Redactie Beroepseer

Om meer zicht te krijgen op de kansen en gevolgen van kunstmatige intelligentie – Artificiële Intelligentie (AI) – voor de (Nederlandse) samenleving en economie heeft het kabinet de aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) gevraagd om daarover advies uit te brengen. Naar de impact van kunstmatige intelligentie AI zijn en worden diverse onderzoeken uitgevoerd. Een daarvan is het plaatsen van AI in historisch perspectief.

Nederland behoort zich niet te laten leiden door angst als het gaat om het ontwikkelen en toepassen van AI. De WRR is van mening dat de angst om internationaal op achterstand te komen staan, historisch gezien onterecht is. Daarom is een keuze maken tussen het behalen van technologische voorsprong of een moreel-maatschappelijk verantwoorde inzet niet noodzakelijk.
Het is de belangrijkste conclusie van de achtergrondstudie Artificiële intelligentie als een general purpose technology. Strategische belangen van verantwoorde inzet in historisch perspectief. Sjoerd Bakker en Pim Korsten van Freedomlab onderzoeken hoe samenlevingen in het verleden omgingen met dit (schijnbare) dilemma rondom de opkomst van soortgelijke technologieën. Freedomlab is een denktank die onderzoek doet naar de toekomst van technologie, economie, politiek en maatschappij.

General purpose technology

Voor dit historisch vergelijkende onderzoek veronderstellen de auteurs dat AI een zogenaamde General Purpose Technology (GPT) is. Dat wil zeggen dat deze technologie ten grondslag ligt, en zal liggen, aan een groot aantal producten, processen en diensten in de volle breedte van de economie. Op basis van deze kwalificatie vergelijken zij AI met andere grote, disruptieve, technologieën uit het verleden: de stoommachine, elektriciteit, de verbrandingsmotor en informatietechnologie.

Elk van de vier technologieën is ontvangen met een mengeling van bewondering en afgrijzen. Enerzijds circuleerden er utopische beloften van vrijheid, welvaart en modernisering. Anderzijds leefde er het angstbeeld dat de technologie de huidige maatschappij en manier van leven grondig zou ontwrichten, bestaande ongelijkheid zou versterken en dat nieuwe partijen een ongebreidelde macht krijgen. Dit leidde steeds tot een maatschappelijk debat over de rol die technologie zou moeten spelen in de samenleving en hoe deze gereguleerd kon en moest worden.

Technologisch leiderschap

De ontwikkeling van AI vind wereldwijd plaats en bovendien bevinden veel kennis en toepassingen zich in het open-source domein, zowel binnen de wetenschap als in het bedrijfsleven. Daarnaast maakt de gelaagde structuur van deze technologie – bestaande uit een combinatie van hardware, software en data – en de verschillende benaderingen het lastiger om een eenduidige technologische machtspositie op te bouwen. Een belangrijk voorbehoud hierbij is evenwel dat de kwaliteit van een AI oplossing zo goed is als de data waarmee deze getraind is.

WRR-project Artificiële intelligentie

Artificiële intelligentie als een general purpose technology – Strategische belangen van verantwoorde inzet in historisch perspectief door Sjoerd Bakker en Pim Korsten, februari 2021, is een achtergrondstudie voor het adviesproject ‘Artificiële Intelligentie’ van de WRR.
Downloaden: https://www.wrr.nl/publicaties/working-papers/2021/02/16/artificiele-intelligentie-als-een-general-purpose-technology

Artificiële Intelligentie in historisch perspectief, WRR, 16 februari 2021: www.wrr.nl

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) meet een explosieve toename van het aantal hacks, gericht op het buitmaken van persoonsgegevens. Het aantal meldingen steeg in 2020 met maar liefst 30% ten opzichte van vorig jaar. Datadiefstal is vaak te voorkomen door een betere beveiliging. Dat blijkt uit de Rapportage Datalekken 2020 die AP-voorzitter Aleid Wolfsen op 1 maart 2021 naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.

Schade

Steeds vaker krijgt de AP meldingen van hacking, phishing of malware. Dat persoonsgegevens steeds vaker het doelwit zijn van criminelen is zeer verontrustend. Want door diefstal van persoonlijke – en vaak gevoelige – informatie kunnen mensen veel schade ondervinden. Bijvoorbeeld als criminelen de persoonsgegevens gebruiken voor identiteitsfraude of oplichting. Dergelijke oplichting kan mensen jarenlang achtervolgen en de schade kan tot in de duizenden euro’s lopen. Mensen kunnen hun spaargeld kwijtraken.

Hackers

Criminelen gaan zeer geraffineerd te werk. Ze hebben vooral organisaties die veel persoonsgegevens verwerken in het vizier. Steeds vaker is daar een datalek ontstaan doordat criminele hackers al langere tijd in een netwerk aanwezig zijn, voordat ze toeslaan. De criminelen gebruiken deze tijd om het netwerk van de organisatie te verkennen en in kaart te brengen. Ze proberen om meer bevoegdheden te krijgen in het netwerk, bijvoorbeeld door ‘systeembeheerders-rechten’ te verwerven, waarna persoonsgegevens gestolen worden of er een ransomware-aanval wordt uitgevoerd.

Opnieuw stijging

In 2020 ontving de AP maar liefst 1.173 meldingen van dergelijke datalekken, waarbij hacking, malware of phishing werd ingezet om persoonsgegevens te stelen. Dit is een stijging van 30% ten opzichte van 2019. Opnieuw een stijging, want in 2019 waren dit soort meldingen ook al met 25% toegenomen. Door tekort aan personeel en budget kan de AP slechts bij een beperkt deel van de gemelde datalekken in actie komen.

Aleid Wolfsen: “Veel mensen worden persoonlijk getroffen wanneer criminelen erin slagen hun persoonsgegevens te stelen.. Criminelen gebruiken de gestolen gegevens namelijk voor identiteitsfraude en om spam- en phishingaanvallen uit te voeren. De schade van dergelijke oplichting kan zodanig oplopen, dat mensen echt in problemen komen en al hun spaargeld kwijtraken.”

Meerfactorauthenticatie

Naar schatting zijn er in 2020 tussen de 600.000 en 2.000.000 personen getroffen door een datalek waar slechts één stap nodig was om in te loggen. Vaak zijn complete systemen beveiligd met slechts één wachtwoord. Vooral bij datalekken door hacking, malware of phishing had ‘meerfactorauthenticatie’ de schade vaak kunnen beperken of voorkomen. Bij meerfactorauthenticatie moet een persoon of systeem op minimaal twee verschillende soorten inloggen om toegang te krijgen. Bijvoorbeeld met een wachtwoord én met een code die je per sms ontvangt.

Wolfsen: “Mensen vertrouwen hun persoonsgegevens toe aan organisaties, ervan uitgaande dat zij er zorgvuldig mee omgaan. Helaas is dat niet altijd het geval en had groot leed gemakkelijk voorkomen kunnen worden met goede beveiliging. Meerfactorauthenticatie is een heel eenvoudige beveiligingsmaatregel die verplicht is bij de verwerking van gevoelige persoonsgegevens, maar die organisaties eigenlijk overal standaard zouden moeten doorvoeren. Dat zou veel leed kunnen voorkomen.”

Werkwijze verbeterd

Behalve de explosieve groei van het aantal datadiefstallen bij datalekken, is het totaal aantal datalekmeldingen (24.000) gedaald ten opzichte van 2019 (27.000). Dit aantal bestaat vooral uit incidenten zonder kwade opzet. De daling (11%) komt doordat incassobureaus hun werkwijze hebben verbeterd, waardoor er minder betalingsherinneringen bij verkeerde ontvangers terechtgekomen.

Downloaden Rapportage Datalekken 2020, Autoriteit Persoonsgegevens, 1 maart 2021: https://autoriteitpersoonsgegevens.nl