Redactie Beroepseer

“Gemeenten kopen thuiszorg op online veiling”, luidde de kop in de Volkskrant van 13 maart 2014 die veel verontwaardiging veroorzaakte. Zeker 35 Nederlandse gemeenten, met samen 1,4 miljoen inwoners veilen de thuiszorg per afslag op een markplaatsachtige website.
Naar aanleiding van dit nieuws verzocht Kamerlid Henk van Gerven staatssecretaris Martin van Rijn van het Ministerie van Volksgezondheid om een reactie die hij een week later heeft gegeven in de Commissiebrief van 19 maart 2014.
Vanwege de korte termijn was er voor Van Rijn onvoldoende gelegenheid contact op te nemen met alle betrokken gemeenten. Niettemin heeft hij een beperkt aantal gemeenten benaderd om toch de door de kamerfracties gestelde vragen te kunnen beantwoorden.

Uit de antwoorden blijkt dat de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014 belangrijke verkiezingen waren. De gemeenteraad bepaalt uiteindelijk hoe de zorg in een gemeente wordt geregeld en wat voor tarieven er gehanteerd worden. In januari 2014 heeft Van Rijn de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) naar de Tweede Kamer gestuurd. Met deze nieuwe wet krijgen gemeenten meer verantwoordelijkheden voor het organiseren van passende ondersteuning aan huis voor mensen die “niet op eigen kracht kunnen deelnemen aan de samenleving”. Doel van de wet is mensen langer thuis te laten wonen. De nieuwe Wmo zal per 1 januari 2015 in werking moeten treden.

Zorgveiling Stipter

Navraag bij Stipter – de eigenaar van de “zorgveilingsite” – leert, aldus Van Rijn, “dat zij een webapplicatie aanbiedt die de uitvoering van een door de gemeente gekozen inkoopstrategie faciliteert. De applicatie biedt een platform waar aanbieders aan gemeenten offertes kunnen uitbrengen voor ondersteuning aan individuele burgers. Het veilingelement bestaat eruit dat iedere aanbieder zijn geoffreerde prijs binnen een vastgestelde tijdsperiode kan aanpassen in reactie op nieuwe (betere) offertes van andere aanbieders…
[…]
Navraag bij Stipter en enkele gemeenten die gebruik maken van de webapplicatie leert dat bij het beoordelen van de offertes criteria worden gehanteerd die een combinatie zijn van kwaliteit en prijs waardoor er reeds in aanleg geen sprake kan zijn van de door de fractieleden bedoelde ‘race to the bottom’. Met de leden van de PvdA-fractie ben ik van mening dat gemeenten eisen moeten stellen aan de kwaliteit van de voorzieningen en – in dat verband – de eisen aan de deskundigheid van de in te zetten medewerkers en daarbij rekening moeten houden met de voor die medewerkers geldende arbeidsvoorwaarden. Het wetsvoorstel Wmo 2015 zal ook geen ‘race to the bottom’ toelaten, omdat in artikel 2.6.6 is geregeld dat gemeenten bij verordening regels stellen ter waarborging van een goede verhouding tussen de prijs voor de levering van een voorziening en de eisen die worden gesteld aan de kwaliteit van de voorziening. Daarbij wordt rekening gehouden met de deskundigheid van de beroepskrachten en de arbeidsvoorwaarden. Dit draagt bij aan het behoud van kwaliteit van de thuiszorg.
[…]
Zo geldt bijvoorbeeld dat de gemeenteraad op basis van artikel 21a van de Wmo een reëel basistarief dient vast te stellen voor de huishoudelijke verzorging. Dit basistarief wordt gebaseerd op de reële kostprijzen van de te onderscheiden vormen van huishoudelijke verzorging en de inzet van personeel door de aanbieder tegen arbeidsvoorwaarden die passen bij de vereiste vaardigheden. Dit basistarief vormt daarmee ook het minimumtarief wat een aanbieder kan offreren”.

Inkoopstrategie moet in overeenstemming zijn met wet- en regelgeving

Een van de vragen gold of cliëntenraden en/of Wmo raden betrokken geweest zijn bij de keuze voor deze online veilingaanpak en of gemeenteraden daarmee hebben ingestemd?

Antwoord: “De inkoopstrategie die de webapplicatie faciliteert dient in overeenstemming te zijn met de kaders van wet- en regelgeving van de Wmo. Daarbij geldt dat de gemeentelijke beleidskeuzes binnen de kaders van de wet dienen plaats te vinden. Navraag bij enkele gemeenten geeft geen aanleiding om te veronderstellen dat deze gemeenten hun verantwoordelijkheid onvoldoende hebben ingevuld. Navraag bij die gemeenten leert ook dat bij het bepalen van het inkoopbeleid de cliëntenraden en/of Wmo-raden zijn betrokken en dat de gemeenteraad ermee heeft ingestemd. Deze methodiek wordt voornamelijk gehanteerd voor het organiseren van hulp bij het huishouden. Een enkele gemeente gebruikt deze methode ook voor hulpmiddelen”.

Passende ondersteuning en voldoen aan door de wet gestelde eisen

Een andere vraag aan de staatssecretaris was: Wat is de mening van de staatssecretaris over de wijze waarin op dit soort veilingsites een race to the bottom wordt gestimuleerd door de veiling langer open te houden als een lager bod wordt gedaan of andere aanbieders te vragen hun bod te verlagen? Welke stappen bent u van plan te nemen om een race to the bottom op tarieven en arbeidsvoorwaarden van werknemers in de zorg te voorkomen?

Antwoord: “Voorafgaand aan de toewijzing van aanbieders aan cliënten heeft de gemeente raamovereenkomsten afgesloten met de betreffende aanbieders. Navraag bij enkele gemeenten leert dat zij voor verschillende inkoopprocedures hebben gekozen om te komen tot een selectie van de aanbieders die mogen deelnemen aan de toewijzingsprocedure. Tijdens de toewijzing zien de aanbieders niet welke prijzen anderen bieden, maar wel wat de tot dan toe laagste prijs is.
De huidige Wmo en ook het wetsvoorstel Wmo 2015 bieden de waarborgen die ertoe leiden dat gemeenten gehouden zijn om passende ondersteuning aan mensen te bieden en dat die zorg voldoet aan de daaraan door de wet/verordening gestelde eisen. Vanuit een oogpunt van houdbaarheid van voorzieningen is het daarbij begrijpelijk dat gemeenten een kwalitatief goede ondersteuning willen bieden voor een goede prijs. Ten aanzien van deze prijs geldt wel dat de gemeenteraad vooraf een reëel basistarief dient vast te tellen voor de huishoudelijke verzorging. Ten aanzien van het vaststellen van het basistarief geldt weer dat deze gebaseerd moet zijn op reële kostprijzen en op basis van inzet van personeel door de aanbieder tegen arbeidsvoorwaarden die passen bij de vereiste vaardigheden benodigd voor het leveren van huishoudelijke verzorging. Dit basistarief vormt daarmee ook het minimumtarief wat een aanbieder kan offreren”.

Gemeenteraad bepaalt kwaliteitseisen

De staatssecretaris stelde kortom dat “gemeente gehouden zijn de cliënt passende ondersteuning te bieden die voldoet aan de daaraan gestelde eisen. De gemeenteraad is belast met de vaststelling van de kwaliteitseisen en ziet ook toe op de handhaving daarvan. De gemeenteraad kan hierbij steunen op de uitkomsten van het ook in het wetsvoorstel Wmo 2015 voorgeschreven, jaarlijkse cliëntervaringsonderzoek”.

Commissiebrief over het bericht ‘gemeenten kopen thuiszorg op online veiling’ : www.rijksoverheid.nl (niet meer beschikbaar op site van Rijksoverheid).

Gemeenten kopen thuiszorg op online veiling, door Sander Heijne, 13 maart 2014, de Volkskrant: www.volkskrant.nl

Stipter: www.stipter.nl

Het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de gezondheidszorg, NIVEL, heeft ruim duizend zorgverleners uit het Panel Verpleging & Verzorging van het NIVEL ondervraagd. Het panel bestaat uit ongeveer 1800 verpleegkundigen, verzorgenden, begeleiders, helpenden en praktijkondersteuners. De zorgverleners werken in ziekenhuizen, de GGZ, de gehandicaptenzorg en de thuiszorg, verpleeg- en verzorgingshuizen en huisartsenpraktijken. Het panel wordt gesubsidieerd door het Ministerie van VWS. Sinds 2001 monitort het NIVEL om de twee jaar de werkbeleving van deelnemers aan het panel.
In Nederland zijn ongeveer 300.000 verpleegkundigen en verzorgenden werkzaam. Samen vormen ze de grootste groep zorgverleners binnen de gezondheidszorg.

Uit Nivels onderzoek blijkt dat de zorgverleners uitermate tevreden zijn over hun contacten met patiënten en leidinggevenden en zich door hen gewaardeerd voelen.

De meeste ondervraagde verpleegkundigen, verzorgenden en andere professionals zijn trots op hun werk in de zorg (87%). Dit is een toename ten opzichte van een peiling vier jaar geleden. Vrijwel iedereen (92%) vindt het werk inhoudelijk leuk en slechts 11 procent denkt er wel eens over om op korte termijn een beroep buiten te zorg te zoeken. De meesten zijn ook tevreden over hun contacten met patiënten en collega’s. Zij zijn daarover meer te spreken, dan over bijvoorbeeld promotiemogelijkheden.

Waardering
Vrijwel iedereen (97%) voelt zich door patiënten gewaardeerd. Ook vindt 82% van de ondervraagde zorgverleners dat hun leidinggevende hen waardeert. Minder vaak ervaren zij waardering vanuit de directie (50%) en ruim de helft (53%) geeft aan dat de directie niet of nauwelijks weet heeft van de feitelijke problemen in de verpleging en verzorging. Dit is laag, maar het is de laatste jaren duidelijk verbeterd.

Thuiszorg
Vooral de verpleegkundigen in de thuiszorg (97%) zijn trots op hun werk. Met 97% zijn zij nog ‘trotser’ dan hun collega-verpleegkundigen in andere sectoren in de zorg. Meer dan anderen ervaren zij in sterke mate de waardering van hun patiënten. Maar ook op andere aspecten beleven zij hun werk anders dan andere groepen zorgverleners. Méér dan de anderen kunnen zij hun werk zelf bepalen, bijvoorbeeld de tijdsbesteding en werkinhoud. Ondanks dat zij vaker overwerken zijn zij relatief tevreden over hun werkdruk. In vergelijking met andere groepen zorgverleners zijn zij het meest tevreden over de groeimogelijkheden en de kwaliteit van zorg. In grote lijnen geldt dit ook voor verzorgenden in de thuiszorg, van wie 91% trots is op het werk.

Beroepstrots
NIVEL-onderzoeker Anke de Veer: “Trotse zorgverleners zijn ook gemotiveerd om goede zorg te geven. Andersom is het ook zo dat je beroepstrots juist kunt ontlenen aan het feit dat je goede zorg kunt geven. Beroepstrots kan versterkt worden door te vertrouwen op de professionaliteit van de zorgverlener en deze meer verantwoordelijkheid en regelmogelijkheden te geven.”

Zie: Verpleegkundigen in thuiszorg meest trots op hun werk, NIVEL, 19 maart 2014: www.nivel.nl

De ervaren verzorgende Gertie Beckers vertelt in De Telegraaf over haar werk in de thuiszorg, dat ze “niks anders doet dan de patiënten moed inspreken, maar van binnen huil ik van woede”. Ze vervolgt:

“Het echtpaar X: meneer dement en mevrouw in mindere mate. Meneer kan bijna niet meer staan maar denkt vaak dat hij nog in de tuin kan gaan werken… en valt dan. Maar ze kunnen niet terecht in een verzorgings- of verpleeghuis, want ja, mevrouw kan nog op de knop van het alarm drukken.

Wij verzorgenden worden dus elke dag meermaals opgeroepen om meneer op te rapen. Hij ligt dan op de koude vloer te wachten. Meneer is bovendien terminaal en heeft dus ook recht op nachtverpleging, die hem vaak onder het bed vindt. Tot nu toe heeft hij er alleen wat blauwe plekken aan overgehouden, maar het is gewoon wachten op de fatale valpartij.

Moeder
Mijn moeder van 94 woont in een verzorgingshuis, maar dat wordt op korte termijn gesloten. Ons werd gevraagd of we haar niet in huis konden nemen, want ze heeft te weinig zorg nodig (alleen hulp bij douchen).

Natuurlijk zou dat kunnen, maar omdat mijn moeder, ondanks dat ze slecht ziet en slecht loopt, nog best actief is, zou ze al haar sociale contacten kwijt zijn.

Misschien word ook ik binnenkort wel ontslagen, dus dan heb ik de tijd om haar overal naartoe te brengen. De enige reactie van mijn moeder is: als het zo moet, hoop ik dat Onze-Lieve-Heer mij zo snel mogelijk komt halen.

Overbelasting
Met steeds minder personeel steeds meer mensen verzorgen. Het is een zwaar beroep, maar ik dacht: als je je hart erin legt, valt het reuze mee. Het wordt steeds zwaarder. Nog nooit waren er zoveel ziekmeldingen onder de verzorgenden en verpleegkundigen. Niet alleen door ziekte, maar vooral door stress en overbelasting. Overuren worden er genoeg gemaakt, maar niet uitbetaald.

Ik vraag me ook af waarom wij zo lang hebben moeten studeren als ook iedere willekeurige mantelzorger dit werk zonder opleiding kan doen. Rutte, bedankt voor je geweldige afbraakkabinet!”

Huilen van woede in de thuiszorg, 18 maart 2014, De Telegraaf: www.telegraaf.nl

 U P D A T E

De Nederlandse huisartsen maken zich grote zorgen over ouderen die thuis moeten blijven wonen, maar dat eigenlijk niet kunnen. In een onderzoek van de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) zegt driekwart nu al te merken dat dit moeilijkheden oplevert. De artsen zien dit probleem groter worden door het kabinetsbeleid om de toegang tot verzorgingshuizen te beperken.

“Dit is reden om alarm te slaan”, zegt LHV-voorzitter Steven van Eijck. “De kwaliteit van de zorg is op deze manier niet meer gegarandeerd.” Volgens Van Eijck ontstaat er een kloof omdat er al verzorgingshuizen worden gesloten, terwijl er nog niet genoeg buurtzorg is geregeld. “Kabinet, zorg versneld dat er wijkverpleging komt!”

“Het gaat vaak om mensen van 90 jaar en ouder die zelf vaak aangeven dat ze graag verzorgd zouden worden”, zegt een huisarts tegen de NOS. “Verontrustend”, vindt een ander. “Ik voorzie grote problemen voor de ouderenen overbelasting van de huisarts.”

Zie: Alarm huisartsen over ouderenzorg, door Ardi Vleugels en Bas de Vries NOS, 21 maart 2014: http://nos.nl

Wat voor gevolgen de veranderingen in de zorg hebben voor de gemeente is voor velen niet helemaal duidelijk. Er doen allerlei verhalen de ronde, vooral in verkiezingstijd, die vaak een verkeerde voorstelling van zaken geven, of waarin de verkeerde conclusies worden getrokken. De redactie van Nieuwsuur zet in haar artikel Wijkverpleegkundige de ‘baas’? de feiten op een rij:

“De langdurige zorg gaat op de schop. Dat gaat gepaard met forse bezuinigingen op de budgetten. Er komen veel taken op het bord van de gemeente. Het kabinet stopt 200 miljoen euro in de terugkeer van de wijkverpleegkundige. PvdA-leider Samsom dicht haar nu al een centrale rol toe, maar heeft ze die ook?

Alle langdurige zorg voor mensen die thuis wonen verdwijnt uit de door het Rijk gefinancierde AWBZ. De dagbesteding en begeleiding gaan naar gemeenten met een budgetkorting van 25 procent, de verpleging/verzorging/wijkverpleging gaat naar de zorgverzekeraars met een korting van 15 procent. De gemeenten zijn nu al verantwoordelijk voor de huishoudelijke hulp. Het kabinet kort ook dat budget met 40 procent. Daarnaast is de toegang tot het verzorgingshuis grotendeels geschrapt.

Verkiezingsdebatten

De veranderingen in de langdurige zorg zijn ingrijpend. In de verkiezingsdebatten speelt de zorg dan ook een prominente rol. PvdA-leider Diederik Samsom moet zich keer op keer verweren tegen het verwijt dat de zorg door dit kabinet verschraalt. Tijdens het verkiezingsdebat bij Pauw en Witteman op 27 februari pareert Samsom die verwijten als volgt: “We gaan de zorg thuis bij mensen organiseren met een wijkverpleegkundige die weer de baas is, in plaats van haar manager. (…) Neem Venlo van PvdA-wethouder Ramon Testroote die al jaren op deze manier werkt. Hij heeft al het geld bij elkaar geveegd: WMO/AWBZ/ZvW. Je gaat naar een loket, je krijgt wat je nodig hebt, niet op basis van een formulier, maar op basis van de wijkverpleegkundige, die kijkt naar iemand en die tijd heeft voor een praatje als het nodig is. Hij kan het.”

Venlo

Nieuwsuur ging naar Venlo om met betrokkenen te praten: de wethouder, een wijkverpleegkundige en de zorgverzekeraar. Wat blijkt: in Venlo is de wijkverpleegkundige niet de ‘baas’ en alle budgetten zijn daar ook niet op een hoop bij elkaar geveegd. Dat kan wettelijk ook niet. In één wijk, Venlo-Oost, is de afgelopen drie jaar wel geëxperimenteerd in een pilotproject (VenloDroom) met een andere wijkaanpak. De bedoeling was dat de wijkverpleegkundige in een aantal gevallen meer ruimte zou krijgen om zelf te bepalen welke zorg iemand nodig heeft. Maar de verantwoordelijk projectleider vertelt Nieuwsuur dat het in deze pilot uiteindelijk nooit zover is gekomen. Het Centraal Indicatieorgaan Zorg (CIZ) bepaalde ook in deze pilot het recht op verpleging en verzorging en dus niet de wijkverpleegkundige.

Huis van de Wijk

Na de pilot is de gemeente Venlo verder gegaan met het ontwikkelen van een nieuwe wijkaanpak. In iedere wijk moet een ‘Huis van de Wijk’ komen. Op dit moment is er een aantal opgezet. Hier vinden activiteiten plaats voor buurtbewoners, voornamelijk georganiseerd door vrijwilligers. Verzoeken voor hulp en ondersteuning aan de gemeente worden er in behandeling genomen door het ‘sociale kernteam’. Dit team bestaat uit diverse professionals, afkomstig van de woningbouwcorporatie, schuldhulpverlening, maatschappelijk werk, jeugdzorg tot aan een wijkverpleegkundige. De wijkverpleegkundige zit 8 uur per week in dit wijkteam.

Na een aanvraag voor hulp en ondersteuning wordt een afspraak gemaakt met de burger. Een willekeurige professional uit het kernteam gaat dan op huisbezoek en voert een ‘keukentafelgesprek’ om te kijken of de aanvraag echt nodig is en wat de burger nog zelf kan doen en regelen via het eigen netwerk. En of de burger op een andere manier nog kan bijdragen en meedoen in de wijk. Daarna bepaalt het totale kernteam wat het ‘leef/zorgplan’ wordt. Pas als het echt nodig is komt professionele ondersteuning in beeld. De wijkteams gaan tot nu toe niet over het toekennen van lijfsgebonden zorg of verpleging. Het gaat nu om woningaanpassingen, trapliften, scootmobielen en verzoeken voor huishoudelijke hulp (WMO-zaken).

Buurtzorg

In de politieke debatten wordt de wijkaanpak die veel gemeenten, met sociale wijkteams, nu ontwikkelen vaak in één adem genoemd met Buurtzorg Nederland. Ten onrechte. Want Buurtzorg levert thuiszorg (lijfsgebonden zorg, verpleging en begeleiding) en doet dat in kleine zelfsturende teams met (wijk)verpleegkundigen en verzorgenden. Dat is iets anders dan de sociale wijkteams en buurthuizen die veel gemeenten nu opstarten. Buurtzorg Nederland oprichter Jos de Blok ergert zich aan de spraakverwarring. Wijkverpleegkundigen van Buurtzorg Nederland doen ook niet mee aan de wijkteams van de gemeente Venlo. De Blok: “Het gaat onnodig veel geld kosten omdat heel veel mensen met elkaar gaan overleggen. Veel mensen zullen lang moeten wachten voordat ze antwoord krijgen of hulp krijgen. Wijkverpleegkundigen gaan keukentafelgesprekken voeren terwijl ze hun tijd veel beter kunnen besteden aan zorgverlening.”

Participeren

Staatssecretaris Martin van Rijn wil in de wet laten vastleggen dat de wijkverpleegkundige straks moet participeren in het sociale wijkteam, om de “verbinding tussen zorg en welzijn te borgen”. In Venlo betekent participeren 8 uur per week keukentafelgesprekken voeren en vergaderen met andere professionals. Beroepsvereniging V&VN is hier niet enthousiast over. “Ik ben bang voor een nieuw indicatieorgaan, daar zitten we niet op te wachten”, zegt wijkverpleegkundige Marja de Leeuwerk van V&VN. “Ik ben bang dat al die specialisten in dat team wellicht de problemen groter gaan maken dan ze zijn.”

Extra wijkverpleegkundigen

Het kabinet investeert in totaal 200 miljoen euro in de terugkomst van de wijkverpleegkundige. Volgens de PvdA komen er maar liefst 5000 extra wijkverpleegkundigen bij. Waar zij vandaan moeten komen is tot nu toe een raadsel. Ze zitten niet thuis werkloos op de bank. Het afgelopen jaar zijn er maar 160 afgestudeerd. Een grote wervings- of omscholingscampagne is nog niet gestart. Vanaf 1 januari 2015 moet het nieuwe beleid met de wijkverpleegkundige als spil van start gaan”.

Zie Wijkverpleegkundige de ‘baas’?, Nieuwsuur, 17 maart 2014: https://tvblik.nl/nieuwsuur/17-maart-2014