Welke ruimte hebben ambtenaren ten opzichte van hun politieke baas? Kunnen ze vrijuit spreken?

Een ambtenaar behoort met allerlei soorten ‘bazen’ te kunnen werken. Dat zegt hoogleraar bestuurskunde Zeger van der Wal in een interview op nieuwssite Nieuws.nl. Daar sluit Thijs Jansen, directeur van Stichting Beroepseer, zich bij aan. In reactie op de onrust in de dagen na de verkiezingsuitslag van 22 november 2023, zegt Van der dat het prematuur is als (rijks)ambtenaren nu al openlijk te ageren tegen een mogelijk kabinet met de PVV. Zo is het nog niet bekend hoe een regeerakkoord eruit gaat zien en of de nieuwe kabinetsplannen indruisen tegen de Grondwet of andere wetten.

Volgens Van der Wal zegt is er op de verkiezingen van vorige week niets aan te merken, die zijn democratisch verlopen: “Als privépersoon kun je wat van de uitslag vinden, maar als ambtenaar moet je je niet op voorhand activistisch opstellen. Als ambtenaar moet je je loyaal gedragen naar je baas, ongeacht de politieke kleur”.
Als een nieuw kabinet straks met voorstellen komt die (grond)wettelijk niet kunnen, moeten ambtenaren wél kritisch adviseren en tegenwicht geven. Maar “Als ambtenaar kun je ook niet weigeren om te werken voor een kabinet met een bepaalde politieke signatuur. Als je dat niet wilt, moet je weg”.

Balanceren

Volgens Jansen is de ruimte voor ambtenaren om tegengas te geven de laatste jaren ’in beweging gekomen’. In de Ambtenarenwet staat dat de vrijheid van meningsuiting van ambtenaren aan voorwaarden is gebonden. “Zij moeten daarom wel opletten wat ze naar buiten brengen”. Er is volgens Jansen een grijs gebied dat de laatste jaren is gegroeid. Want na het toeslagenschandaal wordt van ambtenaren nadrukkelijk verwacht dat ze niet ‘blind’ beleid (blijven) uitvoeren, als ze weten dat dit voor burgers verkeerd uitpakt. Voor ambtenaren is het “nu de opgave  om te balanceren tussen verplichtingen aan de politiek en die aan burgers”.

Lees het hele artikel Experts: ambtenaar moet met allerlei soorten ‘bazen’ kunnen werken, door ANP, 29 november 2023 https://nieuws.nl
Nieuws.nl is een nieuwswebsite, opgezet in 2002, en bevat binnenlands, buitenlands en economisch nieuws alsmede lokaal nieuws, voor een deel afkomstig van het ANP.

Rapport met aanbevelingen voor meer ruimte creëren voor tegenspraak rijksambtenaren en ander soort leidinggeven, Blogs Beroepseer, 21 november 2023: https://beroepseer.nl

Het geluid van kritische ambtenaren dient juist gekoesterd te worden, door Thomas Huttinga, Blogs Beroepseer, 23 november: https://beroepseer.nl

Ambtenaren, spreek u uit! Blogs Beroepseer, 17 november 2023: https://beroepseer.nl

Ambtelijk activisme en ambtelijk vakmanschap. Hoe verhoudt de ambtenaar zich tot activisme? Blogs Beroepseer, 24 oktober 2023: https://beroepseer.nl

Hoe bewindspersonen probeerden hun schuld te ontlopen en ambtenaren betrokken in hun verdediging bij de Toeslagenaffaire, Blogs Beroepseer, 9 oktober 2023: https://beroepseer.nl

De ambtenaar moet ook inzichten aandragen die de politiek leider onwelgevallig zijn, Blogs Beroepseer, 4 oktober 2022: https://beroepseer.nl

‘Het recht op ambtelijk vakmanschap’ – Over de rol van de ambtenaar in ons rechtsstatelijk bestel, Beroepseer, 7 september 2022: https://beroepseer.nl

Essay Hans Wilmink tegen uitholling rechtsorde: ‘Voorbij boos en achteloos’, Blogs Beroepseer, 9 april 2020: https://beroepseer.nl

Ambtelijk vakmanschap en moreel gezag, door Thijs Jansen en Gabriël van den Brink, 2016: https://beroepseer.nl

Van Zeger van der Wal verscheen bij uitgeverij Boom in het voorjaar van 2023 het essay Ambtelijke helden gezocht – Hoe een nieuwe generatie publieke leiders onze overheid weer uit het slop gaat trekken‘. www.boom.nl