Alexandra Gabrielli

Het woord professional hangt nauw samen met het Latijnse woord professio, dat openlijke verklaring, belijdenis of eed betekent. Je mag pas professional heten als je werkelijk trouw hebt gezworen aan een hoger doel en daar ook naar handelt. De consequentie is dat een echte professional geen baas kan hebben. Hij of zij is trouw aan het hogere doel van de beroepsgroep en kan uitsluitend aangesproken worden op gebrekkig functioneren door middel van intercollegiaal tuchtrecht.

De professional moet niet klagen en zeuren in reactie op verlangens en eisen van  politiek of Raden van Bestuur. Hij of zij moet zelfbewust de dialoog aangaan. Wanneer er ook daarna geen ruimte blijkt te zijn om zijn werk naar eer en geweten te doen, is opstappen het devies. Staan voor datgene waaraan je trouw gezworen hebt, dat doet een professional!

Het maatschappelijk debat gaat vaak over bestuurders en managers aan de top van organisaties. Het middenmanagement is echter minstens even belangrijk. Denk daarbij aan een afdelingshoofd in een ziekenhuis, een productiechef in een fabriek of een sergeant in het leger. Wie verantwoordelijkheden lager in de organisatie wil leggen, is aangewezen op een goede invulling van deze laag.

Peer Elshout heeft onderzoek gedaan naar middenmanagement, met name in de zorg. In 2006 is hij gepromoveerd op het boek Middenmanagement. Functie in ontwikkeling. Hij ziet dat veel organisaties nog grote moeite hebben met het lager leggen van verantwoordelijkheden. Men gebruikt de middenmanager nog graag als zetbaas. Dat moet anders.

FNV-voorzitter Agnes Jongerius onderkent de trend dat mensen steeds meer behoefte hebben aan erkenning van hun vakmanschap. Dat geldt ook beslist voor MBO-afgestudeerden. Die groeiende behoefte heeft ook gevolgen voor de rol van de FNV-vakbonden.

Zij zullen nog meer dan nu het geval is, aandacht gaan besteden aan  beroepseer en beroepstrots. De combinatie van vakbond en beroepsvereniging, zoals al bij een aantal bonden zichtbaar is, vindt Jongerius een formule die uitbreiding verdient.

Dick Pels, socioloog, publicist en voorzitter van de denktank Waterland bepleit het herstel van beroepseer. Hij stelt dat eerzucht te vaak gelijk is komen te staan aan  hebzucht en statusdrang. Kijk hoe die twee motieven recent het omvallen van banken hebben veroorzaakt. Ook in de (semi-)publieke sector gaat het bestuurders steeds vaker om status uitgedrukt in geld.

Pels pleit voor het uit elkaar trekken van hebzucht en eerzucht. Eer is een interessante individuele drijfveer die samenhangt met zelfrespect. Beroepseer is dan: willen uitblinken in kwaliteit. Wie dat nastreeft trekt zich veel minder aan van status en geld, en durft  tegen de gevestigde orde in te gaan. Voor wie meer wil lezen, zie zijn boek De economie van de eer (2007).

Heeft de manager het gedaan? is de vraag aan Mirko Noordegraaf, hoogleraar Publiek Management aan de Universiteit van Utrecht.  Professionals verwijten managers en bestuurders dat zij de dienst uitmaken in instellingen en organisaties, terwijl zij in feite geen verstand van het vak hebben. Professionals voelen zich onteigend in hun vak.

Noordegraaf  neemt het op voor de manager.

Vroeger was je als ouder van een leerling of als patiënt terughoudend met kritiek op de leraar of de dokter. Dat kon wel eens averechts werken… Nu lijkt de situatie door te slaan naar de andere kant: we zitten er bovenop, omdat we bang zijn anders over het hoofd te worden gezien.

Met het propageren van vraaggericht werken, wordt deze houding volop aangemoedigd. Hoe moeten werkers in zorg en onderwijs hiermee omgaan?

Luister naar het antwoord van Margo Trappenburg van de Utrechtse School voor Bestuurs- en organisatiewetenschap.