Redactie Beroepseer

Een groep wetenschappers, verenigd onder de naam Science in Transition, heeft na een aantal discussies tijdens workshops in het voorjaar van 2013 een zg. position paper opgesteld met de titel: Waarom de wetenschap niet werkt zoals het moet, en wat daar aan te doen is. Het is een manifest dat als startpunt dient van een debat op 25 september in Utrecht, waarna een nieuwe versie verschijnt met daarin verwerkte opmerkingen en commentaren. Met dit manifest en een lijst van aanbevelingen willen de wetenschappers op 7 en 8 november bij de Koninklijke Academie van Wetenschappen (KNAW) een fundamentele discussie openen over het systeem en de financiering van de wetenschap.

Het gist in de wetenschap. Over het functioneren van de wetenschap, het universitair onderwijs, het meten van resultaten, de samenwerking met maatschappij en bedrijfsleven, en de rol bij politieke besluitvorming bestaat veel onvrede. De initiatiefnemers van Science in Transition zijn van mening dat het wetenschappelijke systeem moet veranderen. Wetenschap moet gewaardeerd worden om de maatschappelijke meerwaarde die het oplevert en maatschappelijke stakeholders moeten meebeslissen over de kennisproductie.

Als wetenschap zijn we losgeraakt van de maatschappij

Op de nieuws- en opiniesite DUB van de Universiteit van Utrecht staat een interview van Ernst-Jan Hamel met twee van de initiatiefnemers van Science in Transition: Wijnand Mijnhardt, historicus en directeur van het Descartes Centre voor Wetenschapsgeschiedenis en Wetenschapsfilosofieeën, en Frank Miedema, immunoloog en decaan en vicevoorzitter van de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht. Zij vinden dat de wetenschap ontspoord is door ranglijsten en teveel onderzoek doet naar zaken waar de maatschappij helemaal niet om vraagt. Ze vinden ook dat de democratische samenleving het recht heeft mee te beslissen over de wetenschapsagenda, bijvoorbeeld over de vraag of we gaan investeren in het Higgsdeeltje of in een malariavaccin.

Mijnhardt: “Als we nieuwe deeltjesversnellers blijven bouwen, dan kunnen we een aantal andere dingen niet doen. Zijn jullie geraadpleegd? Ben ik geraadpleegd? Niemand is geraadpleegd. Een van de meest opmerkelijke dingen is dat er over grote wetenschappelijke projecten wordt besloten in achterkamertjes die ontoegankelijker zijn dan die van financiële bedrijven.”
Miedema: “We zijn als wetenschap losgeraakt van de maatschappij. Bij het onderzoek in academische ziekenhuizen zou je misschien denken: daar valt het wel mee. Maar toch. Je kan heel ver van de patiënt wegblijven met je onderzoek.”
Mijnhardt: “Het is de taak om jezelf als wetenschapper voortdurend de vraag stellen: voor wie doe ik het?”

De wetenschap is doorgeschoten in cijferfetisjisme

De bezorgde wetenschappers schetsen in hun pamflet een somber beeld van de wetenschap. Bij de beoordeling en financiering van onderzoek is de wetenschap doorgeschoten in cijferfetisjisme. Wetenschappers worden beoordeeld op het aantal publicaties in tijdschriften met hoge impactfactoren. Zo maak je carrière, zo maak je meer kans op een onderzoeksbeurs bij wetenschapsfinancier NWO. Of het onderzoek prangende maatschappelijke vragen beantwoordt, is secundair. En ook onderzoek van de lange adem, dat niet direct resulteert in publicaties, is het kind van de rekening.

Miedema: “We zijn ons gaan concentreren op problemen die goed zijn voor onze loopbaan, maar minder goed voor de wereld om ons heen. Veel sociale wetenschappers willen alleen nog onderzoek doen naar issues die in internationale tijdschriften gepubliceerd kunnen worden, en niet meer nadenken over hoe we met elkaar omgaan met Nederland.”
Mijnhardt: “Ons betoog is niet: nooit meer in internationale tijdschriften. Het gaat om de balans. En om het mechanisme waarmee besloten wordt wat er onderzocht moet gaan worden.”

“We willen een beweging op gang brengen”

Op de vraag wat Science in Transition wil bereiken met de discussies, antwoordt Mijnhardt: “Dit is een klein begin, maar we willen een beweging op gang brengen. Iets van de lange adem. Dit is een zaak die de wetenschap echt aangaat, en we hopen dat we nu echt oplossingen gaan bedenken samen met partners zoals de KNAW, het ministerie, de Nederlandse organisatie voor het versterken van de maatschappelijke positie van het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek.(VNSU) en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)”.
Miedema: “We proberen de olievlek groter te maken. Niet door alleen te gaan lamenteren in krantenartikelen, en niet door te zeggen dat het allemaal de schuld is van de bestuurders. Het is ingewikkelder.”
Mijnhardt: “Uiteindelijk is het een politieke kwestie of we de wetenschap willen veranderen. Dat moet de politiek en de maatschappij bepalen. Niet de gekke professor.”
Miedema: “Het is een gezamenlijk probleem, van politiek, wetenschap, bedrijfsleven en publiek. Het is niet alleen ons probleem. De hoofdvraag is eigenlijk: wat mag je van wetenschap verwachten en wat niet? Eigenlijk is het verwachtingsmanagement wat we doen.”

Conclusies en aanbevelingen

Aan het slot van het manifest staan Conclusies en aanbevelingen. Een greep:

1. Formuleer nieuwe maatstaven waarlangs wetenschappers en wetenschappelijke resultaten beoordeeld worden, en waarin de maatschappelijke waarde van het onderzoek nadrukkelijk meeweegt.
2. Vertel het publiek hoe de wetenschap écht werkt. Diepgaande verschillen van inzicht zijn onderdeel van de wetenschap en politieke discussies kunnen niet door wetenschap alleen worden beslecht. Wetenschappelijke discussies zijn ook vaak morele of politieke discussies waarin wereldbeelden en ideeën over waar de samenleving naar toe moet een grote rol spelen.
3. Het leraarschap als beroepsprofiel voor academici moet in ere hersteld worden, met bijpassende beloning.
4. Zowel bij fundamenteel als toegepast onderzoek moet de maatschappij meehelpen bij het vaststellen van onderzoeksprioriteiten. De wetenschap kan haar eigen koers niet op wetenschappelijke wijze bepalen. Daarvoor zijn brede debatten en afwegingen nodig. De agenda van de wetenschap is een zaak van de samenleving
5. Journalisten van het kaliber Joris Luyendijk zouden de mechanismen áchter de wetenschap moeten blootleggen.

Op woensdag 25 september 2013 discussiëren de initiatiefnemers van Science in Transition met tientallen belanghebbenden van universiteiten en maatschappelijke organisaties in het Descartes Zalencentrum Uithof te Utrecht. Klik hier voor meer info.

Interview De wetenschap werkt niet zoals het moet, door Ernst-Jan Hamel op de website van DUB, de onafhankelijke website van de Universiteit van Utrecht, 19 september 2013: www.dub.uu.nl

Klik hier voor de position paper in pdf: Waarom de wetenschap niet werkt zoals het moet, en wat daar aan te doen is, 16 september 2013. https://beroepseer.nl

Ga naar de website van Science in Transition voor meer info en updates: www.scienceintransition.nl

Meer info over de Science in Transition Conference van 7 en 8 november 2013: http://scienceintransition.nl/agenda/science-in-transition-congres-de-maatschappij-betrokken

U P D A T E

Science in Transition publiceert ‘tussenstand’, 4 juni 2014: www.scienceintransition.nl
Download hier het PDF document Science in Transition stand van zaken – Debat, beweging en aanbevelingen, juni 2014.

Tweede versie van Manifest Science in Transition: Waarom de wetenschap niet werkt zoals het moet, en wat daaraan te doen is, oktober 2013: http://scienceintransition.nl/app/uploads/2013/10/Sience-in-Transition-Position-paper-versie-2.pdf

De 85-jarige Amerikaanse socioloog Howard S. Becker was in november 2011 uitgenodigd voor een reeks gesprekken met promovendi in de sociologie op de École des Hautes Ètudes in Parijs. Becker is de laatste jaren zeer geliefd en hip in academische kringen van Frankrijk.
Hij raakte bekend om zijn studies over de sociologie van het afwijkend gedrag: Outsiders. Studies in the Sociology of Deviance (1963). Met het verschijnen van Art Worlds in 1982 drong hij door tot kringen van kunst- en cultuursociologen, voor wie Art Worlds geldt als een monumentale bijdrage aan de ontwikkeling van dit vakspecialisme. In november 2004 verleende de Erasmus Universiteit Rotterdam aan Becker het eredoctoraat wegens zijn wetenschappelijke verdiensten op het gebied van de kunst- en cultuursociologie.

Het thema van de gesprekken in Parijs was Aspects Concrets de la Thèse – Concrete aspecten van de these: over het schrijven van een proefschrift en de moeilijkheden die daarbij opdoemen. De gesprekken met de studenten zijn op video opgenomen en te beluisteren op internet in tien afzonderlijke delen. Het zesde deel is gewijd aan “Onze mentoren: wat is de rol van een promotor”?

Becker begint met te zeggen dat hij schroomt te vertellen hoe zijn collega’s te werk moeten gaan. Ieder heeft immers zijn eigen methode. Hij wil wel vertellen over zijn eigen mentor, Everett Hughes, die hoogleraar was aan de Universiteit van Chicago toen hij daar studeerde. Hughes was een leerling van Robert E. Park, een van de grondleggers van de Amerikaanse sociologie, en Park was weer een leerling van de Duitse filosoof en socioloog Georg Simmel, grondlegger van de “formele sociologie”.
Becker: “Wat ik heb geleerd van Hughes was een manier van werken. Hij heeft me nooit geleerd hoe ik de dingen moest doen, maar vertelde me wel wat belangrijk was. Toen ik aan mijn onderzoek voor mijn proefschrift begon, interviewde ik docenten op scholen in Chicago. Ik gaf Hughes altijd mijn interviews te lezen en hij maakte aantekeningen en stelde interessante vragen. Hij zei dan: Dit moet je vragen in het volgende interview. Hij gebruikte de eerste interviews om mij te helpen het interviewen te verbeteren.
Op een dag gaf ik hem weer een interview. Hij keek op en – hij kon zeer abrupt zijn – vroeg: Waarom geef je mij dit? Je weet hoe het nu moet, val me er niet mee lastig. Als je klaar bent en begint met schrijven, gaan we praten.
Ik heb hiervan geleerd. Ik kon het zelf. De leraar hoefde me niet bij de hand te nemen. Dat was een belangrijke les”.

Een heel simpele regel, maar wel nuttig

“Hughes gaf me nog een andere belangrijke les mee. Toen ik bezig was het proefschrift over leraren te schrijven keek hij van zijn bureau op en zei: Het wordt tijd dat jij een artikel schrijft. Ik had nog helemaal niet gedacht aan zelf een artikel schrijven. Ik vroeg: Waarover zal ik schrijven? Hij zei: Nou, je hebt je masterscriptie geschreven over musici, schrijf over hen.
Nu bevatte mijn scriptie honderd pagina’s. Hoe pak ik dat aan?
Toen zei Hughes, en dat was heel nuttig: kies een idee uit je masterscriptie en elk ander idee dat je daaraan kan verbinden, op een manier die zinnig is voor de lezer. Als je geen manier kunt vinden om dat te doen, laat dat idee dan weg.
Hughes loste een van de belangrijkste problemen op die we allemaal hebben. Wat moet erin, en wat moet ik weglaten? Als het erin past is het oké, als het er niet in past is het niet oké. Een heel simpele regel, maar heel nuttig.

In de jaren waarin ik met Hughes heb gewerkt, heb ik nog meer regels geleerd. Het belangrijkste dat een mentor kan doen is jou laten zien hoe je moet werken in de dagelijkse praktijk. Het is niet voldoende een idee te hebben. We hebben allemaal ideeën. Maar hoe neem je een idee serieus en hoe ga je ermee aan de slag?
Ik denk dat hij dit inzicht te danken heeft aan Robert Park. Ik weet niet van wie die het weer heeft geleerd, maar waarschijnlijk niet van Simmel. Ik denk niet dat de relatie tussen student en professor aan de Duitse universiteiten in de tijd van Park van dien aard waren. Maar Park heeft gewerkt als verslaggever en redacteur van een krant en ik denk dat hij die werkwijze daar heeft geleerd en via hem in de sociologische praktijk is beland.
Een ander ding dat een mentor kan doen is twee dingen tegelijk doen: jou vertellen dat je verkeerd bezig bent en wat je doet waarschijnlijk niet werkt en niet bruikbaar is, èn je vertellen wat je goed doet. Sommige leraren willen je alleen iets zeggen als je iets verkeerd doet. Dat is niet nuttig. Het ontmoedigt je, en maakt je ongelukkig. Maar je alleen vertellen dat je iets goed doet is ook niet nuttig, omdat we allemaal dingen doen die niet werken. Een van de dingen die heel belangrijk zijn is leren op te houden een idee te volgen en zeggen: dit werkt niet, ik kan niet vinden wat ik zoek. Misschien is het er niet. Het is heel nuttig te weten dat het idee dat je had niet juist is. Als je leert dat het verkeerd is, dan leer je dat iets anders juist is. Wat overblijft is juist. Wat verkeerd is, weg ermee”.

“Als je bezig bent met sociale wetenschap, dan kun je zo niet te werk gaan”

“Een van de problemen in het hoger onderwijs is dat ons wordt verteld dat we onze research heel zorgvuldig van tevoren moeten plannen. Ik heb nooit een proefschrift geschreven in de exacte wetenschappen zoals natuurkunde, scheikunde of biologie. Als je dat wel doet is het, denk ik, belangrijk dat je bij de voorbereiding van een experiment je al het denkwerk van tevoren verricht. Daarbij helpt het eerst een paar proeven te nemen om te kijken of iets werkt of waarschijnlijk niet.
Maar als je bezig bent met sociale wetenschap, dan kun je zo niet te werk gaan. Je kunt niet zeggen dat je even een proefje gaat nemen met die en die mensen met die en die kenmerken door ze vragen te stellen en de gegevens te analyseren. Maar dit wordt vaak wel van ons gevraagd als we ons onderzoeksvoorstel schrijven.
De professoren, de senior onderzoekers, moeten dat ook doen, omdat ze onderzoeksvoorstellen schrijven die naar organisaties als de Agence Nationale de Recherche gaan waar ze beoordeeld worden door collega’s. Als de collega’s slim zijn, weten ze dat dit alleen gepraat is en dat het eigenlijke onderzoek zo niet zal zijn, omdat dat niet kan.
Als ik, voordat ik was begonnen, precies had geweten hoe mijn onderzoek te doen, dan had ik de resultaten van het onderzoek al geweten en had ik het onderzoek niet hoeven doen.

De manier waarop je je onderzoek doet, berust op de analyse van het onderwerp dat je bestudeert. Toen ik de docenten bestudeerde, wist ik heel weinig van de loopbaan van een docent. Ik heb zelf onderwijs gehad op de lagere en de middelbare school in Chicago en ik wist dus hoe het was om leerling te zijn, maar ik had geen idee hoe het leven van een leraar eruit zag en wat zijn problemen waren. Ik moest het allemaal uitvinden. Elk interview dat ik voerde, deelde me iets mee wat ik niet wist. Ik bedacht dan vragen voor het volgende interview. Ik had geen lijst met vragen kunnen opstellen voordat ik was begonnen. Ik had de perfecte vragenlijst toen ik klaar was. In bepaald opzicht was het resultaat van mijn onderzoek een lijst met vragen waarop ik enkele antwoorden had die voorlopig waren, d.w.z. onderhevig aan verandering”.

“Dat uitzoeken is onderdeel van het vinden van een baan”

Tot slot werd aan Becker gevraagd hoe je een baan vindt na je promotie. Kun je verwachten dat een professor je daarbij helpt: “Dat is een heel redelijke vraag. Ik heb een harde les geleerd. Sommige hoogleraren aan de Universiteit van Chicago waar ik student was, deden erg hun best om een baan te vinden voor hun studenten. Hughes deed dat niet, hij deed niets voor me. Indertijd was ik daar boos over, ik vond het vreselijk. Nu, vele jaren later vind ik het heel goed. Het was hetzelfde als toen hij me vroeg waarom ik hem die interviews gaf om te lezen. Hij gaf me te kennen zelf uit te zoeken hoe ik een baan moest vinden. Dat uitzoeken is onderdeel van het vinden van een baan, leren hoe je dat moet doen. Ik kan je hier niet veel meer over zeggen want ik weet niet hoe het is om nu een baan te vinden. Het hele idee van hopen dat een hoogleraar je helpt om een baan te vinden berust op een niet langer bestaande situatie. Die mogelijkheid was al bezig te verdwijnen toen ik mijn proefschrift af had.
Er waren indertijd netwerken van mensen met invloed die je onder hun hoede namen. Ik herinner me dat een van de professoren in Chicago tegen het hoofd van een sociologie-afdeling ergens in het land zei: Ah Forrest, fijn weer eens met je te praten – hij was een van zijn studenten geweest en nu hoofd van een afdeling – ik heb een heel goede jonge socioloog die ik je kan aanbevelen, en hij noemde een van mijn collega’s die de baan ook kreeg.
Dat bestaat niet meer nu. Alles is concurrerend, er zijn regels. Ik weet niet hoe het gaat in Frankrijk. Er is zeker nog invloed die je kan uitoefenen, maar ik weet niet hoe dat werkt vandaag. Ik ben blij dat ik het niet weet. Ik wil het ook niet weten. Er zijn andere wegen om jullie te helpen. Manieren vinden om te publiceren bijvoorbeeld”.

Zie de video’s Quelques “ficelles” à l’usage des jeunes chercheurs: rencontre avec Howard S. Becker. Becker spreekt in het Engels: http://act.hypotheses.org/1406