Redactie Beroepseer

Laetitia Vitaud schrijft over de toekomst van arbeid; ze heeft een interessant model ontwikkeld. In feite wil ze arbeid opnieuw uitvinden en pleit ze voor waardering van vakkundigheid en ambachtelijkheid van het beroep en van zelfstandigen.
Vitaud studeerde af in het vak cultuur- en kunstmanagement aan de École des hautes études commerciales de Paris (HEC Paris) en slaagde in 2006 aan de Sorbonne voor het veeleisende examen Agrégation d’anglais waarmee men kan lesgeven in het openbaar onderwijs in Frankrijk. Haar specialisatie is de Amerikaanse cultuur en beschaving.
Vitaud is sinds januari 2019 hoofdredacteur van HR media van Welcome to the Jungle, een in 2015 opgerichte organisatie voor media en technologie. Doel is het menselijker maken van werk. De organisatie zoekt naar antwoorden op de stijgende behoefte aan zingeving van werk en voldoening van professionals. https://solutions.welcometothejungle.com/en/about

Vitaud publiceerde in september 2019 haar nieuwe boek, in het Frans: Du labeur à l’ouvrage. L’artisanat est le futur du travail. Vertaald: ‘Van zware arbeid naar werk. Ambachtelijk werk is de toekomst’. In het Engels zou ze haar boek noemen Future of work: Unbundling and craftsmanship, schrijft ze op de site van Medium in een artikel over haar boek dat gaat over de toekomst van arbeid, ontbundeling, zelfstandige beroepen en vakmanschap.

Het ‘oude’ contract is weg

We bevinden ons momenteel in een overgangstijd, van het industriële tijdperk naar een tijd van waardering voor vakmanschap en werk met meer vrijheid en meer zingeving. Sommige mensen bijvoorbeeld willen betekenisvol werk door anderen te helpen. In een massa-economie, zoals die van de afgelopen tijd, bestond elke baan uit een bundel met loon en voorzieningen zoals een gezondheidszorgverzekering, een pensioen, aantoonbare kredietwaardigheid, vakantiegeld, een brugpensioenregeling, hulp bij huisvesting, en onderhandelingsmacht via de vakbond.
Het werk was niet direct zinvol of interessant, maar men had wel zekerheid, daar zorgden de gemaakte afspraken voor. De prijs die men soms betaalde was vervreemding van het werk.

De laatste veertig jaar zijn banen geleidelijk aan ontbundeld. Door globalisering, ont-industrialisering, de opkomst van automatisering en de terugloop van vakbondsleden, worden banen steeds minder gekoppeld aan traditionele voorzieningen van het industriële tijdperk. De hoogte van het loon is gedaald. Door financialisering van de economie zijn bedrijven opgehouden met het bieden van de nodige zekerheid aan werknemers. Het oude ‘contract’ is er niet meer.

In veel opzichten lijken de huidige witte boorden-banen en banen in de dienstverlende sector op de banen van het industriële tijdperk waar taakverdeling en bureaucratie nog grotendeels bepalen hoe het werk wordt georganiseerd. Maar werknemers krijgen nu te maken met de mogelijkheid van werkloosheid, afnemende mobiliteit en gebrek aan sociale bescherming. Banen gaan niet meer gepaard met de belofte van opwaartse mobiliteit.

Diepgaande veranderingen

Een toenemend aantal outsiders, nieuwe toetreders tot de arbeidsmarkt, heeft niet de kans op aantoonbare kredietwaardigheid. Zij hebben meer moeite met huisvesting in de dichtbevolkte steden. Geografische ongelijkheid verergert het probleem nog meer. Banen concentreren zich steeds meer in bepaalde steden en gebieden, terwijl andere regio’s leeglopen en verarmen.
Op deze manier brengt ontbundeling diepgaande veranderingen teweeg. Er ontstaan nieuwe soorten bedrijven. De organisatie van werk en van instellingen wordt anders. Er komt een ander soort sociale veiligheid, onderwijs en een andere soort gezondheidszorg. Werk dat we kennen gaat drastisch, en in hoog tempo veranderen.

Het einde van loyaliteit en de gevolgen voor personeelsbeleid

De meeste banen bieden in de huidige tijd geen zekerheid meer. In Frankrijk zijn bijna alle nieuwe banen gebaseerd op korte termijncontracten en weinig voorzieningen. In de V.S., zoals auteur Rick Wartzman in zijn boek The end of loyalty: The rise and fall of good jobs in Amerika (2017) schreef, vindt een sterke erosie plaats van het sociale contract tussen bedrijven en werknemers. De ‘Amerikaanse droom’ is naar de marge verdrongen.

Het spreekt vanzelf dat het einde van bedrijfsloyaliteit heeft geleid tot het einde van werknemersloyaliteit. Als werknemers een laag loon en geen baanzekerheid wordt geboden, dan worden ze minder loyaal. Dat heeft tot gevolg dat bedrijven meer moeite hebben met het recruteren van werknemers. Personeelsafdelingen zijn genoodzaakt werknemers aan te nemen die veeleisender en wispelturiger zijn. Ze proberen het ‘handelsmerk’ van hun werkgever te versterken en zodoende werknemers te verleiden, die zich meer gedragen als ‘consument’ van banen, altijd op de uitkijk naar betere kansen. Voor hooggekwalificeerd werk mensen
vinden, wordt moeilijk.

Vervreemding, automatisering en de terugkeer van vakmanschap

De door taakverdeling – opsplitsen van werk in afzonderlijke taken – veroorzaakte vervreemding werd in het verleden door werknemers geaccepteerd vanwege de geboden zekerheid en arbeidsvoorzieningen. Sinds werknemers het zonder moeten doen, zien we termen als ‘bulshitt jobs’ (zinloze banen) voorbijkomen, ‘boreout’  en ‘brownout’^*). Ze laten zien tot op welke hoogte vervreemding minder geaccepteerd wordt in de huidige tijd.

De opkomst van robots en software heeft geleid tot automatisering van de meeste repetitieve taken, inclusief de gekwalificeerde. Automatisering is de oorzaak van ontbundeling van beroepen. Doordat machines al het repetitieve werk doen, eisen werknemers een terugkeer naar de waarden van vakmanschap. Ze willen hun creativiteit in het werk ontwikkelen. Ze snakken naar meer autonomie en verantwoordelijkheid, meer flexibiliteit in de vorm van werken op afstand bijvoorbeeld. Ze verwerpen hiërarchie en bureaucratie. Daarom is hooggekwalificeerd personeel zeer in trek; vakmanschap wordt opnieuw uitgevonden in het digitale tijdperk.

Werkplatform en ontbundelen van de firma

Het ontbundelen van banen en de toenemende vraag naar de waarden van vakmanschap zijn het best zichtbaar bij het groeiende aantal zelfstandigen. Een derde van de beroepsbevolking in de V.S. is nu zelfstandig. In Frankrijk vormen de werknemers nog de overgrote meerderheid maar een recent McKinsey-onderzoek laat zien dat dertien miljoen Fransen op de een of andere manier betrokken zijn bij zelfstandig werk. Dat werk kent verschillende vormen: tijdelijk werk op een digitaal platform, je woning aanbieden via Airbnb of je diensten full-time aanbieden aan bedrijven.

Digitale platforms^**) zijn nog een marginaal verschijnsel, maar ze groeien buitengewoon snel. Die groei daagt onze definitie van wat een bedrijf is uit. Veel werknemers hebben de digitale transitie omarmd. Hun verlangen naar meer autonomie, flexibiliteit en zingeving leidt tot nieuwe arbeidsmodellen. Deze zelfstandigen, en vooral de hooggekwalificeerde onder hen, verkeren nu in een positie om te onderhandelen over een nieuwe ‘bundel’, waarin werk verbonden is met autonomie en zelf-ontplooiing. Hier ligt een uitdaging voor bedrijven:  ten volle beseffen wat voor consequenties deze nieuwe houding heeft voor de toekomst.

Noten
^*) boreout = verveling; in de management-theorie betekent dat een gebrek aan werk tot verveling leidt, en vervolgens tot een gebrek aan voldoening in het werk. Het is een malaise die mensen treft in moderne organisaties, vooral in de witte boorden-sector.
brownout = spanningdaling. De term burn-out is bekend. Er is zelfs steeds meer sprake van mensen met een burn-out. De laatste jaren komen coaches en psychologen steeds meer in aanraking met mensen met wat ze noemen, een brownout. De term stamt uit de energie-industrie waar de daling van de electriciteitsspanning leidt tot uitdoving van licht of een lichtflikkering in de lamp. Werknemers met een brownout lijden aan verminderde energie. Ze zijn niet meer betrokken en niet meer gemotiveerd; ze tonen een volledig gebrek aan belangstelling voor hun werk.

^{**) Digitale platforms: zie site van Kamer van Koophandel: www.kvk.nl}

The unbundling of jobs and what it means for the future of work, door Laetitia Vitaud, Medium, 16 mei 2018: https://medium.com/

The future of work is in proximity services … but first we need to speak about work and gender, door Laetitia Vitaus, Medium, 24 oktober 2019: https://medium.com

Boek Du labeur à l’ouvrage door Leatitia Vitaud is uitgegeven bij uitgeverij Calmann-Lévy:
https://calmann-levy.fr

Foto bovenaan is van Gert Altmann

Deze zomer publiceerde Steven Greenhouse zijn boek Beaten Down, Worked Up: The Past, Present, and Future of American Labor dat gaat over de beroepsbevolking van de V.S en toekomstige uitdagingen. In een artikel op de site van het digitale nieuwsmedium The American Prospect stelt hij de vraag waar de werknemers eigenlijk zijn als de toekomst van arbeid ter sprake komt? CEO’s, investeerders in Silicon Valley en techno-academici praten met elkaar over nieuwe technologieën, maar werknemers behoren ook een stem in de discussie te hebben.

Greenhouse legt uit dat de macht van werknemers in de V.S. in acht decennia is afgenomen en tot op het nulpunt gedaald, zowel op de werkvloer als in de politiek.
Het landelijk minimumloon in de V.S. is de laatste tien jaar niet gestegen. Arbeidskracht wordt vervangen door robots en fabrieken worden verplaatst naar andere continenten. Ook wordt er te vaak voorbij gezien aan de belangen van de werknemer.
Het McKinsey Global Institute voorspelt dat automatisering in 2030 meer dan 39 miljoen banen in de V.S. overbodig maakt, terwijl twee hoogleraren uit Oxford schatten dat 47 procent van de banen in de V.S. wel eens geautomatiseerd kunnen zijn in 2033.

‘Werknemers-vriendelijke’ technologie

Het is eigenaardig dat bij de vele conferenties die worden gehouden over ‘de toekost van arbeid’ nauwelijks een werknemer aanwezig is als vertegenwoordiger van zijn beroepsgroep. Daarentegen zijn er veel stoelen beschikbaar voor mensen die miljarden te investeren hebben, leidinggevende miljonairs, consultants en techno-goeroes. Een onthutste Darren Walker, voorzitter van de Ford Foundation schreef: “Veel te vaak draaien de discussies over de toekomst van arbeid om technologie in plaats van de mensen die erdoor getroffen worden”.
Al te vaak lijkt het erop dat managers die zich haasten om kunstmatige intelligentie, robots en andere nieuwe technologieën in te voeren, in dit soort zaken werknemers evenveel invloed geven als managers van dierentuinen aan dieren voor modernisering van de dierentuin.

Misschien hoeft het ons niet te verbazen dat leidinggevenden en technici achter deze nieuwe technologieën weinig rekening houden met werknemers. Slechts 1,5 procent van de Amerikaanse werkkrachten in de professionele en technische dienstverlening^*) is lid van een vakbond en van degenen die werkzaam zijn in de computersector is slechts 3,7 procent lid. Deze percentages zijn veel lager dan het landelijk gemiddelde van 10,5 procent dat lid is van een vakbond.

Het behoort zo te zijn dat bij elk gesprek en elke conferentie over de toekomst van arbeid er tenminste een werknemer aanwezig is, of  vertegenwoordigers van werknemers. Vakbondsafgevaardigden bijvoorbeeld, of werknemers-vriendelijke academici. Greenhouse: “Ik heb zelfs gehoord dat er een piket van werknemers ingezet kan worden bij een conferentie over de toekomst van arbeid als daar niet enkele werknemers deel uitmaken van het panel”.

Als werknemers – of hun vertegenwoordigers – een stem krijgen in ontwerp en ontwikkeling van de technologie van morgen, zou dat bedrijven en technici kunnen helpen technologie werknemers-vriendelijker te maken. Denk daarbij aan het tot een minimum beperken van stress of verveling. Werknemers een stem geven zou kunnen bijdragen aan het optimaliseren van de vaardigheid van werknemers om met robots en andere nieuwe technologie om te gaan, in plaats van erdoor te worden vervangen. Tegenwoordig staan zelf-rijdende auto’s sterk in de belangstelling, maar er wordt nauwelijks nagedacht over de effecten van deze nieuwe technologie op miljoenen mensen die de kost verdienen als chauffeur, van vrachtwagens, taxi’s of Ubers.
Werknemers behoren hierover mee te praten om ervan verzekerd te zijn dat banen in de toekomst ook goede banen zijn, met een fatsoenlijk loon, voorzieningen en een menselijk werktempo.

Basisinkomen

Het zou mooi zijn als de overheid haar steentje zou bijdragen om deze ideeën in de praktijk te brengen. Volgens Greenhouse heeft de Amerikaanse minister van Financiën, Steven Mnuchin, gezegd dat het verlies van banen tengevolge van kunstmatige intelligentie “zelfs niet op ons radarscherm staat”. Vakbonden laten het in feite ook afweten. Zij hebben geen mensen opgeleid of niet genoeg mensen aangenomen die met kennis van zaken over deze onderwerpen kunnen meepraten.

Directieleden en investeerders in Silicon Valley die de gesprekken over ‘de toekomst van arbeid’ domineren, hebben het vaak over een basisinkomen dat moet fungeren als reddingslijn voor de miljoenen werknemers die door de nieuwe technologie hun baan zouden kunnen verliezen. Veel voorvechters van een gegarandeerd basisinkomen zien dat als een manier om de tegenstand van de kant van werknemers jegens toekomstige technologieën de kop in te drukken. We zien een bedrag voorbijkomen van duizend dollar per maand voor elke burger boven de 18 jaar, zoals bijvoorbeeld voorgesteld door de Amerikaanse zakenman en presidentskandidaat voor de Democratische Partij, Andrew Yang.

Sommige voorstanders van een basisinkomen beweren dat als het eenmaal is ingevoerd, hulpprogramma’s voor medische zorg zoals Medcaid en voedselbonnen niet langer nodig zullen zijn. Er zijn ook mensen die beweren dat sociale verzekeringen, voorzieningen en zorgverzekeringen geleidelijk aan zullen worden afgeschaft. Greenhouse kan zich voorstellen dat miljoenen werknemers een uitgesproken mening hebben over het verdwijnen van het sociale vangnet.
Des te meer reden om werknemers te betrekken bij de discussie. Terwijl tech-managers onder elkaar druk bezig waren met debatten over het basisinkomen, wees een recente peiling uit dat 57 procent van de Amerikanen tegenstander is van een basisinkomen, vooral de ouderen.

Liever een baan

De meeste werknemers hebben liever een baan dan thuis zitten met een basisinkomen. Het valt Greenhouse op dat gesprekken over ‘de toekomst van arbeid’ zelden gaan over iets dat werknemers het liefst willen. Het gaat bij bedrijven daarentegen over het overbodig worden van een derde of meer van hun werknemers tengevolge van nieuwe technologie. Werknemers zouden ongetwijfeld willen dat bedrijven op grote schaal doen aan arbeidsverdeling met een werkweek van bijvoorbeeld 25 of 30 uur. Werk is belangrijk voor veel mensen, voor hun eigenwaarde. Voorstanders van een basisinkomen besteden hier te weinig aandacht aan.

De vakbond voor de horeca en voedselindustrie, UNITE HERE – met 300.000 leden in de V.S. en Canada – heeft veel succes geboekt met onderhandelingen over technologische ontwikkeling, bijvoorbeeld over robots die worden ingezet voor room-service of touchscreens die bedienend personeel vervangen in restaurants. De machtige, lokale vakbond voor het hotelwezen in Las Vegas (Culinary Workers Union Local 226) en de hotels met casino werden het eens in het vormen van een comité dat bestudeert hoe werknemers opgeleid kunnen worden om nieuwe vormen van technologie te benutten en ermee te werken, in plaats van erdoor te worden vervangen. In het contract staat dat de vakbond 180 dagen van te voren op de hoogte wordt gesteld als een nieuwe technologie wordt toegepast. Hotels proberen een nieuwe baan te vinden voor elke ontslagen werknemer.
Greenhouse citeert in zijn boek D. Taylor, directeur van UNITE HERE: “Technologie kunnen we niet tegenhouden. De vraag is of werknemers partners zullen zijn in het werk, of omstanders die erdoor platgewalst worden”.

Wat in Las Vegas kan, hoeft niet beperkt te blijven tot Las Vegas. Werknemers behoren mee aan tafel te zitten. Dan wordt het heel wat onwaarschijnlijker dat er over miljoenen werknemers heen gewalst wordt. Want dat gebeurt als bedrijven zich haasten met bouwen aan de brave new world van toekomstige technologieën..

Noot
^*) Table 3. Union affiliation of employed wage and salary workers by occupation and industry – 2017-2018 annual averages, Bureau of Labor Statistics, United States Department of Labor: www.bls.gov/news.release/union2.t03.htm

Where Are the Workers When We Talk About the Future of Work? Steven Greenhouse, The American Prospect, 22 oktober 2019: https://prospect.org

Beaten Down, Worked up is uitgegeven bij
Penguin Random House:
www.penguinrandomhouse.com