Redactie Beroepseer

Psychiaters roepen op om de petitie Stop ROM als benchmark in de GGZ te ondertekenen. Met ROM wordt bedoeld: Routine Outcome Monitoring, het regelmatig invullen van vragenlijsten, bedoeld ter ondersteuning van de behandeling.

ROM werd in 2001 voor het eerst breed ingevoerd in de GGZ bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en Rivierduinen. Sindsdien is ROM in de GGZ aan een gestage opmars begonnen, gestimuleerd door ROM-projecten bij veel voorkomende psychische aandoeningen, in de verslavingszorg en bij ernstige psychiatrische aandoeningen. In de praktijk is de ROM, op zijn zachtst gezegd, omstreden en is er nog steeds veel discussie over het nut en de waarde ervan in de huidige opzet.
Op de blog Handle with care – Zorgen met ZORG staat de geschiedenis van de ROM beschreven. Hoewel de ROM geleidelijk werd ingevoerd, werd het karakter in de loop der jaren steeds dwingender. Inmiddels kan er gesproken worden van een keurslijf. Afdelingen worden afgerekend op het aantall ROMmen dat ze aanleveren. ROM je niet voldoende, dan heeft dat consequenties voor je ‘omzet’ en de ‘afspraken’ die met de verzekeraars gemaakt (kunnen) worden. Afspraken tussen ‘……..’, want in de praktijk gaat het hier ook steeds meer over dictaten.

Nu wettelijke verplichting; kosten 30 miljoen per jaar

In 2012 waarschuwden acht kernhoogleraren psychiatrie voor grootschalige invoering van deze ROM om de kwaliteit van behandelingen te vergelijken. Daarvoor is het totaal ongeschikt. Dit is nog weer eens bevestigd door een op 26 januari 2017 verschenen onafhankelijk rapport van de Rekenkamer: Bekostiging van de curatieve geestelijke gezondheidszorg. Daarin staat:

Zoals gezegd is het doel van de benchmark het verbeteren van de kwaliteit van de zorg. In de benchmark is de ‘gemiddelde behandeluitkomst’ een belangrijke indicator voor kwaliteit. Er is echter geen methodologische basis voor het baseren van de kwaliteit van de zorg op de behandeluitkomsten van individuele behandeltrajecten. De gemiddelde behandeluitkomst die een zorgaanbieder realiseert, geeft een smalle invulling aan het begrip kwaliteit. Er wordt alleen naar de ‘gemiddelde behandeluitkomst’ gekeken bijvoorbeeld, en eraan voorbijgegaan dat behandeldoelen niet direct gericht hoeven te zijn op volledig herstel. Bovendien meet de indicator het resultaat direct na een behandeltraject, waardoor het herstel op de lange termijn buiten beschouwing blijft. In de geestelijke gezondheidszorg is juist herstel op de lange termijn een belangrijke indicator voor de kwaliteit van de zorg. Zo kunnen patiënten met een acute psychose snel verbeteren, maar is het belangrijker dat de behandeling is gericht op het goed functioneren van deze patiënt op de lange termijn.

Zie voor de andere belangrijke beperkingen voor de gebruikswaarde van ROM als benchmark het overzicht in het rapport_^*).

Helaas is er indertijd niet naar de hoogleraren  geluisterd. ROM is nu zelfs een wettelijke verplichting en zorgverzekeraars geven boetes als er onvoldoende ROM-gegevens worden aangeleverd. Het verkrijgen en verwerken van al die gegevens kost naar schatting 30 miljoen per jaar.
ROM was oorspronkelijk bedoeld voor het verbeteren van de individuele behandeling. Dit gebruik is verdrongen door het moeten leveren van ROM-gegevens aan de stichting benchmark GGZ. Privacygevoelige informatie wordt op grote schaal verstrekt zonder toestemming van de patiënt voor iets waar hij niets aan heeft.
Het lukt de verschillende betrokken partijen – GGZ-Nederland, Zorgverzekeraars Nederland (ZN), Het Ministerie van Volksgezondheid (VWS), Landelijk Platform GGz – niet dit te stoppen. Dan is het aan de professionals en patiënten om orde op zaken te stellen.

De oproep is ondertekend door: Jim van Os, hoogleraar psychiatrie;  Lex Vink, verpleegkundige; Judica Berkelaar, ervaringsdeskundige/activiste; Marian Ploegmakers, klinisch psycholoog/psychotherapeut; Gert Muller, sociaal psychiatrisch verpleegkundige/gezins- en relatietherapeut; Inge van de Kerkhof, webbeheerder/ervaringsdeskundige; Cobie Groenendijk, psychiater/jurist/activist Nationaal Zorgfonds; Wilma Boevink, onderzoekster Trimbos/ervaringsdeskundige; Anne Marsman, psycholoog/redacteur psychosenet/ervaringsdeskundige; Wiepke Cahn, hoogleraar psychiatrie; Alan Ralston, psychiater/filosoof; Philippe Delespaul, psycholoog/hoogleraar zorginnovatie in de GGZ; Remke van Staveren, psychiater/HART voor de GGZ; Michael Milo, psycholoog; Menno Oosterhoff, psychiater/columnist/ervaringsdeskundige.

Door de petitie te ondertekenen geef je aan een eind te willen maken aan deze geldverslindende, zinloze en bureaucratische praktijk.

Teken de petitie op Stop ROM: http://stoprom.com (Website is opgeheven)

^*) Bekostiging van de curatieve geestelijke gezondheid, rapport Algemene Rekenkamer, 26 januari 2017: www.rekenkamer.nl

Lees ook: Met de billen bloot: geROMmel met de ROM, 3 juni 2016: https://handlewithcare.wordpress.com

U P D A T E : Stop benchmark met ROM: https://www.stopbenchmark.nl/

Het klinkt zo eenvoudig, ‘menslievende zorg’. Maar zorg waarbij de cliënt echt centraal staat en waar wordt gekeken hoe iemand op dat moment het beste geholpen kan worden, is niet eenvoudig. Het is ook niet altijd in regels te vatten. Zorg waarbij de hulpverlener zich werkelijk bekommert om de ander vereist dat de verpleegkundige of verzorgende zelf nadenkt en – vanzelfsprekend binnen vooraf bepaalde kaders – zonder overleg met leidinggevenden beslissingen neemt. Het vereist ook het weloverwogen afwijken van die kaders omdat het in dat specifieke geval de juiste keuze is.

In de zorg wordt gesproken over een ‘presentiebenadering’. Daarbij probeert de hulpverlener zo goed mogelijk te zien, aan te voelen en te begrijpen wat de ontvanger van de zorg nodig heeft en waarom die hulp of aandacht juist op dat moment nodig is. Pas als die kennis en dat begrip er zijn, kan degene die zorg aanbiedt begrijpen wat hij voor de ander kan betekenen en besluiten wat te doen. Die benadering vereist dat zorgverleners niet alleen beschikken over vakmanschap maar ook over gevoel voor subtiliteit, praktische wijsheid en dat ze werken vanuit de overtuiging dat je er altijd moet zijn voor de patiënt.

Het belang van de patiënt

Er ‘voor iemand zijn’ betekent vooral iemand nooit afwijzen, in de steek laten of veroordelen. Dat is niet zo moeilijk wanneer een cliënt aardig is. Maar als sprake is van complexe problematiek, iemand die verward is, agressief reageert of telkens opnieuw in de problemen komt, dan wordt het al moeilijker om iemand constant menslievende zorg te blijven bieden. Het is geen romantisch plaatje van ‘alleen maar lief zijn’. Het betekent de zorg bieden waar iemand op dat moment het meeste baat bij heeft en dat kan ook schuren. Misschien wil een cliënt niet dat die zorg op dat moment, op die manier wordt geboden. Dan is het belangrijk te begrijpen wat er op het spel staat, na te denken over wat de mogelijke consequenties zijn van iets wel of juist niet doen en op basis van al die overwegingen een besluit nemen dat recht doet aan het belang van de patiënt.

Minder regels, meer morele overwegingen

De essentie van hulp verlenen is altijd keuzes maken over wat te doen. Tegenwoordig zijn veel van die keuzes in regels en voorschriften gevat en is de ruimte daarmee beperkt voor professionals om verstandige afwegingen te maken op basis van gevoel, de voorschriften en andere (kennis)bronnen. Natuurlijk zijn er veel logische en zelfs onmisbare regels en voorschriften waar goed over is nagedacht. Maar er zijn ook regels die vooral bijdragen aan regeldruk en voorbijgaan aan de complexiteit van de zorgpraktijk. “Het is goed om te onderzoeken welke regels geen meerwaarde bieden en mogelijk afgeschaft kunnen worden”, stelt Marjanneke Ouwerkerk, directeur van Stichting Presentie. “Maar dan moet je tegelijkertijd bespreken hoe je die vrijheid van handelen nadenkend en onderzoekend opvult”.

Menslievende zorg bieden vergt veel van zorgprofessionals. Zij moeten leren het perspectief van de ander op te zoeken, diens inbreng serieus te nemen, geen oordeel te vellen en de eigen kennis, ervaring en morele overtuigingen met mate in te brengen. “In de opleiding wordt nu vooral gestuurd op evidence based kennis en methodieken die een soort maakbaarheid en algemene geldigheid suggereren”, vindt Ouwerkerk. “Dat is natuurlijk nuttige kennis maar zorgprofessionals moeten ook leren reflecteren, leren omgaan met verantwoordelijkheden en leren afwegen wat goed is om te doen”. Een belangrijke vraag is wat iemand helpt om het leven zo goed mogelijk te kunnen leven. Om dat te kunnen beoordelen moet de zorgprofessional dichtbij durven komen en moeite doen om iemand goed te leren kennen.

Aandacht

Vaak wordt gesteld dat zorgprofessionals geen tijd hebben om iets extra’s te doen. “Natuurlijk is tijd belangrijk, maar met tijd alleen ben je er niet”, stelt Bernadette Willemse, psycholoog en programmahoofd ouderen van het Trimbos-instituut. “Het gaat erom dat je de tijd die je met een bewoner hebt anders besteedt en andere zorg biedt”. Als je zorgmedewerkers vraagt waarmee je iemand blij kunt maken dan geven ze voorbeelden van kleine dingen: een keer haring meenemen, een praatje maken over iemands verleden of iemands hand vasthouden “. Juist in kleine dingen kan veel levensgeluk zitten. Aandachtig zijn voor wie iemand is en wat er in diens leven speelt, daar draait het om”.

Menslievende zorg niet duurder

Menslievende zorg bieden is, alles doorberekend, niet per se duurder. Het gaat vooral om het veranderen van de zorg. In eerste instantie zal die verandering een investering vergen, maar daarna kunnen besparingen worden gerealiseerd. “Veel geld wordt verspild doordat sprake is van een mismatch”, verduidelijkt Andries Baart van Stichting Presentie. “Dan wordt zorg geboden die goed en nodig lijkt, maar die welbeschouwd irrelevant is voor de patiënt”. Baart geeft als voorbeeld een mevrouw met een complexe zorgvraag die ambulante zorg kreeg maar door het niet goed afstemmen van die zorg de voorgaande vijf jaar gemiddeld zesmaal per jaar moest worden opgenomen in een psychiatrisch centrum. Dankzij afgestemde zorg krijgt deze mevrouw nu zestien uur per week hulp aan huis. Dat is kostbaar, maar sindsdien is een opname niet meer nodig geweest. Al met al bedragen de kosten nu een derde van voorheen. “Dit voorbeeld kun je vertalen naar andere situaties. Door op de juiste wijze te investeren in liefdevolle, afgestemde zorg voor ouderen, jongeren en ggz-cliënten kun je enorm veel leed, zorgkosten, maatschappelijke problemen en maatschappelijke kosten voorkomen”.

Ook zorgverleners hebben baat bij liefdevolle zorg. Dat blijkt onder meer uit het promotieonderzoek van Willemse waarbij zij de werkomstandigheden en de persoonsgerichtheid van medewerkers onderzocht. Binnen organisaties waar kleinschalig en persoonsgericht wordt gewerkt, ervaren medewerkers minder werkdruk. Bovendien geven zij aan tevredener te zijn over hun werk. Als je naar huis gaat met het idee dat je iemand een geluksmoment hebt kunnen geven, voel je je prettiger dan wanneer je naar huis gaat met het idee dat je weliswaar volgens de regels ‘goede zorg’ hebt geleverd maar niemand echt blij hebt kunnen maken.

Kleinschalige woonvormen

Liefdevolle, persoonsgerichte zorg bieden blijkt eenvoudiger als sprake is van zorg- en woonvormen die huiselijk en herkenbaar zijn. Het Trimbos-instituut onderzoekt tweejaarlijks met de Monitor Woonvormen Dementie de tevredenheid van medewerkers, familie en bewoners van verpleeghuizen, zorgboerderijen en kleinschalige woonzorgvormen voor onder meer mensen met dementie. Bij kleinschalige woonzorgvormen wordt de zorg op een natuurlijker manier geboden en worden bewoners meer betrokken bij de dagelijkse bezigheden. Door aan te sluiten bij de levensgeschiedenis van de bewoners, bijvoorbeeld door in het interieur en de buitenomgeving meubels en gebruiksvoorwerpen te plaatsen die hen herinneren aan het verleden, behouden mensen meer hun identiteit. Er is een duidelijke relatie tussen persoonsgerichte zorg en het functioneren en welbevinden van bewoners.

Kleinschalige organisaties maken het ook makkelijker om familie en vrienden optimaal te betrekken bij het dagelijks leven van de bewoners. Dat hoeft zeker niet in de vorm van mantelzorg te zijn. Het gaat meer om het weer deel kunnen uitmaken van het dagelijks leven van de partner, vader, moeder, dochter, zoon of vriend. Door het bieden van menslievende zorg kan, zeker als sprake is van dementie, ook meer aandacht worden besteed aan de invloed daarvan op het leven van de naaste en gestreefd worden naar een verbetering van de kwaliteit van leven voor alle betrokkenen.

De ander centraal stellen in alles wat je doet, Mijn Gezondheidsgids, 1 januari 2017: www.mijngezondheidsgids.nl

Promotie Bernadette Willemse: Sterke beroepsgroep noodzakelijk voor goede dementiezorg, op 11 november2016 aan de VU te Amsterdam: https://www.vu.nl (Bericht  niet meer beschikbaar op site VU).

Working conditions and person-centredness of the dementia care workforce, Bernadette Willemse, 2016: https://research.vu.nl/en/publications/working-conditions-and-person-centredness-of-the-dementia-care-wo

Psychiater Remke van Staveren was aanwezig op het Nationale Zorgdebat Politieke keuzes in de zorg in Amsterdam op zaterdag 21 januari 2017 dat georganiseerd was door actiecomité Het Roer Moet Om. Aanwezig waren negen Haagse politici: van VVD, PVDA, CDA, Groenlinks, D66, SP, Christenunie, 50Plus, en SGP.

Van Staveren schrijft in haar blog op de site van Arts en Auto wat hoogleraar psychiatrie Jim van Os daar heeft gezegd: “Kijk, we hebben ons zorgstelsel zó ingewikkeld gemaakt, dat we er volledig in vastlopen. Het gevolg is dat onze meest kwetsbare patiënten, juist onze meest kwetsbare patiënten, de zorg niet meer krijgen die ze nodig hebben”.

Voorbeelden daarvan waren er genoeg te horen. Van Staveren: “Een dementerende man die om twee middagen dagbesteding vraagt en na een Kafkaësk ronddolen in het systeem een verpleeghuisindicatie krijgt. Het wegbezuinigen van veel ‘lager’ opgeleid personeel waardoor er straks letterlijk niemand meer op de werkvloer staat (terwijl dit vaak de mensen zijn die met hart en ziel werken!). Een grote GGZ instelling als Arkin die tegen het einde van het kalenderjaar niet meer voor haar meest complexe patiënten kan zorgen omdat het met de zorgverzekeraar afgesproken budgetplafond is bereikt.
Maar goed. Dat wisten we natuurlijk allemaal al. En we kunnen wel eindeloos blijven steken in het verontwaardigd rondzingen van de dramatische gevolgen van het marktdenken in de zorg, maar de vraag is: wat gaan we eraan doen?
Daar hadden de heren en dames politici geen helder antwoord op. Ik heb tijdens het debat veel loze kreten, holle frasen en vage verkiezingsbeloftes gehoord, maar bedroevend weinig concrete oplossingen. Veel kretologie, weinig concreetologie. Er zou een schrapwet moeten komen, stelde Kees van der Staaij. Klinkt mooi hoor, een schrapwet, wie wil er nou niet minder wetten, regels en bureaucratie? Maar op de vraag welk van de vele wetten er dan geschrapt zou moeten worden, kwam geen duidelijk antwoord”.

De Nieuwe GGZ

Volgens Jim van Os is de enige oplossing voor het wegwerken van de hyperadministratielast in de zorg: het opnemen in de CAO dat administratieve overhead maximaal 5% van de tijd mag bedragen.
Voor de GGZ in zijn geheel heeft hij een nieuw plan bedacht onder de titel De Nieuwe GGZ. Want we moeten af van de GGZ als verkeersinfarct, zijn definitie van de huidige situatie van de GGZ.
“Het is een prachtige metafoor”, schrijft Van Staveren: “Want één met een duidelijke ‘way out’. Wil je niet vast komen te staan in het verkeer? Vergeet de tijdelijke nep-oplossingen als wisselstroken, vluchtstroken, rekeningrijden of nog meer asfalt. Blijf thuis of in je wijk! Waar wij naartoe moeten in de GGZ, en misschien wel in de hele zorg, is zorg op maat en dichtbij”.

Jim van Os en anderen hebben een Nieuwe GGZ voor ogen. Aan huis of in de wijk als het kan. Niet aanbodgericht, maar vraaggericht. Klik hier voor meer info over de plannen voor een nieuwe GGZ: www.denieuweggz.nl

Nationaal Zorgdebat: de GGZ als verkeersinfarct, door Remke van Staveren, Arts en auto, 22 januari 2017: www.artsenauto.nl/

Nationaal debat ‘Politieke Keuzes in de Zorg’, Het Roer Moet Om, 21 januari 2017, Koninklijk Theater Carré Amsterdam: www.hetroermoetom.nu/debat.html

Zie hieronder de video met Jim van Os tijdens het Nationaal Debat in Amsterdam op 21 januari 2017.

Minder regels en marktwerking, maar meer samenwerking: dat is wat de zorgsector nodig heeft. Daarover bleek zaterdag 21 januari 2017 consensus te bestaan onder politieke partijen tijdens het Nationaal Zorgdebat Politieke keuzes in de zorg, georganiseerd door Het Roer Moet Om in theater Carré in Amsterdam.

Ilse Kleijne van het magazine Medisch Contact schrijft in haar verslag van het debat: “Het Roer Moet Om (HRMO) kwam in de aanloop naar de verkiezingen met een manifest, waarin HRMO pleit om met alle betrokken partijen een deltaplan voor de zorg op te stellen. Het doel: onder andere zorgen voor minder regeldruk in de zorg, en de politiek dwingen een duidelijke keuze te maken waar zorggeld aan wordt uitgegeven, omdat alles doen te duur is. Negen Haagse politici (van VVD, PVDA, CDA, Groenlinks, D66, SP, Christenunie, 50Plus, en SGP) waren ingegaan op de uitnodiging van HRMO voor een zorgdebat, in een goed gevuld Carré in Amsterdam.

De aanwezige partijen leken elkaar te vinden op het standpunt dat de marktwerking binnen de zorg is doorgeschoten en samenwerking hierdoor wordt belemmerd – een visie die overigens niet werd gedeeld door VVD’er Arno Rutte. “Samenwerken en concurrentie zijn tegenstellingen, dat botst”, vatte Léonie Sazias van 50Plus de frustratie samen. “Op dit moment moeten twee ziekenhuizen toestemming vragen om een duur toestel samen te delen”, schetste GroenLinks-lijsttrekker Jesse Klaver.

“Samenwerken is niet de norm in ons land”, constateerde Carla-Dik Faber (Christenunie), die met een voorstel kwam “om te beginnen met de eerstelijnszorg uit de Mededingingswet te halen”. PvdA’er Jeroen Dijsselbloem laakte het “grote geloof in concurrentie die zou leiden tot betere zorg”. “Want dat leidt ook tot regeldruk”.

Om van die regeldruk af te komen, pleitte Kees van der Staaij (SGP) om een schrap-wet op te stellen, en zo af te dwingen dat er daadwerkelijk regels binnen de zorg verdwijnen, “en je niet een kruisje op een formulier hoeft te zetten dat je de temperatuur van de koelkast hebt gecontroleerd”. Klaver durfde een harde doelstelling voor het komende regeerakkoord aan. Wat hem betreft stellen de nieuwe coalitiepartijen het concrete doel van vijftig procent reductie van administratieve lasten in de zorg, door aanpassing van wet- en regelgeving. ‘En dan kan daar op worden afgerekend”.

Lees het hele verslag Zorgdebat: ‘Minder regels en markt, meer samenwerking’, door Ilse Kleijn, Medisch Contact, 22 januari 2017: www.medischcontact.nl

‘Politiek, vertel het eerlijke verhaal over de zorg’, NIeuwsuur NOS, 21 januari 2017: http://nos.nl

Oproep van actiecomité Het Roer moet om aan de politieke partijen: Samen dapper voor de zorg, Blogs Beroepseer, 12 januari 2017: https://beroepseer.nl

Actiecomité Het Roer Moet Om: www.hetroermoetom.nu/

In het februarinummer 2017 van Arts en Auto – uitgave van de ledenorganisatie van zorprofessionals VvAA – is een overzicht te lezen van de visie op de gezondheidszorg van alle politieke partijen (Dossier verkiezingen). www.artsenauto.nl

Hieronder videoverslag van het Nationaal Zorgdebat in Amsterdam op 21 januari 2017.