Redactie Beroepseer

“Bij discussies over onderwijs is er dikwijls sprake van een clash tussen progressief en traditioneel onderwijs. Kritiek op traditioneel onderwijs ervaar ik al vanaf mijn opleiding. Na veertig jaar lesgeven oogt die kritiek voor mij nu zélf erg traditioneel. De kunstmatige tweedeling van progressief tegenover traditioneel heeft echter weinig te maken met de werkelijkheid, maar veel met ideologie en macht. Het zou goed zijn als we beide wat kunnen inperken en redelijk houden”.

Aan het woord is Trudo Herman in het artikel De Staat van het Onderwijs en zand in de pannenkoek op Komensky Post, onafhankelijk online onderwijsplatform. Herman noemt zich een ‘polyfoon gekweekte antieke lesgever’ in Vlaanderen.

De titel van zijn artikel is ontleend aan de reactie van een docente op het jaarlijkse, in april 2022 gepubliceerde rapport De Staat van het Onderwijs door de Inspectie van het Onderwijs, dat gaat over over trends en ontwikkelingen in het onderwijsstelsel en binnen de onderwijssectoren. Zij reageert op de stelling in het rapport dat de neergaande trend voor taal en rekenen in twee jaar kan worden gekeerd door vooral veel aandacht te besteden aan het vergroten van de kennis en kunde van leraren.^*)

Eerst het ambacht afleren, en dan weer aanleren

Zij maakte een treffende vergelijking en beschreef hoe enerzijds wordt gevraagd zand toe te voegen bij het deeg, en anderzijds bijles kan worden georganiseerd voor leerkrachten om te leren hoe ze krakende korrels uit de gebakken pannenkoek moeten verwijderen. Zo beschreven komt dit neer op het afleren van een ambacht om het dan weer aan te leren. Op de werkvloer worden inderdaad al lang vraagtekens geplaatst bij enkele nog steeds dominante maar helaas falende onderwijstheorieën die twintig tot dertig jaar geleden door overheden werden gepropageerd en opgelegd. Veel veldwerkers vinden dat net deze theorieën ervoor hebben gezorgd dat steeds meer gediplomeerde mensen, waaronder ook leraren, niet het onderwijs hebben gekregen dat ze verdienden.

In Vlaanderen is in maart 2020 de commissie Beter Onderwijs opgericht. Aan zeven academici en zeven praktijk mensen was gevraagd zich te buigen over de oorzaken van de niveaudaling. De Commissie werkte iets langer dan een jaar aan een rapport met adviezen dat eind oktober 2021 is gepubliceerd: Naar de kern: de leerlingen en hun leer-kracht.

Zandvrije pannenkoeken

Herman hoopt op beter onderwijs… minder in het belang van ideologie of macht, maar meer in het belang van onze kinderen… “Laat ons paraplu’s dichtvouwen om de schadelijke gevolgen van een teveel aan ik-gerichte pedagogie en didactiek te helpen wegspoelen”.
Hij merkt aan het slot van zijn artikel op dat er “gelukkig nog veel zandvrije pannenkoeken gebakken worden in het onderwijs. Je kan het elke dag constateren op werkvloeren waar lesgeven wordt beschouwd als een stiel waarbij men mag blijven zoeken hoe men zoveel mogelijk leerlingen hoger kan tillen, met degelijke en voldoende instructie, los van enig dogma of doctrine”.

Noot
^*) De Staat van de Pannenkoek, door Charlotte Goulmy, 14 april 2022: https://sites.google.com/view/destaatvandepannenkoek/homepage

Lees het hele artikel van Trudo Herman: De Staat van het Onderwijs en zand in de pannenkoek, Komensky Post, 11 november 2022: https://komenskypost.nl/?p=7753

Rapport De Staat van het Onderwijs, Inspectie van het Onderwijs, 13 april 2022:
www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2022/04/13/de-staat-van-het-onderwijs-2022

Commissie Beter Onderwijs in Vlaanderen presenteert tien speerpunten om onderwijskwaliteit te verhogen, Blogs Beroepseer, 2 november 2021: https://beroepseer.nl

De tentoonstelling Lastpakken voor de klas wordt vrijdag 11 november 2022 opnieuw geopend in het Theo Thijssen Museum in Amsterdam. Deze gaat over kritische leerkrachten die in aanvaring kwamen met hun ‘bovengestelden’. Aanleiding tot de heropening is Paula van Manen. Zij krijgt een ereplaatsje in de expositie.

MBO-docent Paula van Manen schreef een boek over de praktijk op haar Nijmeegse werkplek waar overhaast ‘gepersonaliseerd onderwijs’ werd ingevoerd. Titel: Wanneer krijgen we weer les?  Na publicatie in 2019 werd zij prompt ontslagen. Alle druk trotserend, bestreed zij haar ontslag tot aan de Hoge Raad. Met succes, zo bleek op 7 oktober 2022.
“Paula van Manen is een dappere krijger”, schreef columnist Aleid Truijens in de Volkskrant.
Het aan haar gewijde nieuwe expositie-onderdeel wordt door Paula van Manen zelf onthuld. Daaraan voorafgaand laten leraar en publicist Ton van Haperen en advocaat Wouter Pors kort hun licht op de zaak schijnen.

Professionele autonomie

Een goede leerkracht slikt niet alles voor zoete koek. Theo Thijssen (1879 – 1943), schrijver, onderwijzer en politicus, ontmaskerde graag ‘pedagogische kwakzalverij’ en vocht voor zijn professionele autonomie. Maar hij kwam ermee weg: ontslagen of veroordeeld werd hij nooit.
Andere onderwijzers hadden pech: zij kwamen hard in botsing met Het Gezag. Omdat ze wilden meebeslissen. Omdat ze het schoolhoofd niet eerbiedig genoeg groetten. Omdat ze als getrouwde vrouw tóch wilden blijven lesgeven. Omdat ze ongehuwd samenwoonden. Omdat ze ‘staatsgevaarlijk’ werden geacht. Omdat ze zich iets te duidelijk uitspraken voor ontwapening. Of omdat hun onderwijsideeën wat ál te buitenissig gevonden werden.

De tentoonstelling – te zien vanaf medio mei 2022 – presenteert een aantal dwarsliggende onderwijzers uit de eerste helft van de 20ste eeuw, die opkwamen voor het onderwijs, hun positie, hun rechten, sociale gelijkheid en nog een groot aantal andere eerbare maatschappelijke thema’s.
Jelmer Evers opende de tentoonstelling met een boeiende speech. Hij is ex-leraar geschiedenis en sinds maart 2019 lid van het Dagelijks Bestuur van de Algemene Onderwijsbond (AOb), de voortzetting van de Bond van Nederlandsche Onderwijzers, waarvan Theo Thijssen bestuurder was.

Het Theo Thijssen Museum wordt beheerd door de Stichting Theo Thijssen en is gevestigd op de begane grond van Thijssens geboortehuis aan de Eerste Leliedwarsstraat 16 in Amsterdam.

De tentoonstelling word heropend op vrijdag 11 november 2022, om 16.00 uur.

Theo Thijssen Museum, Eerste Leliedwarsstraat 16, Amsterdam
www.theothijssenmuseum.nl

Klik hier voor downloaden van de nieuwsbrief De digitale bode (juni 2022) van het Theo Thijssen Museum met info over de tentoonstelling Lastpakken voor de klas en speech van Jelmer Evers: https://beroepseer.nl

Webinar over arrest Hoge Raad inzake Paula van Manen en de vrijheid van meningsuiting van docenten, Beroepseer, 17 oktober 2022: https://beroepseer.nl

De tekening bovenaan van de voorgevel van het Theo Thijssen Museum is gemaakt door Maria Wiersma

De medezeggenschap in het hoger onderwijs zit in een spiraal naar beneden, zegt Rien Wijnhoven, voorzitter van de Tilburgse universiteitsraad én van LOVUM, de vereniging van universiteitsraden. De politiek laat de medezeggenschap aan haar lot over.
Woensdag 9 november 2022 opent hij een congres in Utrecht over de toekomst van de medezeggenschap in het hoger onderwijs.
In samenwerking met Werner Essen schreef hij het artikel Het gaat helemaal niet goed met de medezeggenschap in het hoger onderwijs. Essen is voorzitter van de Vereniging van Medezeggenschapsraden van Hogescholen – VMH:

Slechts 5,4% bedroeg de opkomst bij de laatste verkiezingen voor studentleden van de medezeggenschap aan de Erasmus Universiteit. Bij hogeschool Fontys stemde bij de laatste verkiezingen maar een kwart van de medewerkers en van de studenten slechts 2%. Eerder dit jaar lieten twee studentenpartijen aan de Universiteit Utrecht weten niet aan de verkiezingen deel te zullen nemen wegens onvoldoende kandidaten. En ASAP – al meer dan 10 jaar een stabiele en aanwezig factor in de studentenraad van de Radboud Universiteit – maakte twee weken geleden bekend zichzelf op te heffen, omdat het niet meer lukt genoeg studenten te vinden die actief willen worden.

De opkomst van studenten in het WO en het HBO is op steeds meer plekken dramatisch laag en gemiddeld weet minder dan een op de drie personeelsleden het (digitale) stemloket nog te vinden. Dit in het geval er überhaupt verkiezingen zijn, wat lang niet meer altijd en overal zo is. Soms is het aantal kandidaten net of niet genoeg is om het aantal beschikbare zetels te vullen.

Informatie en invloed

Ondertussen blijft onze minister van onderwijs en wetenschappen hardnekkig volhouden dat het goed gaat met de medezeggenschap in het hoger onderwijs. Dit mede op basis van een rapport ‘Goed bestuur en medezeggenschap’ van onderzoeksbureau Berenschot en van de medezeggenschapsmonitor 2022. Wij als medezeggenschap zijn hierover verbaasd. Het gaat dus helemaal niet zo goed. Behalve dat beide rapporten die conclusie niet rechtvaardigen, horen en zien wij dagelijks signalen van het tegenovergestelde. Opkomstcijfers bij medezeggenschapsverkiezingen voor studenten lopen al jaren terug en, enkele uitzonderingen daargelaten, ook de opkomstcijfers en kandidaatstellingen bij het personeel geven weinig reden tot optimisme.

Uit het Berenschot rapport blijkt bovendien dat slechts 58% van het personeel en 65% van de studenten enigszins tevreden is over de informatievoorziening aan de medezeggenschap. Aangezien juiste en tijdige informatie als zuurstof is voor een gezond democratisch debat, zou dit in de buurt van de 100% moeten liggen. En volgens de medezeggenschapsmonitor 2022 denkt maar een derde van de geënquêteerden als actief medezeggenschapper enige invloed te hebben. Waarom je al die inspanning getroosten als het zo weinig oplevert?

Lees het hele artikel Het gaat helemaal niet goed met de medezeggenschap in het hoger onderwijs, door Rien Wijnhoven en Werner Eussen, Lovum, 4 november 2022: www.lovum.net/nieuws/het-gaat-helemaal-niet-goed-met-de-medezeggenschap-in-het-hoger-onderwijs/

Congres ‘De toekomst van de medezeggenschap’: www.lovum.net/nieuws/nieuwsbrief-1-congres-de-toekomst-van-de-medezeggenschap/

VMH – Vereniging van Medezeggenschapsraden van Hogescholen: https://vmh-hbo.nl/

Rien Wijnhoven over medezeggenschap: ‘We zitten in een spiraal naar beneden’, Hoger Onderwijs Persbureau, Univers, 4 november 2022: https://universonline.nl

Een ervaring van Bart de Coo tijdens het bijwonen van een studiemiddag zette hem aan tot het schrijven van zijn blog: Gepersonaliseerd onderuit. De Coo is imker, bijenteeltleraar en neerlandicus. Hij schrijft:

“Onlangs ben ik voor het eerst van mijn leven weggelopen bij een studiemiddag. Voor de zoveelste keer in mijn onderwijsloopbaan werd ik door een of andere onderwijsadviseur met zulke alle levenslust opzuigende onzin geconfronteerd, dat ik bij de eerste koffiepauze ertussenuit kneep. De groeten, ik kan mijn tijd beter besteden. Ik had dat eigenlijk al vele, vele studiemiddagen geleden voor het eerst moeten doen; het had zelfs al lang een gewoonte moeten zijn. Maar ja, volgzaamheid, groepsdruk, geen herrie willen maken, collegialiteit, geen reputatie alsjeblieft, de lieve vrede bewaren, enfin, u kent de mechanismen. De adviesbureaus en de ingehuurde sprekers profiteren er dankbaar van.

De vraag die tijdens de middag centraal stond was de vraag hoe we de onderwijsresultaten omhoog krijgen. De middag werd druk bezocht door vertegenwoordigers van een keur aan scholen uit de omgeving – nauwelijks leraren, vooral middenmanagement -, dus dat u niet denkt dat alleen mijn school met die uitdaging kampt. Het antwoord van de cursusleidster, een voormalige gymdocente van wie de academische achtergrond me even ontging, kwam neer op de overbekende progressieve onderwijsideologie, die overduidelijk niet de oplossing is voor de ellende, maar de oorzaak.

Over deze ideologie, die het onderwijs in de meeste westerse landen stevig in zijn greep heeft en in die landen onherroepelijk leidt tot omlaag gierende scores, verscheen recentelijk, in de aanloop naar de kabinetsformatie, het ‘zwartboek’ Progressief achteruit, Zwartboek over de last van slechte ideeën voor het funderende onderwijs van de hand van de hoogleraren Paul Kirschner en Jaap Scheerens. De beide hoogleraren leunen met hun zwartboek zwaar op het even briljante als vernietigende boek Progressively worse, The burden of bad ideas in British schools (2014) van Robert Peal.

Peal identificeert vier ‘pijlers’ waarop de progressieve onderwijsideologie rust. Ze worden vanzelf overgenomen door Kirschner en Scheerens. Ik zal ze alle vier noemen en kort toelichten. Daarna zal ik laten zien in welke richting ons onderwijs zich zal moeten bewegen, willen wij de resultaten in opwaartse richting krijgen. Na een hele hoop gesomber, zal ik optimistisch eindigen, met een blijmoedige glimlach op het gelaat, waarmee ik de toekomst vol verwachting tegemoet treed”.

De Coo over de derde pijler, Discipline en morele opvoeding zijn onderdrukkend:

“Is het disciplineren van kinderen onethisch? Lerarenopleidingen besteden nauwelijks of geen aandacht aan orde houden. Ze leren je hoogstens dat je les niet ‘uitdagend’ genoeg was als leerlingen de boel op stelten zetten. Zou het? Of beginnen mensen eigenlijk altíjd een beetje te muiten, als je ze geen leiding geeft, als ze niet snappen wat de procedures zijn? Of nog erger, als ze jong zijn en graag willen weten wat wel en niet geoorloofd is, zelfs als ze daarvan al de nodige vermoedens hebben?
Hét voorlopige standaardwerk over orde houden werd onlangs gepubliceerd door Tom Bennett, die er uit handen van de Britse kroonprins een hoge onderscheiding voor ontving: Running the room, The teacher’s guide to behaviour (2021). Dit jaar nog (2022) verscheen de Nederlandse vertaling van de hand van Gert Verbrugghen: Regie in de klas. Ik neem de aanprijzing door de uitgever van de Nederlandse editie letterlijk over:

In dit boek leer je hoe je een klas met overwicht en respect kunt managen. Goed gedrag is het begin van goed leren. Alle leerlingen verdienen klaslokalen waar het rustig en veilig is, en iedereen waardig met elkaar omgaat. Het is een van de belangrijkste taken van de leraar om zo’n ruimte te creëren. Maar dit gaat niet vanzelf. Het is niet voldoende om te zeggen dat leerlingen zich moeten gedragen; goed gedrag zal weloverwogen en met veel inspanning moeten worden aangeleerd.”

Lees verder op de site van Bart de Coo over hoe goed onderwijs eruit ziet: Gepersonaliseerd onderuit, 7 november 2022: https://bartdecoo.nl/gepersonaliseerd-onderuit/

‘Progressief achteruit’. Zwartboek over de last van slechte ideeën voor het funderende onderwijs, Blogs Beroepseer, 21 september 2021: https://beroepseer.nl

Progressively Worse – The burden of bad ideas in British schools, Robert Peal, CIVITAS – Institute for the study of Civil society, London, 2014: www.civitas.org.uk/pdf/ProgressivelyWorsePeal.pdf

Why Minimal Guidance During Instruction Does Not Work: An Analysis of the Failure of Constructivist, Discovery, Problem-Based, Experiential, and Inquiry-Based Teaching, Paul Kirschner, John Sweller en Richard Edward Clark, Educational Psychologist, June 2006: www.researchgate.net

Regie in de klas, door Tom Bennett, uitgeverij Phronese, 2022: https://www.uitgeverijphronese.nl/?p=1069