Uit een onderzoek onder Raden van Toezicht (RvT) (132 respondenten) bij zorg – & welzijn organisaties, komt naar voren dat zij worstelen met hoe zij concreet invulling kunnen geven aan (toe)zicht houden op kwaliteit van zorg.
De meeste Raden van Toezicht (95%) zien kwaliteit als een integrale verantwoordelijkheid, net als de financiën, en beschikken over een commissie/aandachtsfunctionaris voor kwaliteit (80%). Bijna driekwart (72%) van de respondenten geeft aan goed zicht te hebben op de kwaliteit van zorg in hun organisatie.

Pro-actief
Raden van Toezicht zijn over het algemeen (76%) proactief in het vergaren van informatie (naast de informatie die ze van de bestuurder krijgen), waarbij zij locaties bezoeken, observeren en zelf indrukken opdoen in de praktijk (66%) en een kleinere groep (23%) wel eens aanwezig is geweest bij een kwaliteitsaudit.

RvT-agenda
In 86% van de RvT’s staat kwaliteit regelmatig op de agenda, in 48% iedere RvT vergadering, in 38% meer dan tweemaal per jaar en in 5% eenmaal per jaar. In 3% van de gevallen is kwaliteit geen punt van bespreking. In de RvT-vergaderingen worden in 83% van de gevallen kwaliteitsrapportages besproken en werkt 44% van de RvT’s met een dashboard Kwaliteit.

Signalementen
Als we gaan inzoomen op waar men van op de hoogte is, geeft 89% van de respondenten aan op de hoogte te zijn van het kwaliteitskeurmerk van de organisatie en 79% is op de hoogte van de bevindingen van de certificeerder. Daarbij is 63% geïnformeerd over een klokkenluidersregeling en is 58% op de hoogte van de calamiteitenprocedure.

Dilemma’s
In bijna alle RvT’s (98%) worden dilemma’s besproken met de bestuurder. Veel reacties zijn binnengekomen (84% van de respondenten) op de dilemma’s die worden besproken. Van de dilemma’s die worden besproken heeft 27% betrekking op financiën & vastgoed, 14% op fusies en samenwerking, 19% op personeel gerelateerde zaken, zoals hoog ziekteverzuim, kwaliteit & krappe inzet personeel. Met betrekking tot de kwaliteits-dilemma’s (29%) wordt met de bestuurder gesproken over omgaan met agressie, zelfsturing, levensbeëindiging, veiligheidsrisico’s, zorgcalamiteiten, vrijheidsbeperkende maatregelen, vrijheid vs valpreventie, rol Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) e.d.

Vragen
Tot slot heeft 79% van de respondenten de moeite genomen te beschrijven waarmee ze specifiek worstelen. De meerderheid geeft aan zoekende te zijn naar hoe men concreet zicht kan krijgen op de kwaliteit, hoe de invulling van een toezichtkader kwaliteit eruitziet, hoe men zicht krijgt op merkbare (cultuur & gedrag) naast meetbare kwaliteit? Gerelateerd aan deze vraagstukken zijn de discussies die worden gevoerd in RvT’s over de rol van CR, IGZ, de certificeerder, maar ook van de Raad van Toezicht en de bestuurder.

Wat leert dit onderzoek ons?
Het onderzoek bevestigt dat Raden van Toezicht de kwaliteit van zorg in toenemende mate als een integrale verantwoordelijkheid zien en actief bezig zijn hier vorm en inhoud aan te geven, maar nog worstelen met hoe zij daadwerkelijk goed (toe)zicht hierop kunnen krijgen.

Bij de meeste Raden van Toezicht lijkt kwaliteit van zorg redelijk ingeregeld, staat het (regelmatig) op de agenda, wordt hierover met elkaar gesproken en is er een commissie of aandachtsfunctionaris mee belast. Ook komt uit het onderzoek naar voren dat veel RvT-leden proactief zijn in het verkrijgen van informatie door bijvoorbeeld locaties te bezoeken.

Opmerkelijk is dat bijna driekwart van de respondenten aangeeft goed zicht te hebben op de kwaliteit van zorg in hun organisatie. Maar kijken we naar belangrijke signaleringssystemen, zoals calamiteitenprocedures en klokkenluidersregelingen, dan is een kleiner gedeelte hiervan op de hoogte. Daarbij worden kwaliteitsgerelateerde dilemma’s in een beperkter aantal gevallen besproken met de bestuurder. Juist het bespreken van dit soort dilemma’s is erg belangrijk, omdat het hier gaat om bewustwording (concretisering, verhalen) van wat er in de organisatie speelt en of/welke dialogen worden gevoerd op welke niveaus in de organisatie. Bij persoonsgerichte zorg (zorg aanpassen aan de behoefte van de cliënt) gaat het in toenemende mate om een verschuiving van het afvinken van regels, procedures en (IGZ) normen, naar het aanvinken en bespreekbaar maken van en het beargumenteerd afwijken van normen en regels. Er bestaat een spanning tussen verantwoorde en goede zorg. Het gaat er dan om in dialoog met elkaar te bepalen welke risico’s acceptabel zijn en welke niet.
Voorbeeld hiervan is de spanning tussen de toename van het aantal val-accidenten en de grotere bewegingsvrijheid van cliënten. Dit worden ook wel geaccepteerde risico’s genoemd. Risico’s die bewust worden genomen, in nauw overleg tussen zorgprofessional en cliënt/mantelzorg, zorgvuldig zijn besproken en vastgelegd in een individueel plan van de cliënt en beleid van de organisatie. Dit soort dilemma’s vormen onderdeel van zorgvuldige goede persoonsgerichte zorg, waarover dialoog moet worden gevoerd in alle lagen van de organisatie, waaronder ook de RvT. Als je niet weet wat de dilemma’s zijn kan je er ook geen goed toezicht op houden.

De vraag die uit het onderzoek naar boven komt is wat men verstaat onder “goed zicht hebben op kwaliteit van zorg”. Goed (toe)zicht hebben op meetbare en merkbare (cultuur en gedrag) kwaliteit van zorg in een organisatie vraagt om zicht hebben op signaleringssystemen, voeling hebben met wat er gaande is en vooral ook de zinvolle informatie in samenhang kunnen beschouwen. Alleen kwaliteitsrapportages geven over het algemeen hier onvoldoende zicht op. Hiervoor is een uitgebreider Toezichtkader Kwaliteit e/o dashboard (waarin meetbare en merkbare zaken staan benoemd) onontbeerlijk. In een dergelijk kwaliteitskader e/o dashboard krijgt men er meer zicht op of men als RvT over zinvolle informatie beschikt en wat deze informatie in samenhang betekent.
Geconcludeerd kan worden dat Raden van Toezicht serieus bezig zijn met het (toe)zicht krijgen op kwaliteit van zorg, en dat er behoefte is aan concrete handvatten. En het wiel hoeven we niet allemaal zelf uit te vinden, het is de kunst te leren van elkaar en gezamenlijk de kwaliteit van zorg verder te brengen, ten bate van de patiëntenzorg.

Yvonne van Kemenade, lid RvT Schakelring, voorzitter RvT Stichting ZON/Boog.
Dorel Smits-Hoekstra, lid RvT Geestelijke Gezondheidszorg en Maatschappelijke Dienstverlening (GGMD), lid RvT Kraamzorg de Eilanden
Caroline Van der Linde-Winkes, bestuurder centrum voor kwaliteit en management in de zorgsector (CKMZ) & Certificeerder CIIO (voor professionele dienstverlening)

Reacties zijn welkom: yvankemenade@wxs.nl