer dat mensen niet alles achter zich laten bij de deur”. Niemand laat zichzelf achter bij de toegangsdeur bij het betreden van de werkplek. Bij geen van de honderd geïnterviewden was dat het geval. “Dat maakte dit project ook zo interessant voor mij”, aldus Green.
Onze identiteit wordt bepaald door verschillende factoren, en werk is er een belangrijk onderdeel van.

What we learned from interviews with 100 American workers, Adrienne Green and Bourree Lam, The Atlantic, 6 december 2016: www.theatlantic.com

Inside jobs. Hear what American workers have to say about their jobs, The Atlantic: www.theatlantic.com/projects/inside-jobs/

Het onbehagen van burgers beheerst het publieke debat. De ontevreden kiezer zou het vertrouwen in de politieke elite verloren zijn en daardoor naar populistische alternatieven zoeken, treffend geïllustreerd door onder meer de Brexit en de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten.

Op 29 november 2016 gingen Bas Heijne en Gabriël van den Brink hierover in gesprek in boekhandel Douwes in Den Haag onder leiding van Thijs Jansen. Beiden hebben een boek over het onbehagen in de maatschappij geschreven.
Van Heijne verscheen in september 2016 Onbehagen. Nieuw licht op de beschaafde mens. Van de Brink publiceerde zijn Onbehagen in de politiek in 1996.

Lees hier het verslag van die bijeenkomst: Twintig jaar Nederlands onbehagen met Bas Heijne en Gabriël van den Brink.

In de column van Hans Goslinga in Trouw over Den Uyl en zijn vooruitziende blik, schrijft hij over de oorzaken van het wegzakken van de Partij van de Arbeid. In de tijd van Den Uyl, zestig jaar geleden, was de PvdA nog sterk met vijftig Kamerzetels. Den Uyls voorganger Willem Drees was als premier begonnen met de opbouw van de verzorgingsstaat. In de tijd van Den Uyl steeg de welvaart en ging er ‘een nieuwe wereld open voor de massa, al was het maar op de bromfiets’.

Bij die materiële voorspoed was volgens Den Uyl wel een fundamentele democratisering geboden om te voorkomen dat de burger vervreemd zou raken van de wereld die hem omringde. De waarschuwing waarmee hij in 1957 zijn visie op de nieuwe opgave van zijn partij besloot, was vooruitziend: ‘Alleen als we de burger de kans geven verantwoordelijkheid te dragen, zal hij niet revolteren’. Den Uyl betoogde ook dat vrijheid pas inhoud krijgt als zij de oneindige waarde van elke mens gestalte geeft. Je kon de gelijkwaardigheid niet afdwingen en met verlies van wezenlijke vrijheid tot uitdrukking brengen, schreef hij. ‘Dan blijft de gelijkheid, doch de waardigheid is verloren’.

Maatschappelijke revolutie

Goslinga vraagt zich of af de fundamentele democratisering die Den Uyl beoogde, is mislukt? Zijn antwoord: “Ik vrees dat het antwoord bevestigend moet zijn. Van verscheidene mensen op de werkvloer hoor ik dat zij de lol in hun werk verliezen door een doorgedraaide verantwoordingsplicht, die hen berooft van hun autonomie, beroepseer en zelfrespect, en die bovendien een papieren werkelijkheid creëert die zich steeds verder verwijdert van de sociale werkelijkheid. Niet het vertrouwen regeert, maar het wantrouwen.
Het probleem reikt dus verder dan de formele kaders van de democratie. Het heeft dan ook weinig zin de oplossingen in vormen van directe democratie te zoeken – dat is een halve eeuw lang vruchteloos geprobeerd. Niet een politieke revolte, aangedreven door tinnegieters en klaplopers, is nodig, maar een maatschappelijke revolutie die vertrouwen en verantwoordelijkheid delegeert naar de mensen op de werkvloer en zo bijdraagt aan een sterk burgerethos, dat een onmisbare voorwaarde is voor een vitale democratie”.

Lees de hele column van Hans Goslinga, Den Uyl zag revolte al van ver aankomen, Trouw, 11 december 2016: www.trouw.nl

Lenette Schuijt begint haar blog op Managementsite met de vraag: Hoeveel ruimte moet een organisatie bieden voor professionele ongehoorzaamheid? Schuijt is organisatieadviseur en directeur van het bureau voor managementtraining Crystal River. Haar blog is een pleidooi voor professionele ongehoorzaamheid en buiten de lijntjes kleuren. Na het voorbeeld van een verpleeghuis waar maar liefst 48 hygiënenormen gelden merkt ze op dat “naarmate organisaties meer verantwoordelijkheid laag in de organisatie leggen, zodat medewerkers bepalen hoe ze hun klanten het beste kunnen bedienen, zij vaker in botsing komen met regels, protocollen en systemen, die dat juist onmogelijk maken.
Weten wat een patiënt nodig heeft, maar hem dat niet mogen voorschrijven. Weten dat een bewoner graag uitslaapt, maar hem volgens protocol voor negen uur moeten wassen. Soms is het volgen van een regel onwenselijk voor de patiënt, zoals ouderen met een verhoogd risico op incontinentie alvast maar een incontinentieluier aantrekken.
Een professional met hart voor de zaak en voor de cliënt, komt onder druk te staan. Moet je de regels volgen, ook als het belang van de cliënt in het geding is, of als de regel strijdig is met professionele expertise en gezond verstand? Hoeveel ruimte moet een organisatie geven voor afwijken van regels, zonder dat het een anarchie wordt?”

Moed ontwikkelen

Schuijts antwoord op die vraag: “Als professionals grotere verantwoordelijkheid krijgen, zonder dat de regelruimte wordt opgerekt, rest hen niets anders dan professionele ongehoorzaamheid”. Immers, Een cultuur waar normen en regels belangrijker zijn dan gezond verstand, leidt ertoe dat medewerkers niet meer aan de bel trekken als dat nodig is.

Lees de hele blog van Lenette Schuijt, waarin ze nog een vraag stelt, namelijk of we de moed kunnen ontwikkelen om een regel niet op te volgen wanneer deze in strijd is met een hoger belang, zoals de waarden en missie van de organisatie, of de veiligheid van een cliënt, of met morele maatstaven als rechtvaardigheid? Kun je leren afwegen wanneer je je professionele ethiek moet volgen om dat te doen wat nodig is voor je cliënt, zelfs als dat ingaat tegen je bureaucratische plicht om te doen wat hogerop in de organisatie is bepaald?

Een pleidooi voor professionele ongehoorzaamheid, door Lenette Schuijt, Managementsite, 6 december 2016: www.managementsite.nl