Redactie Beroepseer

Wat merkt de zorgprofessional van actieplan (Ont)Regel de zorg? In maart 2020 is een tweede meting verricht van de effecten van de maatregelen. Het eindrapport hiervan is door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) aangeboden aan de Tweede Kamer op 17 juli 2020.

Zorgverleners zijn veel tijd kwijt aan administratieve werkzaamheden die ze niet kunnen besteden aan zorg voor de patiënt, terwijl dat wel het beroep is waarvoor ze hebben gekozen. Administratie kost in de ogen van zorgprofessionals bovenmatig veel van hun tijd waarvan zij de toevoegde waarde voor het eigenlijke werk niet zien. Dit resulteert in regeldruk.

De regeldruk – het rapport heeft het steevast over ‘ervaren regeldruk’ –  in de zorg is de afgelopen jaren toegenomen. Voortbouwend op het initiatief uit 2017 van beroepsvereniging voor zorgprofessionals VvAA en huisartsenactiegroep ‘Het Roer Moet Om’ (HRMO) die de verlammende bureaucratie in de zorg onder de naam (Ont)Regel de zorg op de agenda hebben gezet, is het ministerie van VWS in 2018 gestart met het programma (Ont)Regel de zorg. Doel is merkbare vermindering voor zorgprofessionals en patiënten van de regeldruk. Het programma bevat voor negen sectoren een actieplan met meer dan 150 actiepunten.

In 2019 heeft de eerste meting plaatsgevonden, de nulmeting. De resultaten van de tweede meting in 2020, de effectmeting,  zijn te vinden in Eindrapport Merkbaarheidsscan[Ont]Regel de Zorg.  Van de 78 gemeten actiepunten waren per maart 2020 (ijkmoment) 46 actiepunten afgerond.

Paramedische zorg (fysiotherapie) ervaart gemiddeld grootste afname in regeldruk

Over het algemeen tonen vijf sectoren tussen 2019 en 2020 een lichte vermindering in de ervaren regeldruk onder professionals in de zorg (op een rapportcijfer van 1-9). De mate waarin de regeldruk is afgenomen varieert tussen de sectoren. Relatief gezien ervaren respondenten in de paramedische zorg (i.e. fysiotherapie) gemiddeld de grootste afname in regeldruk. Het rapportcijfer is in deze sector is gedaald van een 7,5 naar een 6,7; een daling van 10,7%.

Wijkverpleging ervaart geen verandering

De wijkverpleging ervaart als enige sector geen verandering in de ervaren regeldruk. Deze sector hoort in beide jaren echter wel bij de sectoren met gemiddeld de laagst ervaren regeldruk. Naast de ervaren regeldruk uitgedrukt in een rapportcijfer, is ook de ervaren tijdsbesteding gemeten. Het gaat om de tijd die volgens professionals wordt besteed aan administratie ten opzichte van hun totale werktijd. Daarop laten enkele sectoren een toename zien, namelijk de farmacie (+ 0,7%), de huisartsenzorg (+1,7%) en de curatieve ggz (+ 2,7%)

Tijdens de eerste meting in 2019 kwam al naar voren dat men accepteert dat administratieve werkzaamheden tot het dagelijkse werk behoren, zolang de logica erachter en de waarde die zij toevoegen aan het primaire proces, d.w.z. het eigenlijke werk,  duidelijk zijn. Dit wordt beaamd door meerdere geïnterviewden in 2020; het ‘snappen’ van een regel leidt tot minder ervaren regeldruk. Net als in 2019 toont de enquête in 2020 in alle sectoren een vrij hoge mate van acceptatie van administratieve tijd. De acceptatie is sectorbreed zelfs iets hoger dan in 2019.

Met een eerste lichte daling in ervaren regeldruk is verbetering in zicht. Tegelijkertijd laten de resultaten van de enquête en de interviews zien dat ontregelen een taaie kwestie is. Er is waarschijnlijk meer tijd nodig om de effecten van het actieplan te ervaren.

Aanbevelingen actieplan

Tijdens de interviews zijn aanbevelingen gedaan voor het slagen van het actieplan:

• Zorg dat het actieplan flexibel inspeelt op de ontwikkelingen in het veld.
• Organisaties zelf hebben een belangrijke rol; voer (ont)regelen door tot in de haarvaten van de organisatie.
• Voorkom dat het effect van het schrappen van regels teniet wordt gedaan door het toevoegen van nieuwe regels.
• Ga met ketenpartners in gesprek om te voorkomen dat regeldruk wordt verschoven.

Het onderzoek heeft gebruikgemaakt van drie methoden:

1. groepsgesprekken met professionals;
2. enquête onder 4.500 professionals in 2019 en 3.500 professionals in 2020
3. verdiepende interviews met professionals waarin de uitkomsten uit de enquête nader zijn geduid en verdiept.

Belangrijkste conclusies

• Van de zes sectoren waar eerder een 0-meting is uitgevoerd, tonen vijf sectoren tussen 2019 en 2020 een (lichte) vermindering in de ervaren regeldruk;
• Deze afname is het grootst onder fysiotherapeuten. Het cijfer dat zij geven is gedaald van een 7,5 naar een 6,7 op een schaal van 1 tot 9 waarbij 1 staat voor de laagste ervaren regeldruk en 9 voor de hoogste ervaren regeldruk;
• Daarbij valt op dat de farmacie, huisartsenzorg en curatieve GGZ een lichte toename laten zien van de tijd die zorgverleners aan administratieve handelingen besteden;
• De acceptatie van administratieve tijd is licht gestegen tussen 2019 en 2020; dit illustreert het belang van naast schrappen ook blijven inzetten op snappen.

Het rapport geeft in hoofdstuk 2 een algemeen beeld van de ervaren regeldruk in 2020 ten opzichte van 2019. Hoofdstuk 3 beschrijft per sector de effecten van de actiepunten van het actieplan (Ont)Regel de zorg. Aan het slot een aantal bijlagen, met o.m. een verantwoording van de onderzoeksaanpak.

Reacties van zorgprofessionals op internet

“Zolang de zorgprofessional geen verschil merkt is ontregelen nog lang niet klaar”.

“Ik merk helemaal niets. Ik heb actief deelgenomen aan de schrapdagen. Ook het tijdschrijven, dat is ‘geschrapt’…  wanneer ga ik dat merken?” Antwoord: “Voorlopig niet. Ik zie wel een bepaald patroon. Als het ministerie ideeën omarmt dan komt het juist in de bureaucratie met alle prachtige woorden die daarbij horen. De verandering moet komen van onderop, dus van jou en van mij”.

“Hoe kan ik bureaucratie stoppen?” Antwoord: “Dat kun je niet alleen, maar stel de vraag ‘Waarom moet dit…’ elke keer weer aan jezelf, je collega, je manager. Alleen dan komt er vanuit de werkvloer een beweging tot stand, bewustwording. Nee, ik ben geen dromer. Ik geloof echt dat daar de kracht ligt van de zorgprofessional”.

Eindrapport Merkbaarheidsscan [Ont]Regel de Zorg 2020, Rijksoverheid, 30 juni 2020: www.rijksoverheid.nl

Aanbieding merkbaarheidsscan [Ont]Regel de Zorg 2020. Ministers De Jonge en Van Ark en staatssecretaris Blokhuis delen de 2e merkbaarheidsscan van het programma [Ont]Regel de Zorg met de Tweede Kamer, Rijksoverheid,17 juli 2020: www.rijksoverheid.nl

Volgens Margreet de Graaf was “voor mij de coronacrisis een omslag zonder weerga. Voor de crisis waren we in Friesland bezig met de volle breedte van publieke gezondheid. Preventie en vangnet, van geboorte tot aan de dood. Vanaf het moment dat het eerste geval van corona in Nederland een feit was, kwam alles voor mij en mijn GGD-collega’s ineens in een ander daglicht te staan. Van opereren in de schaduw naar midden in de spotlights. Veel overleggen met zowel landelijke als provinciale partners. De druk van pers en publiek. Spannende maanden”.

Margreet de Graaf is directeur Publieke Gezondheid bij Veiligheidsregio Fryslân en daarmee ook directeur van GGD. Ze is ook landelijk woordvoerder voor bron- en contactonderzoek.
Ze vertelt haar verhaal op de site van Thuis in het verpleeghuis – Waardigheid en trots op elke locatie. Daarop staan verhalen van sleutelfiguren van zorgorganisaties die, om de coronacrisis in de verpleeghuizen het hoofd te bieden, in de hoogste versnelling moesten schakelen.
Hoe was hun aanpak? Wat waren de valkuilen? De impact? Welke lessen zijn er te trekken?

Margreet de Graaf: De aanpak

“Onze aanpak was een combinatie van landelijk en regionaal. Aan de ene kant benaderden we het virus als een landelijke pandemie met het ministerie als gesprekspartner. In Friesland zelf was de dynamiek tegelijkertijd anders. We hadden en hebben als veiligheidsregio goed contact met het lokaal bestuur. Supermooi. Elke burgemeester zit dicht op de lokale cultuur. Onze inzet was het managen van de communicatie en van de onrust. De spanning er af halen. In het begin van de crisis was er elke dag contact met alle burgemeesters. Later werd dat elke week. En nu is de frequentie nog lager. Je beweegt mee”.

De valkuil

“In de spanning van het moment lijkt de aanpak van corona vooral een medisch-technisch verhaal. Besmettingen indammen, zorgen voor beschermend materiaal, testen. Dat kan een valkuil zijn, want juist corona gaat ook om het welzijn van mensen. Eenzaamheid, angst, misverstanden. Ik vind dat je daar evenzeer oog voor moet hebben. En dat kan trouwens in piepkleine dingen zitten. Dat je zo’n handgelpompje in het appartement van een verpleeghuisbewoner bij de deur zet en niet midden in de woonkamer, zodat de hele kamer ernaar gaat ruiken. Die keuze zegt iets over je benadering van het probleem”.

De impact

“De impact van het virus werkt lang door. De werkers in de zorg zijn moe. Bij GGD Fryslân noemen we de eerste fase van het virus de sprintfase. Hierna komt de marathonfase die wellicht dit najaar gaat spelen. Op dit moment zitten we in de transitiefase. Iedereen is op adem aan het komen. Het is afkicken van de overmaat aan adrenaline. Ik merk het ook bij mezelf: er zijn nieuwe irritaties. Over afspraken die boven op elkaar gestapeld zijn en slecht voorbereide bijeenkomsten. In de sprintfase deed je over dit soort dingen niet moeilijk. Nu kan het knap irritant zijn”.

De lessen

“Wat misschien wijs is, is om meer te investeren in warme bedden. Daar zijn we in Nederland niet zo van: geld investeren in reservecapaciteit. Ons bin zuunig. Geld is altijd weer het issue in Nederland.
We staan er om bekend dat we alles strak organiseren. Daardoor hebben we in Nederland het laagste aantal IC-bedden per 100.000 inwoners en precies genoeg bedden in de ouderenzorg. Maar bij een crisis zoals het coronavirus wreekt die zuinigheid zich. Misschien moeten we wat minder grootgrutters zijn. Extra capaciteit in ouderenbedden is verstandig”.

Lees het hele verhaal: Margreet de Graaf (GGD): ‘Na de sprintfase komt de marathonfase’, door Rob van Es, Waardigheid en trots, 21 juli 2020: www.waardigheidentrots.nl/praktijk/margreet-de-graaf-ggd-corona/#

Interviewserie sleutelfiguren

Van Uum (VWS): ‘Er ging een andere wereld voor ons open’, door Rob van Es, Waardigheid en trots, 15 juni 2020: www.waardigheidentrots.nl/praktijk/uum-vws-andere-wereld-corona/#

Achterberg: ‘Dit is waarvoor we het doen’, door Rob van Es, Waardigheid en trots, 6 juli 2020: www.waardigheidentrots.nl/praktijk/achterberg-academisch-netwerk-corona/#