Redactie Beroepseer

Leven toevoegen aan de dagen heet het nieuwe boek van Sander de Hosson en Els Quagebeur, te verschijnen op 14 maart 2023. De titel is afkomstig van een bekende uitspraak van de pionier van de palliatieve zorg, de Engelse arts en verpleegkundige Cicely Saunders (1918 – 2005). Zij heeft gezegd: “We moeten leven toevoegen aan de dagen in plaats van dagen aan het leven”.

Sander de Hosson is longarts in het Wilhelmina Ziekenhuis Assen (WZA) en maakt zich hard voor de palliatieve zorg; de zorg en hulp die mensen krijgen in de laatste fase van het leven. Het belangrijkste doel is ervoor zorgen dat mensen een zo goed mogelijke tijd hebben en kwaliteit van leven houden. Hij is medeoprichter van Carend, een centrum voor palliatieve zorg en stervenszorg.

In het boek volgt en interviewt journalist Els Quaegebeur Sander de Hosson in zijn praktijk in het ziekenhuis. Samen beschrijven ze de wereld van mensen die ongeneeslijk ziek zijn, hun naasten en de palliatieve zorg.  Met het boek hoopt De Hosson een maatschappelijke discussie op gang te brengen: “Uitbehandeld is een woord van lang geleden. De wereld staat niet stil”.

Volgens De Hosson is het belangrijk om te praten over het verlengen van het leven of iets toe te voegen aan de kwaliteit van het leven, zolang iemand nog leeft. “Zodra mensen horen dat ze bijvoorbeeld longkanker hebben, stellen ze de vraag: ‘Hoelang heb ik nog?’ en dat is een begrijpelijke vraag. Hoelang is ook belangrijk, maar hoe goed is nog belangrijker”.

Verleng het leven, maar niet het lijden

De Hosson vindt dat “we het leven moeten verlengen, niet het lijden. Daarom moet de focus naar de kwaliteit van het leven en niet alleen naar het verlengen van het leven”.
Leven toevoegen aan de dagen is een ode aan de palliatieve zorg én een oproep aan de maatschappij, bestemd voor alle mensen, maar vooral voor patiënten, naasten en zorgverleners.

Videogesprek met Sander de Hosson op RTV Drenthe, 5 maart 2023: ‘De focus moet op kwaliteit van leven, niet alleen het verlengen ervan’: www.rtvdrenthe.nl

De Hosson won in 2017 de Global Lung Cancer Award voor zijn column Daverend slotcouplet, gepubliceerd op 12 mei 2016 in de bijlage Gezondheid & Co in Dagblad van het Noorden. Slotcouplet is te lezen op: https://shosson.webnode.nl/news/slotcouplet/
In 2018 verscheen van zijn hand het boek Slotcouplet – Ervaringen van een longarts, uitgegeven bij De Arbeiderspers.

Leven toevoegen aan de dagen. Van slechtnieuwsgesprek tot laatste adem en rouw – hoe een stervensproces verloopt, door Els Quaegebeur & Sander de Hosson is een uitgave van De Arbeiderspers: www.singeluitgeverijen.nl/de-arbeiderspers/boek/leven-toevoegen-aan-de-dagen/

Boek ‘Leven toevoegen aan de dagen’ verschijnt in maart, Carend, 4 december 2022: https://carend.nl/artikel/boek-leven-toevoegen-aan-de-dagen-verschijnt-februari

Sander de Hosson is voortrekker van Stichting Beroepseer

“Veel zorgverleners hebben het gevoel dat ze geen kwalitatieve zorg meer kunnen leveren. Dat gevoel zorgt voor frustratie. Professionals verlaten de zorgsector. Dat vertrek verhoogt de druk op degenen die blijven”, analyseert Inge Neven. Zij voegt daar nog aan toe dat de zoektocht naar een zekere levenskwaliteit ook een impact heeft op de organisatie van het werk.

Inge Neven is CEO van de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) en adviseur van de Belgische minister Frank Vandenbroucke van Sociale Zaken en Volksgezondheid. Zij presenteerde begin februari 2023 de resultaten van een studie die in ziekenhuizen werd uitgevoerd om onder meer het probleem van het personeelstekort te evalueren. Zij vertelt aan Vincent Claes van De Specialist – tweewekelijks magazine voor huisartsen, specialisten en apothekers – dat er momenteel in theorie geen tekort is aan verplegend personeel in ziekenhuizen, maar dat dat er in de praktijk wel is en dat het in de toekomst nog groter zal worden als er niet snel structurele maatregelen worden genomen.

Beter afgestemd op behoeften van professionals

“Een voltijds equivalent (FTE) in 2023 is geen FTE meer in 2003”, zegt Inge Neven. “Zorgverleners hebben veel meer opleiding en moeten vandaag flexibeler zijn dan 20 jaar geleden. De 38 uur per week komt niet meer overeen met de oude 38 uur per week. Door deze veranderingen moet het aantal FTE’s dat nodig is om de ziekenhuizen draaiende te houden, worden herzien”.
Neven merkt ook op dat er steeds meer in silo’s^*) wordt gewerkt, dat de accreditatienormen oud en ontoereikend zijn, dat de nieuwe IFIC-schalen^**) problematisch zijn en dat de opleidingen beter moeten worden afgestemd op de behoeften van de professionals.

Inge Neven is ervan overtuigd dat er geen mirakeloplossingen bestaan voor het tekort aan gezondheidswerkers. Ze meent dat “we het positieve imago van de gezondheidszorg moeten versterken”, dat door de gezondheidscrisis ernstig is aangetast.

Noten
^*) In silo’s werken = Organisatiesilo’s vormen een probleem voor zowel grote als kleine bedrijven. Een silo is een systeem waarbij verschillende soorten werknemers van elkaar worden gescheiden. Normaal gesproken gebeurt dit aan de hand van de afdeling waarin ze werken. Dit leidt weer tot hindernissen die teamsamenwerking en communicatie in de weg staan, waardoor de efficiëntie minder wordt en de informatiestroom gehinderd.
^**) IFIC: https://www.if-ic.org/nl
www.if-ic.org/nl/ific-baremacalculator

Referentie

Verpleging: “Een FTE van 2023 is geen FTE van 2003 meer” (Inge Neven), door Vincent Claes, De Specialist, 23 februari 2023: www.despecialist.eu

Vóór 1 januari 2024 moet in de eerstelijnszorg het volgende geregeld zijn:

1. Praktijken met meer dan 10 zorgverleners: een vergunning moet zijn aangevraagd;
2. Praktijken met meer dan 25 zorgverleners: een interne toezichthouder (Raad van Toezicht) moet zijn ingesteld.

Mr. David Renkema, eerstelijnszorgjurist, geeft commentaar op deze bepalingen, vastgelegd in de Wet toetreding zorgaanbieders (Wtza)^*), en legt uit hoe deze in de praktijk gaan werken.
Hij schrijft dat met name het tweede punt in de praktijk van de eerstelijnszorg gaat leiden tot hoofdbrekens. Huisartsenpraktijken blijven véél sneller dan gedacht te voldoen aan het criterium van 25 zorgverleners om een Raad van Toezicht te moeten instellen: “Ik maak me zorgen door wat ik hoor in mijn rol als juridisch adviseur. Die zorgen deel ik graag en ik hoop dat ook veel beleidmakers dit lezen. Met name voor hen is de boodschap: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Het is nog niet te laat om de scherpe en ongewenste randen van de regels af te vijlen”.

Juridisch kader

Praktijken met meer dan 25 zorgverleners moeten voor 1 januari 2024 een interne toezichthouder gaan aanstellen. Bestaande uit tenminste drie personen. Over de taakstelling van deze interne toezichthouder, vaak Raad van Toezicht (RvT) genoemd, merkt de Wtza het volgende op:

“Er is een interne toezichthouder die toezicht houdt op het beleid van de dagelijkse of algemene leiding van de instelling en de algemene gang van zaken binnen de instelling en die de dagelijkse of algemene leiding van de instelling met raad ter zijde staat”.

De invulling hiervan wordt grotendeels opengelaten. Dit is dus aan praktijken zelf. Er bestaat dus ook veel vrijheid in het bepalen van de omvang van het toezicht, met name nu huisartsenpraktijken niet gebonden zijn aan de Governancecode Zorg. Wél is er een ‘strak’ kader rondom belangenverstrengelingen. Zo wordt onder meer bepaald dat een toezichthouder niet ook toezichthouder mag zijn bij een andere praktijk in hetzelfde zorggebied.

In de praktijk zijn er behoorlijk wat hoofdbrekens en misverstanden over de telling van het aantal zorgverleners. Enigszins platgeslagen is de hoofdregel dat je moet tellen wie (1) feitelijk (2) in de regel als (3) zorgverlener werkt voor een praktijk.

Uitvoering van de wet in de praktijk

Er zijn veel praktijken in de huisartsenzorg die gebruik maken van gezamenlijk personeel. Bijvoorbeeld wanneer er sprake is van een HOED (meerdere Huisartsen Onder Eén Dak, die in hetzelfde gebouw werken, maar wel ieder een eigen praktijk hebben). Ook zijn er huisartsen die niet ‘onder één dak’ werken, maar wel intensief regionaal samenwerken met andere praktijken. Zij hebben (bepaald) personeel soms gezamenlijk in dienst, bijvoorbeeld om personeel flexibeler en efficiënter in te kunnen zetten of om een zorgverlener gezamenlijk een omvangrijker dienstverband te kunnen aanbieden. Of om (bijvoorbeeld) betere zorg in een wijk te kunnen verlenen. Dit is in de huisartsenzorg bekend als ‘potconstructie’: een gezamenlijk werkgeverschap waarbij de huisartsen in gezamenlijkheid de personeelskosten betalen.

De grens al snel in zicht

De Wtz-telling van het aantal zorgverleners volgend, leidt dit ertoe dat het personeel dat via de potconstructie in de regel wordt ingezet bij alle praktijken, ook bij alle praktijken moet worden meegeteld. Voorbeeld: de twee balie-assistenten die voor vijf relatief kleine praktijken werken, tellen voor alle vijf praktijken gewoon mee als één medewerker.

Kort samengevat leiden de vele in urenomvang geringe functies er in de praktijk toe dat de grens van 25 zorgverleners al snel in zicht komt. Véél sneller dan gedacht en vermoedelijk ook sneller dan de beleidsmakers hebben gedacht.

Met als uitzondering wellicht de écht grote praktijken, willen huisartsenpraktijken vaak waar mogelijk voorkomen dat een raad van toezicht moet worden ingesteld. De toegevoegde waarde wordt, in ieder geval door de kleine praktijken, niet gezien.

Inboeten aan kwaliteit

Renkema geeft vervolgens een achttal voorbeelden van effecten die hij in de praktijk tegenkomt:

• Praktijken die overwegen om te gaan stoppen met opleiden van BBL – doktersassistenten;
• Praktijken die willen stoppen met het opleiden van huisartsen (Aios);
• Praktijken die willen gaan stoppen met het aanbieden van bepaalde vormen van zorg;
• Praktijken die zich weer gaan opsplitsen in kleinere (minder efficiënte) praktijken;
• Praktijken die een patiëntenstop overwegen om groei te voorkomen;
• Praktijken die een naburige praktijk met een opvolgingsprobleem niet willen overnemen omdat dan het aantal zorgverleners boven de 25 komt;
• Praktijken die contracten met zorgverleners niet willen verlengen met mogelijke toekomstige overbelasting van personeel tot gevolg;
• Praktijken die deeltijdwerk zo veel mogelijk willen gaan ontmoedigen.

Samengevat: Wetgeving waarvan het motief is het verbeteren van zorg in de praktijk leidt dus juist tot het inboeten aan kwaliteit en efficiency.

Renkema vraagt of het tij nog te keren is? Hij wijst erop dat de Wet op de Ondernemingsraad (WOR) als criterium voor het moeten instellen van een Ondernemingsraad meer dan vijftig medewerkers is. Daarom tot slot een welgemeend advies: “Partijen met een dergelijke omvang zijn gewend om te werken met complexere organisatiestructuren, kennen veelal aansturing met een directie die meer op afstand staat tot de daadwerkelijke zorgverlening en de omvang van dergelijke organisaties rechtvaardigt mijns inziens ook extra toezicht. Toezicht kan dan iets wezenlijks toevoegen. Maar laat de kleine zorgverleners met rust, intern toezicht opleggen gaat daar juist ten koste van goede zorg”.

Lees het hele artikel: Intern toezicht WTZA: Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald, door mr. David Renkema, Eerstelijnszorgjurist, 31 januari 2023: https://eerstelijnszorgjurist.nl

Wet toetreding zorgaanbieders, Wetten Overheid: https://wetten.overheid.nl/BWBR0043797/2022-01-01

Noot
^*) In de Wtza zijn vier hoofdzaken geregeld:
– Meldplicht: Een eenmalige meldplicht voor nieuwe en bestaande zorgaanbieders.
– Vergunningsplicht: Zorgaanbieders met meer dan 10 zorgverleners moeten ook een Wtza-vergunning aanvragen.
– Inrichting bestuursstructuur (intern toezicht): Zorgaanbieders met 25 zorgverleners of meer zijn verplicht een interne toezichthouder aan te stellen.
– Jaarverantwoording: Alle zorgaanbieders zijn verplicht om een jaarlijkse verantwoording openbaar beschikbaar te maken. Er zal onderscheid gemaakt worden in de eisen tussen kleine, middelgrote en grote zorgaanbieders.

Vanaf 1 januari 2022 is de Wtza in werking getreden. De instelling van de Raad van Toezicht dient plaats te vinden vóór 1 januari 2024. Van de Wtza wordt wel gezegd dat deze aan de eerste lijn onmogelijke eisen stelt en een enorme lastenverzwaring veroorzaakt.

Afbeelding bovenaan is van Ulrike Mai

Op 22 februari 2023 vond in de Tweede Kamer een rondetafelgesprek plaats over de enorme stijging van het aantal mensen met een psychische stoornis, georganiseerd door de commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Het Trimbos-instituut meldt dat ruim een kwart van de volwassen Nederlanders in het afgelopen jaar een psychische aandoening heeft gehad. Dat zijn 3,3 miljoen mensen. Dertien jaar geleden waren dat 1,9 miljoen mensen. De sterke stijging is vooral te zien onder jongvolwassenen. De commissie wil graag weten hoe het komt dat het aantal mensen met een psychische stoornis zo is toegenomen. Ook wil de commissie horen hoe een verdere stijging kan worden voorkomen.

De groei van psychisch leed

Naar aanleiding van het debat in de Tweede Kamer is Alan Ralston begonnen met de serie artikelen De groei van psychisch leed om een en ander nader te verklaren en meer mensen te betrekken bij het gesprek. Hij geeft een overzicht van de problemen, wat er besproken is  en welke oplossingen er zijn voorgesteld. Hij doet dat in vier delen. Het eerste deel bevat een samenvatting van het rapport Ggz uit de knel van het Trimbos Instituut. Deel twee bevat een overzicht van de stukken die de deelnemers aan het rondetafelgesprek ingebracht hebben. Deel drie is een samenvattend verslag van het rondetafelgesprek en in deel vier geeft Ralston zijn eigen commentaar en ontvouwt hij zijn ideeën.
Ralston is psychiater en werkzaam bij het UMC Utrecht en de Parnassia Groep Noord-Holland. In april 2019 verdedigde hij zijn proefschrift Philosophy in Psychiatric Practice aan de de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ralston is voortrekker van Stichting Beroepseer.

Hoe komt het dat het aantal psychische stoornissen zo is toegenomen, en hoe kan een verdere stijging worden voorkomen? Als oorzaken van de toename worden genoemd maatschappelijke druk, medicalisering, marktwerking, overspecialisatie, getrapte zorg, decentralisatie, effecten van de bekostiging en werkplezier. Wat het laatste betreft: Voor de zorgmedewerkers werd het werk zelf complexer, ze hadden te maken met steeds meer verantwoording en administratie, terwijl de inhoud van hun werk steeds meer bepaald werd door financiële aspecten. Hierdoor ontstond meer risico op verzuim of verlaten van de sector, en stijgend personeelstekort.

Oplossingen en randvoorwaarden

Als oplossingen worden genoemd:

• Promotie van mentale gezondheid gedurende de gehele levensloop.
• Laagdrempelige hulp bij beginnende problemen, zonder label.
• Integraal kijken en samenwerken in de eerste lijn.
• Integraal kijken en samenwerken bij de poort van de ggz.
• Van ‘geholpen worden’ naar ‘jezelf (en anderen) leren helpen’.
• Geïntegreerde zorg en ondersteuning voor mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen.

Dan zijn er nog de randvoorwaarden:

1. Het sociaal domein moet versterkt worden om een belangrijke rol te spelen in mentale gezondheid.
2. Bevorder een cultuur van samenwerken.
3. Aanpassingen in het financieringssysteem.
4. Goed onderbouwen met bewijs.
5. Genoeg geld.

Een belangrijke vraag die wordt opgeworpen is: Wat kunnen we leren van eerdere hervormingen?

Lees het hele eerste deel De groei van psychisch leed (1): GGZ uit de knel, door Alan Ralston, De GGZ laat zich horen, 25 februari 2023: https://ggzlaatzichhoren.wordpress.com/

Rondetafelgesprek over de enorme stijging van het aantal mensen met een psychische stoornis, Tweede Kamer, 22 februari 2023: www.tweedekamer.nl

Video terugkijken Rondetafelgesprek: De enorme stijging van het aantal mensen met een psychische stoornis, Tweede Kamer, 22 februari 2023: https://debatgemist.tweedekamer.nl

Foto bovenaan: Scène uit video-opname Rondetafelgesprek: De enorme stijging van het aantal mensen met een psychische stoornis in Tweede Kamer op 22 februari 2023