Redactie Beroepseer

Op 8 november 2016 stemt de Eerste Kamer over het initiatiefwetsvoorstel Normalisering van de rechtspositie van de ambtenaar. Binnenlands Bestuur, het platform voor ambtenaren en bestuurders in de overheid, meldt dat het een “spannende finale wordt van een kwestie die al jaren sleept. Als een meerderheid vóór is dan verliezen alle ambtenaren, behalve die van politie en defensie, hun aparte ambtenarenstatus en vallen ze onder het normale arbeidsrecht”.

Op de site van De ambtenaar is een discussie gaande over het wetsvoorstel. De ambtenaar is een digitaal platform waar iedereen met hart voor de publieke zaak kan publiceren en discussiëren.
Puck van Tilburg, bestuursadviseur bij de Gemeente Bodegraven-Reeuwijk en bestuurslid van FUTUR, het landelijk netwerk voor jonge ambtenaren schrijft: “Wij vinden dat de normalisering ‘niet meer dan normaal’ is. Op dit moment hebben ambtenaren een bijzondere rechtspositie. Voor jonge ambtenaren, vers uit de studiebanken, is dat onbegrijpelijk. Overheidsorganisaties werken steeds meer samen met andere organisaties. Maatschappelijke uitdagingen laten zich al lang niet meer oplossen door de overheid alleen. Die pakt de ambtenaar van nu samen met maatschappelijk en private partners aan. De arbeidsverhoudingen bij de overheid zouden daarom gelijk moeten zijn aan de verhoudingen in het private bedrijfsleven”.

Speciale rol

Van Tilburg vervolgt dat “de (jonge)ambtenaar van nu op een andere manier verbinding met de samenleving maakt. De verhouding ambtenarij-bestuur-maatschappij is niet hetzelfde als 100 jaar geleden. Het is aan de Eerste Kamer om hierin door te pakken, het is hoog tijd voor normalisering”.
Emke Westra, voorzitter van FUTUR is er eveneens van overtuigd dat “jonge ambtenaren niet meer in grenzen denken. Zij durven verder te kijken, óók buiten hun organisatie. Aparte verhoudingen binnen de overheid zijn dan ook uit de tijd”.
Het wetsvoorstel maakt overigens geen einde aan het eigen karakter van het ambtenaarschap, maar koppelt de rechtspositie los van de Ambtenarenwet.
Wat de bescherming van ambtenaren tegen politieke willekeur betreft ziet FUTUR “dat naast de regels in het burgerlijke recht er tegenwoordig ook andere beschermingsmechanismen bestaan tegen politici die willekeurig ambtenaren willen ontslaan. Denk alleen al aan de enorme kracht van sociale media en het steeds opener worden van de overheid”.

Davied van Berlo, werkzaam bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en actief met het versterken van het ambtelijk vakmanschap in Nederland, reageert op deze uitspraken: “De argumenten die FUTUR noemt om die bijzondere positie te relativeren zijn niet heel sterk. Als een ambtenaar intern onder druk wordt gezet op een gevoelig thema dan gaan sociale media je niet helpen. Wat je dan nodig hebt is de garantie om onafhankelijk en op basis van ambtelijk vakmanschap je werk als publieke professional te kunnen doen.
Datzelfde geldt voor de samenwerking met externe partijen. De overheid staat voor het ambtelijk belang. Juist doordat de overheid steeds vaker samen met andere partners aan de slag gaat, wordt die rol steeds belangrijker. Ambtenaren hebben in die samenwerking een speciale rol om dat algemeen belang in de gaten te houden. Je werkt over grenzen, maar wel namens de overheid”.
Volgens Van Berloo vraagt “bijzonder werk om een bijzondere status”.

Ambtelijk vakmanschap, ambtelijke integriteit, onafhankelijkheid

Hadewych van Kempen, ambtenaar bij het Ministerie van Veiligheid en Justitie “zou niet weten of, en hoe, het gelijkschakelen van de ambtelijke rechtspositie met die van werknemers de mobiliteit of flexibiliteit zou kunnen bevorderen. Flexibiliteit is vooral een kwestie van mentaliteit, van zowel medewerker als leidinggevende, zou ik denken.
Als je doorstroming wilt bevorderen kan je dat onder meer doen door de baanzekerheid van ouderen te ondergraven. Daar ben ik niet voor (was ik ook al niet toen ik nog jong was), vooral omdat ik onvoldoende vertrouw op het inzicht van managers dat ouderen nadelen (kosten, ingesleten gewoonten) maar ook voordelen (ervaring, relativeringsvermogen) hebben. En ook omdat het voor oudere ex-ambtenaren nog veel moeilijker is een nieuwe baan te vinden dan voor jongeren.
Naar mijn mening is het belangrijkste argument voor een aparte ambtenarenstatus te vinden in ambtelijk vakmanschap, ambtelijke integriteit, onafhankelijkheid. Ambtenaren hebben juridische bescherming nodig tegen zowel hun managers als hun politieke bazen, meer dan dat ‘gewone’ werknemers dat nodig hebben. Het ambtelijk vakmanschap is er immers juist in gelegen dat je een goeie balans zoekt tussen loyaliteit en onafhankelijkheid, dat je zo integer bent dat je je steeds afvraagt of je je beslissingen wel kan verantwoorden, dat je niet alleen oog hebt voor het naleven van de wet, voor het leveren van de door de bewindspersoon gewenste resultaten, voor het uitvoeren van het regeerakkoord, maar dat je ook rekening houdt met burgers die geraakt worden, met fundamentele rechten en juridische grondbeginselen. Ambtenaren moeten voldoende lef hebben om tegenspraak te durven leveren – de gedachte achter een divers samengesteld deskundig ambtelijk apparaat is onder meer dat kritisch denken de kwaliteit van het werk bevordert”.

Lees de hele discussie op De ambtenaar: Wetsvoorstel Normalisering rechtspositie ambtenaren in Eerste Kamer, door Puck van Tilburg, 25 oktober 2016: www.deambtenaar.nl

Stemming over normalisering staat gepland, door Esther Walstra. Binnenlands Bestuur, 25 oktober 2016: www.binnenlandsbestuur.nl

Eerste kamer, Plenaire vergadering, dinsdag 8 november 2016: Initiatiefvoorstel-Van Weyenberg en Keijzer Wet normalisering rechtspositie ambtenaren: www.eerstekamer.nl/plenaire_vergadering/20161108

Zie ook: Invoering van ʻlevendʼ en rijk ambtelijk statuut nodig als tegenwicht tegen dominant kortetermijndenken van politieke bestuurders, Blogs Beroepseer, 25 mei 2016: https://beroepseer.nl/blogs/x/

U P D A T E

Verslag Stemming Normalisering rechtspositie ambtenaren in Eerste Kamer, 8 november 2016: www.eerstekamer.nl

Martijn Delaere geeft op de site van Binnenlands Bestuur, het platform voor ambtenaren en bestuurders in de overheid, in het kort weer wat oud-burgemeester Hans Alberse in een interview heeft gezegd over het democratisch functioneren van gemeenteraden en de legitimiteit ervan. Die legitimiteit is volgens Alberse in het geding. Alberse was van 2001 – 2006 burgemeester van Lingewaal, en van 2006 – 2015 burgemeester van Oude IJsselstreek.

In april 2015 vestigde Alberse zich als zelfstandig adviseur en trainer. Hij begeleidt raadsleden, griffiers, wethouders en burgemeesters in het versterken van de lokale democratie. Hij vindt dat ze radicaal anders moeten werken. Politiek en bestuur zouden er volgens hem verstandig aan doen om de macht over te dragen aan inwoners via jury’s en forums. Democratie is oneindig veel meer dan om de vier jaar stemmen.
Alberse: “De legitimiteit van het democratisch functioneren van gemeenteraden is in het geding. In deze tijd vertegenwoordigt de burger graag zichzelf. En dus moeten bestuurders en inwoners in relatietherapie om het werkelijke gesprek aan te gaan. De burgemeester kan daarbij een essentiële rol spelen. Hij wordt geacht de democratische besluitvorming te bewaken. Dat is veel meer dan het voorzitten van de gemeenteraad of het toezien op de procedures in het gemeentehuis”.

Burgerformums en jury´s in plaats van ´dat systeemwereldje´

Alberse heeft veel respect voor de raadsleden die zich met de beste bedoelingen drie avonden in de week een slag in de rondte werken: “Maar daar moeten ze mee ophouden. Ze moeten uit dat systeemwereldje stappen. Kijk eens terug naar het moment waarop je nog net geen raadslid was. Je sprak nog normale taal. Ik heb het zelf als raadslid ervaren. Binnen drie maanden vind je dingen normaal die helemaal niet normaal zijn. Je neemt een loopje met democratische waarden dat uitspraken moeten kloppen en waarachtig moeten zijn, er is geen respect voor het debat en je bent onbegrijpelijk”.

Bestuurders en raadsleden moeten zich losmaken van de partijpolitiek, die volgens de oud-burgemeester eerder een bedreiging dan een zegen voor de democratie is. Alberse: “Er is een parallelle democratie nodig. Jury’s, burgerforum, burgeraudit – allerlei bestuursvormen waarin inwoners veel meer dan alleen zeggenschap hebben. Wij hebben in Oude IJsselstreek een burgerbegrotingsforum georganiseerd. Tachtig mensen op één dag in één zaal. ‘s Ochtends informatie over de begroting en ‘s middags deliberatie en in groepen doorgepraat. Eind van de middag nam men in een half uur met stemkastjes over 25 onderwerpen uit de gemeentebegroting standpunten in. Wat mij betreft zou het burgerbegrotingsforum besluitvormend mogen zijn. Laat het publiek een paar keer per jaar beslissen. Dat is de beste vorm om tot goede besluitvorming te komen, beter dan de gemeenteraad.

Een raad van 150 mensen

Alberse benadrukt het nog eens: de dialoog met de inwoners is altijd vruchtbaar: “Terwijl de oude politiek mijn energie opvrat, kreeg ik van het gesprek met inwoners altijd energie. Ik denk dat veel meer burgemeesters die ervaring hebben. Waarom stel je geen raad van 150 mensen samen, die door loting tot stand komt, drie keer per jaar bijeenkomt maar wel belangrijke beslissingen neemt? De minister kan gemeenten de ruimte geven om op een radicaal andere manier tot besluitvorming te komen. Vijf keer per jaar een burgerjury. Laten we het uitproberen; als je het waarachtig doet, gaat het echt niet mis”.

Oud-burgemeester pleit voor nieuwe democratie, door Martijn Delaere, Binnenlands Bestuur, 23 oktober 2016: www.binnenlandsbestuur.nl

U P D A T E

Code Oranje voor verandering politieke democratie, door Paula Anquita, Tilburgers.nl, 5 december 2016: www.tilburgers.nl/code-oranje-op-weg-naar-nieuwe-democratie/

Website Code Oranje: www.wijzijncodeoranje.nl/