Fietskoeriers en verkoopsters die op afroep werken, uitzendkrachten aan de lopende band, universitaire docenten met een aanvullende uitkering en IT-dienstverleners op contractbasis, ze vormen geen uitzondering. Tweederde van alle werkende mensen in Duitsland heeft geen vast werk meer. Wat kapitalisme voor hen en voor de maatschappij betekent in dit tijdperk van digitalisering, laat de documentaire Der marktgerechte Mensch zien. Deze indrukwekkende film, die sinds half januari 2020 in de Duitse bioscopen draait roept de vraag op: Leven wij om te werken, of werken wij om te leven?

De Berlijnse fietskoerier Lukasz levert zijn bestelling in ijltempo af. Hij concurreert tegen zichzelf. Hij brengt maaltijden rond voor de firma Deliveroo. De manier waarop hij wordt betaald en wordt ingezet, staat niet omschreven in een arbeidsovereenkomst maar wordt bepaald door een ‘statistiek’, een algoritme dat zijn traject en omzet berekent. Is hij snel genoeg, dan krijgt hij lucratieve tijdsritten toebedeeld. Is hij te langzaam, of wordt hij ziek, dan ondervindt hij daarvan de negatieve consequenties. Zoals gebeurde na een lelijke val met als gevolg een hersenschudding waardoor hij zijn werk moest onderbreken. In de zomer van 2019 heeft Delivero zich teruggetrokken van de Duitse markt. Lukasz ontving daarover op een maandag van het bedrijf bericht. De vrijdag daarop stond hij op straat.

Concurrentie in plaats van samenwerking: “Dat maakt ziek en ontwricht de maatschappij”

De film is gemaakt door de regisseurs Leslie Franke en Herdolor Lorenz. Aan de hand van voorbeelden – van textielindustrie tot universiteit – krijgen we te zien wat ‘op afroep werken’, uitbuiting, onzekerheid en isolering van het individu met mensen doet. Nieuwe volksziekten als depressie, angst, hoge bloeddruk en rugpijn, noemen neurologen als Gerald Hüther symptomen van de verstoring van onze fysieke en psychische gesteldheid.
Mensen belemmeren in hun behoefte ergens bij te willen horen of mee te werken aan de opbouw van hun maatschappij, leidt tot lichamelijke klachten die even serieus zijn als klachten veroorzaakt door lichamelijke ziekten.
Een nieuwe volksziekte is volgens Ulrich Lilie, voorzitter van Diakonie Deutschland, eenzaamheid. Mensen zijn op zoek naar wederzijds contact.
Welkom in de mooie, nieuwe wereld van arbeid waarin men leeft om te werken in plaats van andersom. Een wereld van massa-isolering. ‘

1000 Gestalten

Kort voor de G-20 Top in Hamburg in juli 2017 gaven kunstenaars in de binnenstad een signaal af voor meer solidariteit en politieke medezeggenschap. Op verschillende plaatsen trokken grijze, leemachtige gestalten zwijgend in langzaam tempo door de straten, op weg naar het Burchardplein, waar de toelopende, schuifelende figuren aanzwelden tot een indrukwekkende menigte. Daar hebben ze zich massaal van hun pantser bevrijd.
Achter deze kunstperformance stond het Kollektiv ‘1000 Gestalten’, gesteund door tal van vrijwilligers. De lemen gestalten staan voor een maatschappij die zich heeft overgegeven aan hulpeloosheid jegens de complexe onderlinge verbanden van de samenleving waarin het individu er alleen voor staat en moet worstelen om vooruit te komen. Als de grauwe zombies zich hebben bevrijd ontstaat er een visueel verbluffende transformatie naar kleur en vrijheid.

Pamflet

Regisseur Herdolor Lorenz zegt dat we vandaag de dag te maken hebben met een gewelddadig kapitalisme dat niet alleen een acht-urige arbeidskracht wil, maar de hele mens. Die moet altijd op de arbeidsmarkt klaar staan, bereid zijn, flexibel en op afroep beschikbaar.
Sociologe Eva Illouz merkt op dat men tegenwoordig relaties aanknoopt op de manier waarop men solliciteert naar een baan. Tijdens het sollicitatiegesprek wil je je van je beste kant laten zien en is het taboe zwakte te tonen. Maar, in de liefde en in een relatie gaat het er toch om dat je ook je eigen zwakheid en kwetsbaarheid aan de ander kan tonen.

De Marktgestuurde mens is een kritische film en een pamflet. De beide makers van de film zijn zowel regisseur als activist.
In de film is een keur aan personen aan het woord, van freelancers tot wetenschappers. Er wordt aandacht besteed aan een experiment aan de Amerikaanse universiteit Yale waarin kleine kinderen moeten kiezen tussen een vriendelijk en behulpzaam knuffeldier en een knuffeldier dat alleen aan zichzelf denkt. Altijd kiezen zij voor het eerste.
De film betreft niet alleen de arbeidswereld van Europa en de VS maar laat zien dat de new economy is doorgedrongen tot beide zijden van de evenaar. Bijvoorbeeld tot de textielindustrie van Ethiopië.

Solidariteit en gemeenschappelijke verantwoordelijkheid

Steeds vaker duikt het woord homeoffice op waarin werk en privéleven geheel met elkaar versmelten. Leslie Franke: “Daar kun je je wasmachine aanzetten, de kinderen te eten geven en tegelijk proberen te werken. Daarvan raken mensen gestresst. Vastgesteld is dat mensen daarvan ziek worden”.
Franke en Lorenz waarschuwen voor sociale ongelijkheid en pleiten voor verandering van het systeem in de richting van solidariteit en gemeenschappelijke verantwoordelijkheid.

De film is is door middel van crowdfunding gefinancierd en duurt bijna 100 minuten.  Leben, um zu arbeiten: “Der marktgerechte Mensch”, door Rayk Wieland, MDR Kultur, 17 januari 2020: www.mdr.de (Niet meer beschikbaar op MDR Kultur). Zie: https://marketable-people.org/index.php/de/

Zie hieronder de trailer