Europa kampt nog steeds met het probleem van een tekort aan arbeidskrachten. Het rapport Aanpak van het tekort aan arbeidskrachten in de EU-lidstaten belicht diverse kanten van het arbeidskrachtentekort en brengt de discussies op nationaal niveau over het te voeren beleid in kaart. Het rapport biedt een overzicht van de maatregelen van overheden en sociale partners om het tekort aan te pakken. De maatregelen betreffen de bevordering van de geografische of beroepsmobiliteit, de bestrijding van het tekort aan vakmensen en investering in vaardigheden, de verbetering van arbeidsvoorwaarden en procedures voor het op elkaar afstemmen van vraag en aanbod.

In de jaren voorafgaand aan de COVID-19-crisis had de kwestie van het tekort  al een prominentere plaats op de agenda van de EU. Dit leidde tot bezorgdheid over het vermogen van bepaalde sectoren om hun productiviteit en concurrentievermogen te verbeteren en om een dienstverlening op het vereiste niveau en in de vereiste kwaliteit te leveren. Hoewel de stijgende werkloosheid als gevolg van de pandemie het tekort aan arbeidskrachten in sommige sectoren heeft omgezet in een overaanbod aan beschikbare arbeidskrachten, zijn in andere sectoren de reeds lang bestaande problemen nog verergerd – de gezondheidszorg is daar een goed voorbeeld van. Ook de daling van de vacatures als indicatie van een afnemend tekort aan arbeidskrachten is geen reden tot zelfgenoegzaamheid, aangezien de inspanningen voor een ‘betere wederopbouw’ na de pandemie de aandacht zullen vestigen op andere gebieden met tekorten in de ICT sector. Dat komt door de versnelde digitalisering en de overgang naar een klimaatneutrale economie.

Nieuwe strategieën van de EU

Het herstelplan Next Generation EU – economisch herstelplan van de Europese Raad voor de coronacrisis – en de daarvoor beschikbare 672,5 miljard euro bieden, samen met andere bestaande EU-fondsen, het financieel kader om de verschuiving naar een meer circulaire economie te ondersteunen, met nadruk op verdere investeringen in ‘groene’ en digitale banen en vaardigheden. Deze middelen dienen ter ondersteuning van de uitvoering van de nieuwe industriële strategie van de EU, de Europese Green Deal en de digitale strategie van de EU, die gedeeltelijk operationeel wordt gemaakt via de nieuwe vaardighedenagenda voor Europa. Het fenomeen van het arbeidskrachtentekort is echter complex en bestrijkt verschillende beleidsterreinen van de EU en de lidstaten, waaronder verschillende beginselen van de Europese pijler van sociale rechten en beleid.

Belangrijkste bevindingen

Kwantitatieve tekorten duiden op een absoluut tekort aan arbeidskrachten en gaan doorgaans hand in hand met een laag werkloosheidspercentage en aanzienlijke problemen bij het vullen van vacatures. Bepalend hiervoor zijn een sterke economische groei en een grote consumentenvraag, alsook demografische tendenzen die leiden tot tekorten in de bevolking in de beroepsgeschikte leeftijd. Andere factoren die hiertoe ook kunnen bijdragen zijn de migratiepatronen en de hoge mate van economische inactiviteit onder vaak kwetsbare groepen. In het geval van kwalitatieve tekorten gaan vacatures waarin niet voorzien kan worden soms gepaard met betrekkelijk hoge werkloosheidspercentages. Deze tekorten worden veroorzaakt door veranderingen in de vraag en de economie in het algemeen, met inbegrip van technologische veranderingen, die een wanverhouding tussen het aanbod van en de vraag naar specifieke vaardigheden doen ontstaan. Een andere bepalende factor is het verschil tussen de voorkeur van de werkzoekenden en de kwaliteit van de beschikbare banen. In de EU als geheel is de onvervulde vraag naar arbeidskrachten tussen 2013 en 2019 toegenomen, met enkele aanzienlijke verschillen tussen de lidstaten. De tekorten zijn het grootst in Tsjechië, gevolgd door België, Nederland en Oostenrijk, terwijl er slechts beperkte tekorten zijn in Griekenland, Portugal, Polen en Slowakije.
Door de pandemie zijn de reeds lang bestaande tekorten in sectoren als gezondheidszorg en ICT nog verder toegenomen.

Samenvatting

• In sectorbrede zin waren de tekorten vóór het uitbreken van de COVID-19-pandemie het sterkst gestegen in de bouwsector, na het herstel van de gevolgen van de economische en financiële crisis, gevolgd door de productiesector en de dienstensector, met belangrijke verschillen tussen de subsectoren.
• De COVID-19-pandemie heeft bijgedragen tot een aanzienlijk tekort aan arbeidskrachten in de gezondheidszorg. Verpleegkundigen en andere zorgverleners behoorden in 2020 tot de beroepen met de nijpendste tekorten in de meeste lidstaten, gevolgd door ICT’ers, geschoolde beroepen, technici en vrachtwagenchauffeurs.
• In het kader van het herstel na de pandemie ondervinden de sectoren bouw, energie, verwerkende industrie en vervoer wellicht de gevolgen van de overgang naar een klimaatneutrale economie, waarvoor extra arbeidskrachten en nieuwe vaardigheden nodig zijn.

Beleidsadviezen

• Op nationaal en regionaal niveau is inspanning nodig om de kennis over sectorale en beroepstekorten te verbreden, onder meer door middel van betrouwbaarder prognosesystemen.
• Bij het uitwerken van beleidsmaatregelen om het tekort aan te pakken, is een duidelijke evaluatie van de bepalende factoren voor de tekorten van cruciaal belang. Om tot duurzame resultaten te komen, is  het nodig de oorzaken van de tekorten aan te pakken.
• Hoewel sommige bepalende factoren in het ene land een groter gewicht in de schaal leggen dan in het andere, is vaak een veelzijdige aanpak nodig.
• Voor strategieën gericht op regionale ontwikkeling is een belangrijke rol weggelegd voor de aanpak van het regionale tekort aan arbeidskrachten.
• Niet alleen de regering, maar ook de sociale partners dienen zich in te zetten voor een doeltreffende aanpak van het probleem van het tekort aan arbeidskrachten.
• Bijzondere inspanningen zijn nodig om de tekorten aan te pakken in de sectoren waar de COVID-19-pandemie de  reeds bestaande tekorten heeft vergroot.
• Bij herstel na de pandemie kan de nadruk op digitalisering en klimaatneutrale overgang leiden tot nieuwe tekorten, maar ook tot een verergering van bestaande tekorten. Analyse is hier nodig.

Rapport Tackling labour shortages in EU Member States, Eurofound (2021), Publications Office of the European Union, Luxembourg: www.eurofound.europa.eu

Aanpak van het tekort aan arbeidskrachten in de EU-lidstaten, door Tina Weber en Dragos Adăscăliței, Eurofound, 20 juli 2021: www.eurofound.europa.eu