Tom van Doormaal, politicoloog en gepensioneerd ambtenaar, schrijft op Platform O, het online platform dat een brug slaat tussen de praktijk van het openbaar bestuur en de wetenschap, over ‘leerzame confrontaties’ tijdens twee bijeenkomsten die gingen over het sociaal domein. Een politica vertelde hem tijdens een gesprek dat ze wetgeving maakte, maar dat ze niet zeker was van het resultaat: “Dus ik wil weten hoe het werkt en een kans om verdere verbeteringen aan te brengen laat ik niet lopen”.
“Ik sprak haar niet tegen”, aldus Doormaal, “want ik ben ook voor het kleine verbeteren. Toch is het voortdurend prutsen aan regelgeving een bron van complexiteit in het openbaar bestuur. Door details, door het bedienen van strijdige politieke wensen, loopt het systeem nogal vast”.
.
Decentralisatie en sociaal domein

Van Doormaal: “Een dag eerder zat ik aan bij een gesprek over de decentralisaties. Ook ons land wil graag verandering, waarvoor de politiek de leiding moet nemen. Lastig aspect in de discussie was de huidige formatie en het gebrek aan eenduidige politieke leiding. De decentralisaties in het sociaal domein waren de haastige hervormingen van de VVD/PvdA-coalitie.
Ik herinnerde aan de functie-eis voor een directeur-generaal: iemand die risico mijdt en beheerst. De aanwezigen werden daar niet blij van: ze deden zo hun best. De departementen en de gemeenten werkten zo ‘broederlijk en gezamenlijk’ aan verbetering. Dat geloofde ik wel. Maar samenwerken is vooral mooi als je je eigen taak precies en effectief vervult. Gebeurt dat wel? Ambtenaren van departementen hebben een hiërarchisch beeld van de realiteit. Zij staan bovenaan en hebben de nationale wetten als instrument. Ze werken samen met andere overheden en instituties. Dat maakt het troebel: we werken samen. Of moet je doen wat je taak is? Ik zou zeggen: schep als rijk de kaders waarbinnen andere overheden en publieke organen zinvol hun werk kunnen doen. Orde moet, in het Huis van Thorbecke. Daar ontbreekt veel aan”.

Vernieuwing

“Iedereen vindt ook vernieuwing en experimenten wenselijk. Maar bestaande wetten zijn er niet voor niets en moeten worden gehandhaafd. Hoe los je dat probleem op? Niet door je te laten voorstaan op die mooie samenwerking, met gemeenten die hopen dat er een paar miljoen rijksgeld blijft hangen.
De politieke partijen hebben geen idee hoe zij zich tot hun achterban verhouden, de politieke instellingen (kamers, raden, staten) hebben wel oog voor de operationele details van vrijwel alles, maar te weinig voor ordelijke verhoudingen en effectief bestuur. Het Huis van Thorbecke moet ingrijpend worden gerenoveerd, vond de commissie Van de Donk. Maar daar is geen haast bij.
Niemand bestreed dat het Huis van Thorbecke^*) een bouwval was, maar niemand had oog voor het probleem dat je niet kunt vernieuwen in bestaande juridische structuren, als die ook serieus moeten worden genomen. Dat is precies wat iedereen doet: we willen graag experimenten, maar we willen ook respect voor de bestaande wetten en regels. Dat bijt elkaar”.

Operationele utopie

“De angst om in de formatie te bewegen, heeft een bron: de afstraffing van de PvdA door de kiezer. De mix van links en rechts die Jan Terlouw bepleit is lastig, want de vrees voor weglopende kiezers is groot en terecht. Hoe kon de PvdA het zo verknoeien?
Het gaat er om compromissen te sluiten, zonder de kern kwijt te raken. Heeft de PvdA dat gedaan? Thomas Frank ziet dat probleem in de VS bij de Democraten: Clinton en Obama hebben wel degelijk vergaand gepacteerd met het grote geld en daarmee de relaties met hun achterban verspeeld. Als de oudere werkloze in the rust belt zijn nood klaagt en een baan wil, krijgt hij te horen dat hij naar school moet. Zijn individuele situatie is zijn eigen schuld, zeg je dan eigenlijk. Dus stemt hij op Trump, die tenminste het oude werk belooft terug te brengen.
Het ontbrak ook de PvdA aan een operationele utopie, waarmee het onderscheid tussen pragmatische en rotte compromissen viel te maken. Het is niet erg om compromissen te sluiten, maar je moet door de concrete details heen kijken naar waarvoor je bezig bent.
Een voorbeeld. Ik wierp een simpel thema op voor het congres: is het niet vervelend dat kopers voordeel hebben van de lage rentestand en huurders niet en hoe zouden we dat kunnen veranderen? Het lijkt me een mooie en principieel politieke vraag. Maar de lezer raadt het al: er waren veel belangrijker discussies gaande over allerlei operationele details, dus hiervoor was geen gelegenheid.
Helaas heeft PvdA noch WBS veel te bieden als het op de grote thema’s aan komt. Een gunstige uitzondering is er wel: de blogs van Marijke Linthorst die de WBS^**) publiceert mogen verplicht leesvoer worden voor iedereen die wil mee praten over marktwerking en zorg”.

Lees de hele blog – De pijn van het openbaar bestuur – van Tom van Doormaal waarin hij aan het slot enkele voorstellen doet ter verbetering van het openbaar bestuur, Platform Overheid, 23 mei 2017: https://platformoverheid.nl

Noten
*) (Huis van Thorbecke) Artikel – waar deze link naar verwijst-  Lokaal bestuur groot onderhoud nodig – niet meer beschikbaar op site VNG

^**) WBS = Wiardi Beckman Stichting, wetenschappelijk bureau voor de sociaal-democratie