Skip to main content

Redactie Beroepseer

Interview met Karen Heij over toetsen in het onderwijs: ‘Leraren zijn de beste toetsers die er zijn’

Geschreven op . Gepost in Blogs, Onderwijs. Geen reacties op Interview met Karen Heij over toetsen in het onderwijs: ‘Leraren zijn de beste toetsers die er zijn’

De eindtoets in het basisonderwijs is niet geschikt voor conclusies over hoe het onderwijs presteert, stelt zelfstandig toetsexpert Karen Heij in een uitgebreid interview met Joëlle Poortvliet voor het Onderwijsblad – vaktijdschrift van de Algemene Onderwijsbond (AOb). Bovendien heeft onze manier van toetsen voor kinderen geen waarde, zegt ze: “Het kind is er niet om de school te laten scoren”.
In 2021 concludeerde Heij in haar proefschrift dat de eindtoets niet de grote gelijkmaker is. Integendeel. Hij werkt voor het selecteren van ‘de besten’, waar A.D. de Groot – grondlegger van de Cito-toets – in 1966 de toets voor ontwierp, maar niet voor kansen geven aan ieder kind.

Het is een opvallende boodschap van een vrouw, aldus Joëlle Poortvliet, die haar hele leven al in de toetswereld werkt. Sterker, ze heeft er een goede boterham aan verdiend. Karen Heij (1963) begon halverwege jaren tachtig als stagiaire bij Cito. Ze ontwierp er toetsen voor NT2-onderwijs, was 25 jaar eigenaar van Bureau ICE, bekend van de IEP-eindtoets, verkocht dit bedrijf aan uitgeverij Malmberg en leurde vervolgens met haar onderzoeksvraag tot ze promotor Paul Frissen vond die ‘het onderwerp aandurfde’. Heij: “Ik wilde vooral zonder oordeel blootleggen dat we met ons toetssysteem de samenleving inrichten”.

Wedstrijdmodel

Heij: “De eindtoets is een wedstrijdmodel. En maar een beperkt deel van de populatie kan winnen. Winnaars zijn doorgaans kinderen van hoogopgeleide ouders met Nederlands als thuistaal. We toetsen met meerkeuzevragen een heel klein stukje van taal en rekenen. En zo plaatsen we al decennia systematisch bepaalde categorieën leerlingen buiten het bereik van havo of vwo.”

Volgens Heij zit aan de manier van toetsen voor leerlingen in Nederland een kwalijke kant. Die is “eerder gevaarlijk voor hun ontwikkeling dan dat het hen helpt. Vaak wordt gezegd: ja, maar die toetsen hebben ook heel veel waarde. Voor de inspectie misschien, maar voor het kind hebben ze geen waarde. En voor de leerkracht ook niet. De leerkracht weet niet op basis van uitkomsten van het leerlingvolgsysteem wat hij met deze specifieke leerling moet doen om te zorgen dat hij de stof begrijpt. Je weet alleen maar dat hij het fout heeft gedaan”.

Verknipte visie op toetsing

Voor de duidelijkheid: Heij is niet tegen toetsen, maar ze is tegen de “Nederlandse verknipte visie op toetsing”. Volgens Heij is men in Nederland toetsing gaan zien als iets dat van buiten wordt opgelegd. Heij: “Wij zijn gaan denken: als het niet gestandaardiseerd is en niet van een extern instituut komt, is het niet van waarde. Maar dat is een heel beperkte visie”.

Na verschijnen van haar proefschrift in 2021 gaf Heij zichzelf een jaar om op de zeepkist te staan. Door corona werden dat er twee. Ze vond weerklank bij veel leerkrachten en schoolleiders: “Mensen die hier al ongelooflijk lang pijn van in hun buik hadden. Zij zeiden: jij hebt blootgelegd wat ik altijd al wel dacht, maar waar ik nooit de taal voor had, nooit de vinger op kon leggen.”

Dat ‘de hoeders van het systeem’ minder dankbaar waren, laat zich raden Sinds de verplichting in 2009 is de eindtoets ‘een ijzersterk politiek- en beleidsinstrument’: “Ook op het ministerie van Onderwijs heb ik m’n verhaal gedaan. Men zei: we gaan de eindtoets nu een doorstroomtoets noemen, dus is het anders. Maar als je het beestje een andere naam geeft, wordt het geen ander beestje”.

Te grote broek

Al jaren klaagt het onderwijs dat dezelfde toets die leerlingen richting het voortgezet onderwijs sorteert, de eindtoets, ook wordt gebruikt om de school te beoordelen. Daarvoor is de Onderwijsinspectie verantwoordelijk. Heij liet de presentatie van de Staat van het onderwijs dit voorjaar aan haar voorbijgaan. ‘Naar’ wordt ze ervan. Volgens Heij trekt de overheidsdienst een veel te grote broek aan op basis van gegevens die niets hoeven te zeggen over de kwaliteit van het onderwijs op een school: “Terwijl de boodschap wel is: het wordt slechter. We hebben een lerarentekort. Hoezo ga je nou roeptoeteren dat scholen het allemaal zo slecht doen?”

Lees het hele interview met Karen Heij: ‘Zoals we in Nederland kinderen toetsen is gevaarlijk voor hun ontwikkeling’, door Joëlle Poortvliet, AOb, 29 januari 2024: www.aob.nl

Proefschrift Karen Heij: Van de kat en de bel – Tellen en vertellen met de eindtoets basisonderwijs, Tilburg University, 2021: https://beroepseer.nl/

Wetenschapscollege toetsing met Karin Heij

Karen Heij geeft donderdagavond 1 februari 2024 een wetenschapscollege over toetsen in het onderwijs op het hoofdkantoor van de Algemene Onderwijsbond, St. Jacobsstraat in Utrecht. Het college is ook online te volgen. Aanvang 19.30 uur.

Aanmelden op AOb: https://www.aob.nl/actueel/agenda/wetenschapscollege-toetsing-met-karin-heij/ (Niet meer beschikbaar)

 

Foto bovenaan is van Tima Miroshnichenko

28 januari Europese Dag van de Privacy: 101 tips ter bescherming online privacy

Geschreven op . Gepost in Algemeen, Blogs. Geen reacties op 28 januari Europese Dag van de Privacy: 101 tips ter bescherming online privacy

28 januari is het de Europese Dag van de Privacy, uitgeroepen in 2007 door de Raad van Europa en de Europese Commissie (ook wel Data Protection Day genoemd). Er is gekozen voor 28 januari omdat op deze datum in 1981 het Dataprotectieverdrag werd ondertekend, waarmee de basis werd gelegd voor de Europese privacybescherming.

Het doel van deze dag is Europese burgers beter te informeren over hun rechten betreffende het gebruik van hun persoonsgegevens door bedrijven, overheden en andere organisaties. Instanties worden aangespoord de bescherming van persoonsgegevens nog eens goed te bekijken en waar nodig te verbeteren.

Via het internet wordt enorm veel informatie over ons vastgelegd: waar we zijn. wat we leuk vinden en wat we kopen. Vaak gebeurt dit zonder dat we er erg in hebben. En dat is niet zonder risico’s.
Uit een recent onderzoek van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) blijkt dat 94 procent van de Nederlanders zich zorgen maakt over zijn of haar privacy.

Als bijdrage voor deze dag heeft VPN.nl een dossier samengesteld met 101 privacytips.

Hieronder de eerste tien tips:

  1. Zoek jezelf eens via Google. Dan zie je snel wat er over jou online bekend is.
  2. Ga voor jezelf na waarom privacy voor jou belangrijk is.
  3. Neem actie om bepaalde online-informatie af te schermen, zoals online-profielen.
  4. Verwijder informatie die je eigenlijk liever verborgen houdt of jou (professioneel gezien) kan schaden, zoals berichten op forums, websites en sociale media.
  5. Leer je kinderen om veilig het internet te gebruiken.
  6. Check of je kinderen veilig omgaan met hun persoonsgegevens en praat over positieve en negatieve ervaringen op het internet.
  7. Stel ouderlijk toezicht in voor kinderen jonger dan 12 jaar oud, bijvoorbeeld FamilyTime, Kids place of Kid’s Shell.
  8. Ken je rechten en plichten rondom privacy (die staan beschreven in de AVG – Algemene verordening gegevensbescherming).
  9. Dien een klacht in bij de Autoriteit Persoonsgegevens als je vermoedt dat jouw persoonsgegevens zijn verwerkt op een manier die in strijd is met de privacywetgeving.
  10. Maak gebruik van beperkte gastaccounts als je jouw laptop of telefoon tijdelijk laat gebruiken door iemand anders.

Lees alle 101 tips op VPN.nl – 101 tips om je online privacy te beschermen: www.vpn.nl/faq/101-tips-online-privacy-beschermen

Privacy en persoonsgegevens, Rijksoverheid: www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/privacy-en-persoonsgegevens

Autoriteit persoonsgegevens (AP): www.autoriteitpersoonsgegevens.nl

De AVG: www.vpn.nl/faq/avg

De AVG in het kort, AP: https://www.autoriteitpersoonsgegevens.nl/themas/basis-avg/avg-algemeen/de-avg-in-het-kort

Zeggen dat je niets geeft om privacy, omdat je niets te verbergen hebt,
is niet anders dan zeggen dat je niets om de vrijheid van meningsuiting geeft,omdat je niets te zeggen hebt.
Edward Snowden

Oproep aan lezers van ScienceGuide: Word abonnee vóór 17 februari!

Geschreven op . Gepost in Blogs, Onderwijs. Geen reacties op Oproep aan lezers van ScienceGuide: Word abonnee vóór 17 februari!

ScienceGuide heeft aangekondigd na 26 jaar te gaan stoppen. Met ingang van 17 februari 2024. Reden is onvoldoende financieel perspectief. ScienceGuide is een platform “dat iedereen in het hoger onderwijs, de wetenschap en de kennissector verbindt. Het is de plaats voor nieuws, onderzoek en opinie. De redactie volgt het nieuws en bewaakt de kwaliteit van alle artikelen, of ze nu van eigen hand zijn of van derden. Redactionele onafhankelijkheid is daarbij vanzelfsprekend voor een open dynamiek in het debat”.

De redactie schrijft dat het bijzonder wrang is dat ScienceGuide ermee moet ophouden, aangezien de leescijfers nog nooit zo goed zijn geweest en een onafhankelijk platform nu belangrijker is dan ooit. Het platform is tot op heden gefinancierd door een reeks trouwe hoger-onderwijsinstellingen en organisaties, te weten: Zuyd Hogeschool, Saxion, Hogeschool Rotterdam, Regieorgaan SIA, SURF, Platform Talent voor Techniek, PThU, HKU, Fontys, Hogeschool Arnhem Nijmegen en Aeres.

Andere universiteiten, hogescholen en koepelorganisaties zijn afgelopen jaar gevraagd om gezamenlijk voor luttele kosten het platform voor de sector beschikbaar te houden. Daarop is, aldus de redactie, geen enkele positieve reactie gekomen, hoewel men veel waarde zegt te hechten aan een onafhankelijk platform en de artikelen gretig leest.

Neem een jaarabonnement vóór 17 februari

ScienceGuide kan blijven bestaan als vóór 17 februari 2024 blijkt dat 2.500 lezers bereid zijn een jaarabonnement voor € 85,- (incl. 9% BTW) af te sluiten:

“Het is heel simpel: u verstrekt een eenmalige machtiging voor € 85,- die wij pas medio maart 2024 incasseren als het streefaantal van 2.500 abonnees wordt gehaald. Lukt dat, dan wordt uw machtiging omgezet in een jaarabonnement, heeft de redactie voldoende perspectief en kunnen we samen met u verder bouwen aan het platform. De website zal dan exclusief toegankelijk worden voor partnerinstellingen en abonnees.
Wordt het gewenste aantal abonnees niet gehaald, dan wordt er geen bedrag van uw bankrekening afgeschreven. De redactie neemt dan afscheid van u allen en ScienceGuide zal op zwart gaan”.

Abonneren en verder lezen: ScienceGuide moet stoppen, ScienceGuide, 24 januari 2024: https://www.scienceguide.nl/2024/01/scienceguide-moet-stoppen/ (Niet meer beschikbaar)

U P D A T E  I I

Mededeling van de redactie – 3 juli 2024: Met ingang van het nieuwe collegejaar is ScienceGuide niet meer voor iedereen gratis. Het platform gaat over op een betaalde abonnee-exploitatie. Alle content verdwijnt, net als bij alle andere media, achter een betaalmuur. Voor de huidige collectieve en individuele abonnees verandert niets.  Lees verder op ScienceGuide: www.scienceguide.nl/2024/07/mededeling-van-de-redactie/ (Niet meer beschikbaar)

U P D A T E  I

ScienceGuide gaat door, ScienceGuide, 19 februari 2024: www.scienceguide.nl/2024/02/scienceguide-gaat-door/

Het erfgoed van Alex Brenninkmeijer

Geschreven op . Gepost in Algemeen, Blogs. Geen reacties op Het erfgoed van Alex Brenninkmeijer

Alex Brenninkmeijer riep In 2007 de derde dinsdag van maart uit tot Dag van de Burger. Een dag waarop de overheid jaarlijks stilstaat bij degene om wie het allemaal draait: de burger. Terugkijkend op 25 jaar Nationale ombudsman constateerde hij dat er meer nodig is dan regels en wetgeving om de relatie tussen overheid en burger te verbeteren. Daarom moest bij de overheid minstens één dag per jaar de mens achter de burger centraal staan. Zijn boodschap in 2007 aan de overheid was De Burger? Dat bent u zelf.

Alex Brenninkmeijer was van 2005 tot 2014 Nationale ombudsman en van 2014 tot aan zijn onverwachte dood op 14 april 2022 lid van de Europese Rekenkamer. Hij liet een indrukwekkend wetenschappelijk oeuvre na dat bijna een halve eeuw omspant. Nu is er een keuze gemaakt uit uit oeuvre door een redactie van vier leden: Dick Allewijn, Roel de Lange, Bert Marseille en Rob Widdershoven. Titel: Vertrouwen in de rechtsstaat. Bloemlezing uit het werk van Alex Brenninkmeijer, uitgegeven door Wolters Kluwer.

Vooral een aansporing

De 244 pagina’s tellende bloemlezing is aangeboden op een bijeenkomst in Utrecht op 19 januari 2024 aan Brenninkmeijers weduwe, Sacha Prechal. Zij is sinds 2010 rechter aan het Hof van Justitie van de Europese Unie.
Tijdens de bijeenkomst hebben Sandra Palmen, Kees van den Bos en Ernst Hirsch Ballin een toespraak gehouden over het belang van het onderzoek van Alex Brenninkmeijer voor wetenschap en samenleving.

De toespraak van  Hirsch Ballin is in zijn geheel te lezen op de site van Nederland rechtsstaat, het platform in Nederland voor constitutionele dialoog dat beoogt voor een breed publiek niet alleen de tekst van de Grondwet, maar vooral de uitleg van de Grondwet en de werking van de democratische rechtsstaat tot leven te brengen. Hirsch Ballin is emeritus universiteitshoogleraar en emeritus hoogleraar Nederlands en Europees constitutioneel recht aan de Universiteit van Tilburg.

Passage uit Hirsch Ballins toespraak

“De rechtsstaat moet de werking van de democratie beschermen en betrouwbaar houden. Dat is geen eenrichtingsverkeer: ‘respecteren’ van de rechtsstaat is niet voldoende. Daarom wil ik voorstellen een stap verder te gaan, en de aandacht erop vestigen dat de democratie zelf aan meer moet voldoen dan dat na vrije verkiezingscampagnes de stemmen eerlijk worden geteld. Daarvoor heb ik net als andere auteurs binnen en buiten Nederland de beeldspraak gebruikt van een alle rechtsgenoten omvattend sociaal contract. Een politieke partij die een deel van de bevolking alleen voorlopig niet uitsluit, heeft de opzegging van het sociaal contract al aangekondigd. Er zijn niet alleen rechtsstatelijke condities voor de democratie, maar ook democratische condities voor de rechtstaat, en daarover is tot nu toe te weinig gesproken.

Ik noem enkele punten waaraan wij verder kunnen werken: de bloemlezing uit het werk van Alex Brenninkmeijer moet immers niet, niet alleen in elk geval, een monument zijn, maar vooral een aansporing.

♦  Democratie moet op solidariteit berusten, waarvan geen groepen worden uitgesloten, ook niet als een meerderheid dat in haar belang acht. Het behartigen van groepsbelangen ten koste van anderen ondermijnt de werking van mensenrechten als medemensenrechten. En dat betreft alle rechtsgenoten, ook degenen die dat als asielzoekers op voorlopige, maar wel rechtens beschermde basis zijn. Sociale grondrechten zijn te danken aan de politieke strijd rond de ‘sociale kwestie’: het juridische resultaat van politiek aanvaarde solidariteit.
♦ We moeten erop bedacht zijn dat een op groepsbelangen gebaseerde politiek geneigd is juridische ‘instrumenten’ te zoeken die niet werkelijk deugen. Denk aan de PAS-systematiek en de opschorting van gezinshereniging, allebei vastgelopen met schade voor de democratie zelf. Een werkelijk met de rechtsstaat verbonden democratie richt zich op de ontwikkeling van beleid zonder zulke ‘geitenpaadjes’; getrouw ten opzichte van rechtsstatelijke beginselen.
♦ Bereidheid tot ingetogenheid bij het gebruik van politieke macht, bijvoorbeeld in benoemingsprocedures, waarover Alex als Nationale ombudsman in 2012 Reflectie op transparantie bij politieke benoemingen publiceerde, en bereidheid tot zelfcorrectie.
♦ Bestuur moet niet op eigen gemak zijn gericht, maar worden gekenmerkt door het ‘burgerperspectief’, de invalshoek die Alex als lid van de Wetenschappelijk Raad van Instituut GAK consequent aan de orde stelde en nu als criterium bij de beoordeling van onderzoeksvoorstellen wordt gehanteerd. (Zie over vertrouwen in de burger bijvoorbeeld p. 158 van de bloemlezing.)
♦ En tenslotte: ‘moreel leiderschap’ in een democratische rechtsstaat – het onderwerp van Alex’ in 2019 verschenen boek, waaruit gedeelten in de bloemlezing zijn overgenomen – is nooit vooringenomen tegen groepen of personen. De democratie moet van en voor iedereen zijn, net zoals het recht, dus niet antagonistisch. Zij mag zich dus nooit identificeren met een groep die zich verheft boven andere (lees daarover Merijn Oudenampsen in NRC 13 januari 2024).

Een democratie moet vertrouwen mogelijk maken – een sleutelbegrip, vooral in Alex’ latere werk – door de rechtsstaat te dragen. Dit is iets anders dan voortdurend geïntensiveerde controle (cf. p. 218).

Dat is ook wat ik in mijn boek over Waakzaam burgerschap bedoelde met een democratisch en rechtsstatelijk ethos. Dat vindt men niet in een onderhandelingsproces van geven en nemen. Dat kan alleen worden gevonden door jezelf als burger of bestuurder erin te oefenen, je praktijken aan een zelfkritisch en kritisch oordeel te onderwerpen, en te accepteren dat niet alles wat politiek nu goed uitkomt, goed is voor het land, de mensen in het land, en toekomstige generaties die de wereld met anderen moeten delen”.

Lees de hele toespraak van Ernst Hirsch Ballin: De democratische condities voor vertrouwen in de rechtsstaat, Nederland rechtsstaat, 23 januari 2024: www.nederlandrechtsstaat.nl/de-democratische-condities-voor-vertrouwen-in-de-rechtsstaat/

Vertrouwen in de rechtsstaat, uitgeverij Wolters Kluwer: https://shop.wolterskluwer.nl/Vertrouwen-in-de-rechtsstaat-sNPVERTREC/

Aanbieden bloemlezing wetenschappelijk werk Alex Brenninkmeijer, Vereniging voor bestuursrecht, 19 januari 2024: https://verenigingbestuursrecht.nl

 

Foto bovenaan: Speech van Kees van den Bos ter gelegenheid van de presentatie van de bloemlezing in Utrecht op 19 januari 2024. Van den Bos is hoogleraar sociale psychologie en hoogleraar empirische rechtswetenschappen aan de Universiteit Utrecht. www.uu.nl/medewerkers/kvandenbos

Hoe denken burgers over de democratische rechtsstaat?

Geschreven op . Gepost in Blogs, Overheid. Geen reacties op Hoe denken burgers over de democratische rechtsstaat?

Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) heeft op verzoek van de Staatscommissie rechtsstaat onderzoek uitgevoerd naar de opvattingen van burgers over de democratische rechtsstaat. Deze kennisnotitie van het SCP is een van de manieren die de staatscommissie gebruikt om in haar adviesrapport aan te kunnen sluiten bij de perspectieven van burgers.

De rechtsstaat is er om mensen te beschermen, de democratie is er om mensen een stem te geven. Tegelijk bestaat er een spanning tussen de rechtsstaat en de democratie. In een democratie bepaalt uiteindelijk de meerderheid, rekening houdend met minderheden. Maar in een rechtsstaat moeten minderheden ook beschermd worden tegen beleid door die meerderheid. Mensen die tot een minderheid behoren, hebben immers evenveel rechten en bescherming als mensen die bij de meerderheid horen.

In opdracht van de Staatscommissie rechtsstaat zochten onderzoekers van het SCP naar antwoorden op de volgende vragen:

  1. Wat betekenen de instituties van de democratische rechtsstaat volgens mensen en welke waarden hechten zij eraan?
  2. Hoe vinden mensen dat de instituties van de democratische rechtsstaat doorgaans en op dit moment functioneren? Wat betekent dit oordeel voor hun vertrouwen in verschillende instituties van de democratische rechtsstaat?
  3. Wat zien mensen als de belangrijkste verbeterpunten voor de democratische rechtsstaat?

Kennisnotitie

In de kennisnotitie van het SCP komt naar voren dat inwoners van Nederland begrippen als ‘democratie’ en ‘vrijheid’ steunen en belangrijk vinden, maar dat er tegelijkertijd ook verdeeldheid bestaat over de betekenis van deze begrippen. Daarnaast blijkt uit het rapport dat er onder verschillende bevolkingsgroepen ook steun is voor andere vormen van bestuur, zoals technocratie of autocratie.

Opdracht

De opdracht van de Staatscommissie rechtsstaat is om vanuit burgerperspectief te adviseren aan regering, parlement en rechtspraak. De kennisnotitie van het SCP vormt daarbij een belangrijke bron binnen het onderzoek van de staatscommissie. Daarnaast heeft de staatscommissie op andere manieren zo veel mogelijk inzicht in burgerperspectieven verzameld. Onder andere via gesprekken op locatie met inwoners van de twaalf provincies van Nederland, een open forum en internetconsultatie. Daarnaast organiseert de staatscommissie in februari en maart 2024 een tweedaags burgerpanel.

Brief aan informateur

De staatscommissie is begin 2023 ingesteld om te kunnen adviseren voorafgaand aan de verkiezingen. Deze verkiezingen werden vervroegd naar november, voordat het onderzoek van de staatscommissie afgerond kon worden. Daarom heeft de staatscommissie op 19 december 2023 een brief naar informateur Plasterk gebracht met daarin een tussenconclusie van haar onderzoek.

Downloaden Burgers over democratie en rechtsstaat, Sociaal Cultureel Planbureau, 22 januari 2024: www.scp.nl

Kennisnotitie SCP: hoe denken burgers over de democratische rechtsstaat? Staatscommissie Rechtsstaat, 22 januari 2024: www.staatscommissierechtsstaat.nl

Hoe kijken Nederlanders naar onze democratie en rechtsstaat? Sociaal en Cultureel Planbureau, 22 januari 2024: www.scp.nl

Brief van de secretarissen-generaal aan informateur Ronald Plasterk

Geschreven op . Gepost in Blogs, Overheid. Geen reacties op Brief van de secretarissen-generaal aan informateur Ronald Plasterk

Betrek de uitvoering bij beleidsvorming en heb oog voor de uitvoerbaarheid van beleid. Het zijn punten die de secretarissen-generaal in een brief van 12 januari 2024 aan informateur Ronald Plasterk meegaven De secretarissen-generaal zijn belast met de ambtelijke leiding over een ministerie.
Zij vroegen tevens aandacht te hebben voor vereenvoudiging, de verhouding met de politiek en contact houden met de mensen voor wie het beleid geldt.

De vijf pagina’s tellende brief begint zo:

Geachte heer Plasterk,

Veel mensen in Nederland maken zich zorgen. Over zaken als bestaanszekerheid, het vinden van een woning, de beschikbaarheid van zorg of migratie. Terwijl mensen houvast zoeken, is het vertrouwen in de overheid en in de politiek de afgelopen jaren gedaald. Vanuit de noodzaak om het als politiek en overheid beter te doen, schrijven wij als secretarissen-generaal deze brief. Als uitnodiging voor een nieuwe manier van onderling samenwerken. Graag gaan wij hierover met u in gesprek.
Wie gaat werken voor de overheid, werkt niet voor zichzelf, maar in het algemeen belang voor onze samenleving. Dat is wat rijksambtenaren motiveert om hun werk te doen. Op een inhoudelijke, onafhankelijke, inclusieve en transparante manier; samen met publieke dienstverleners, onafhankelijke toezichthouders en medeoverheden. Hoewel er veel goed gaat, zijn wij ons bewust van de zaken die beter moeten komende jaren. In de praktijk van ons werk en ook naar aanleiding van de toeslagenaffaire en Groningen zien we dat we opnieuw aandacht moeten besteden aan de manier waarop we werken.

We weten dat daarbij een aantal zaken cruciaal is voor het goed functioneren van de overheid. Vanuit onze gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het functioneren van de Rijksoverheid willen we samen met het nieuwe kabinet en parlement de komende periode daar verder aan werken.

Lees de hele brief: https://beroepseer.nl

Infographic – Samenvatting in beeld van de brief van de secretarissen-generaal aan informateur Plasterk: https://beroepseer.nl

SGO-brief 2024, Rijksoverheid, 15 januari 2024: www.rijksoverheid.nl/documenten/brieven/2024/01/15/sgo-brief-15-januari-2024

Financiële sector fungeert niet meer als smeerolie voor de economie maar parasiteert steeds meer op de reële economie

Geschreven op . Gepost in Blogs, Economie, Financiële sector. Geen reacties op Financiële sector fungeert niet meer als smeerolie voor de economie maar parasiteert steeds meer op de reële economie

“Snappen we de economie nog?”, vroeg hoogleraar economie Dirk Bezemer in een artikel, om meteen zelf antwoord te geven: “alleen wanneer financialisering serieus wordt genomen”. *)
Arthur Berkhout plaatste Bezemers vraag en antwoord aan het begin van zijn Inleiding tot het rapport Al het vaststaande verdampt. Daarin schrijft hij dat de financiële sector een steeds groter stempel drukt op de economie. Het gaat daarbij niet alleen om de rol van banken en institutionele beleggers. Ook veel grote bedrijven zijn actief in de financiële sfeer, omdat financiële transacties vaak meer opleveren dan het produceren van goederen en diensten.

De financiële sector fungeert niet meer als smeerolie voor de economie maar parasiteert steeds meer op de reële economie. Groei van de financiële sector – oftewel financialisering – gaat nu juist ten koste van de groei van de reële economie. Werkenden betalen hiervoor de prijs. Hun aandeel in de nationale ‘koek’ wordt kleiner, terwijl die ‘koek’ minder sterk groeit. De vakbeweging ziet zich door deze ontwikkelingen gesteld voor de vraag hoe de trend te keren?
Al het vaststaande verdampt maakt deel uit van een serie publicaties van het Wetenschappelijk bureau van de vakbeweging.

Beloning van inkomen uit bezittingen i.p.v. inkomen uit werk

Binnen de academische literatuur bestaat brede overeenstemming dat financialisering een potentiële verklaring is voor enkele problematische macro-economische tendenzen die in de afgelopen decennia, in de meeste ontwikkelde economieën, waar te nemen zijn. Tot die tendensen behoren:

  • Afzwakkende productiviteitsgroei;
  • Afnemende investeringen
  • Stijgende schulden;
  • Toenemende ongelijkheid

De gefinancialiseerde economie berust op de beloning van inkomen uit (financiële) bezittingen in plaats van op inkomen uit werk. De waarde van bezittingen stijgt steeds, terwijl loonkosten worden beperkt
Berkhout: “Financialisering betekent het institutionaliseren van een permanente waardestijging, waarbij de reële economie niet als bron van die waarde maar als de collateral van speculatie fungeert. Dat maakt het systeem kwetsbaar voor schokken. En zoals we hebben gezien in de nasleep van de kredietcrisis van 2008 zijn het de bezitlozen die die schokken opvangen. Om het welzijn van de werkenden ook in de toekomst veilig te stellen, moet definancialisering de hoogste prioriteit hebben”.

Het formuleren van handelingsperspectieven voor de vakbeweging ten aanzien van financialisering blijkt geen eenvoudige opgave.

Voorbeeld van geslaagde rol vakbond

Aan het slot van het rapport geeft Berkhout een voorbeeld van een geslaagde rol die de vakbonden hebben gespeeld. De leraren van de Amerikaanse stad Chicago hebben een strategie ontwikkeld in samenspraak met de bredere gemeenschap van stadsbewoners die allemaal baat hadden bij een meer sociaal beleid. Chicago’s openbare scholen werden geconfronteerd met een forse bezuiniging, die, zoals de vakbonden wisten te achterhalen, het gevolg was van een verkeerd uitgepakte speculatie met rentederivaten.

Berkhout: “Om die reden legden ze een uitzonderlijk breed eisenpakket op tafel. Er werden zelfs gedetailleerde eisen omtrent betaalbare huisvesting in opgenomen – iets waar de kansarme jongeren onmiddellijk van zouden profiteren. Uiteindelijk hebben de docenten op dit punt moeten inbinden. Maar op opvallend veel andere terreinen werd er winst behaald: loonsverhoging, kleinere klassen, een sociaal werker en een verpleger in ieder school, een intentieverklaring om meer financiële middelen naar scholen met achterstanden te doen gaan. Het stadsbestuur ging akkoord met het gebruiken van schoolterreinen als opvangplek voor ongedocumenteerden. En minstens zo opvallend is dat de dit jaar verkozen nieuwe burgemeester van Chicago, Brandon Johnson, als leraar en vakbondsman zelf afkomstig is uit de sociale beweging die al deze zaken heeft klaargespeeld.
Het is alleen op die golf van collectieve organisatiekracht dat een kandidaat heeft kunnen winnen die niet uit het politieke establishment komt, met ook nog een krachtig programma voor sociale rechtvaardigheid”.

“Hoe dat ook zij, een voorbeeld als dit laat zien dat vakbonden zelfs directe politieke macht kunnen verwerven wanneer ze zich organisch verbinden met uiteenlopende sociale bewegingen, en zich gezamenlijk inzetten voor de strijd om maatschappelijke verandering. En het brengt levendig in beeld hoe ver je kan komen met het BCG-principe**) dat de campagne niet stopt zodra er een akkoord met de werkgever is bereikt. Er kan tien jaar of meer overheen gaan, maar uiteindelijk hebben de leraren veel meer bereikt dan een verbetering van hun arbeidsomstandigheden: ze hebben de gevestigde belangen verslagen”.

Berkhout doet in zijn rapport enkele suggesties hoe de financialisering een halt kan worden toegeroepen.

Publicatie nr. 26: ‘Al het vaststaande verdampt’: Hoe financialisering de economie overneemt en wat de vakbeweging daartegen kan doen, door Arthur Berkhout, uitgave van De Burcht, Amsterdam, november 2023. Met een Voorwoord van Paul de Beer wetenschappelijk directeur Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging: www.deburcht.nl/wetenschappelijk-bureau/publicaties
Downloaden In PDF: https://beroepseer.nl

Stichting De Burcht: www.deburcht.nl

Noten
*) Dirk Bezemer: Financialisering kan verklaring zijn voor macro-economische ‘puzzels’, ESB, 18 maart 2021 106(4795S)
**) BCG-campagnes – Bargaining for the Common Good – kenmerken zich door een aantal principes, waaronder het uitbreiden van eisen voorbij lonen en arbeidsvoorwaarden, het betrekken van bondgenoten van buiten de werkplek, een militante aanpak, en het voortzetten van de campagnes ook nadat een collectieve overeenkomst is gesloten. Op deze manier kan een sociale strijd gevoerd worden die meer pluraal en veelomvattend is dan de binaire oppositie tussen werker en baas.

SIRE-campagne over hoop: ‘Vind je lichtpuntje en durf te hopen’. Zweeds constructief nieuws

Geschreven op . Gepost in Blogs, Informatie en communicatie. Geen reacties op SIRE-campagne over hoop: ‘Vind je lichtpuntje en durf te hopen’. Zweeds constructief nieuws

Bijna twee derde van de Nederlanders is de afgelopen vijf jaar minder hoopvol geworden. Dat blijkt uit onderzoek, uitgevoerd in opdracht van Stichting Ideële Reclame – SIRE.
SIRE is daarom gestart met een campagne om mensen te laten nadenken over wat wel hoop geeft: Vind je lichtpuntje en durf te hopen. Op de site van SIRE staan twaalf tips die kunnen helpen om je hoop te vergroten alsmede uitspraken van Nederlanders aan wie gevraagd is wat hun lichtpuntje is. Psycholoog en hoogleraar Paul Verhaeghe: “Door iets kleins te doen in je eigen omgeving, word je niet alleen zélf hoopvoller, maar anderen ook”.

Het NOS Radio 1 journaal had naar aanleiding van de campagne op 9 januari 2024 een kort gesprek met Emma Pleeging, onderzoeker aan de Erasmus Universiteit en gepromoveerd op het thema hoop in 2021. Haar proefschrift is getiteld Understanding Hope: Insights into the definition, relevance and measurement of hope from an interdisciplinary perspective.
Het blijkt dat hoop overal om ons heen is: het is het onzekere verlangen dat ons gedrag beïnvloedt, bijdraagt aan ons welzijn en door veel mensen wordt gezien als een inherent prettige ervaring waarvoor ze zelfs bereid zijn te betalen.

Hoopvol in een onzekere wereld

Hoop en optimisme zijn niet hetzelfde, adus Pleeging, en het verschil tussen deze twee laat zien waarom juist nu hoop zo belangrijk is. Optimisme verwijst naar onze neiging om te verwachten dat dingen goed zullen komen, ongeacht van onze handelingen. Hoop gaat daarentegen over wat we van waarde vinden, zelfs als we weten dat de toekomst onzeker is. Hoewel hoop niet altijd actief is, is het daarom de motivatie achter een enorm deel van ons gedrag.

Pleeging in het radio-inverview: “Wanneer je angstig of gestrest bent, dan focus je eigenlijk alleen nog maar op één ding, op datgene waarvoor je bang bent. Terwijl wanneer je positieve emoties ervaart, zoals hoop, dan gaat je blik open. Daardoor zie je meer mogelijkheden, ga je makkelijker nieuwe dingen proberen en ben je creatiever”.

Het is volgens Pleeging heel verstandig “hoopvol te zijn, ook in een onzekere wereld. Daardoor zien we dat hoop vaak samengaat met positieve dingen. Dat betekent niet dat meer hoop altijd alleen maar beter is. Maar we zien wel dat hoop belangrijk is om te kunnen bouwen aan een positieve toekomst. En juist op dit moment ontbreekt de hoop helaas voor veel mensen”.

Constructieve journalistiek voor mijders van nieuws

Terwijl tweede derde van de Nederlanders minder hoopvol is geworden, blijkt uit een Zweeds onderzoek dat een op de vijf Zweden het nieuws mijdt. De publieke omroep heeft er dan ook voor gekozen voortaan constructieve journalistiek te gaan bedrijven, gericht op oplossingen. In Nederland ligt het percentage dat nieuws mijdt overigens nog hoger. In Zweden mijdt 22 procent van het publiek soms of vaak het nieuws. In Nederland is dat 27 procent volgens het Reuters Digital News Report 2023.

Richel Bernsen schrijft op het platform Stimuleringsfonds voor de journalistiek (SVDJ) dat redacteuren van de Zweedse publieke omroep Sverige Television (SVT) op de koffie gingen bij duizenden Zweden om naar hen te luisteren. In die gesprekken kwam naar voren dat mensen afhaken bij te veel negatief nieuws. Het antwoord van SVT is om in het reguliere nieuws meer constructief nieuws te brengen: nieuws met aandacht voor oplossingen.

Als reactie op die behoefte aan een ander soort nieuws, die ook bleek uit verschillende onderzoeken, begon de SVT naast de traditionele verslaggeving en onderzoeksjournalistiek met constructieve journalistiek. Deze benadering onderscheidt zich doordat journalisten in de verslaggeving niet alleen feiten brengen, maar ook vragen stellen als ‘wat nu?’ en ‘wat is de volgende stap?’ Constructieve journalistiek voegt zo een nieuwe dimensie toe aan de journalistieke visie van SVT en een extra perspectief aan de nieuwsberichten.

Niet schattig of amusant

Constructief nieuws wordt wel eens gezien als luchtig nieuws. Dat is niet terecht, volgens Christina Johannessen. projectleider Nieuws en Sport bij SVT: “Het constructieve nieuws van SVT is zeker niet schattig of amusant. Het gaat over oplossingen voor problemen die veel mensen treffen. De constructieve benadering is gebaseerd op dezelfde journalistieke principes als al ons nieuws. Met de huidige dominante nieuwsverhalen, over bijvoorbeeld pandemieën, klimaat en oorlog, is een constructieve insteek nog relevanter geworden”.

Om te illustreren dat oplossingsgericht nieuws niet alleen gaat over positieve, maar ook over negatieve onderwerpen, noemt Johannessen de verslaggeving over de bendecriminaliteit in Malmö. Deze stad had zes jaar geleden het hoogste aantal schietincidenten en explosies van Zweden, maar kent inmiddels niet meer criminaliteit dan de gemiddelde Zweedse stad. Dat komt waarschijnlijk door een nieuwe, gerichte aanpak van de politie.
Het doel is om in ieder landelijk nieuwsbulletin minstens één constructief item op te nemen. Voor lokaal nieuws geldt dat een derde van de diepgaande nieuwsverhalen een constructieve insteek heeft. Of dat doel bereikt wordt, houdt SVT in de gaten. Redacties tellen het aantal items en rapporteren aan de leiding.

Lees het hele artikel Een op de vijf Zweden mijdt het nieuws, daarom kiest de publieke omroep voor constructieve journalistiek, door Richel Bernsen, Stimuleringsfonds voor de journalistiek, 16 januari 2024: www.svdj.nl

Vind je lichtpuntje, en durf te hopen, SIRE: https://lichtpuntje.sire.nl/

Twee derde van de Nederlanders minder hoopvol geworden: ‘Soms moeilijk om terug te vinden’, NPO Radio 1, 9 januari 2024: www.nporadio1.nl

De waarde van hoop – Masterclass met o.a.dr. Emma Pleeging, senior onderzoeker en projectcoördinator bij de Erasmus Happiness Economics Research Organization (EHERO) van de Erasmus Universiteit Rotterdam: www.eur.nl/eebee/executive-education/geluk-hoop-en-liefde/de-waarde-van-hoop

In 2024 meer langdurig zieken door psychische klachten. Jongeren zijn op zoek naar waardevol werk

Geschreven op . Gepost in Blogs, Economie, Publieke en semi-publieke sector, Zakelijke dienstverlening. Geen reacties op In 2024 meer langdurig zieken door psychische klachten. Jongeren zijn op zoek naar waardevol werk

De Arbo Unie*) meldt dat het ziekteverzuim in Nederland daalde in 2023. Het is een trend die zich zich waarschijnlijk doorzet in 2024. Tegelijkertijd zijn er grote zorgen over het langdurig verzuim, veroorzaakt door psychische klachten. De Arbo Unie waarschuwt dan ook de werkgevers hier vooral op te letten.

Traditiegetrouw komt Arbo Unie aan het begin van een nieuw jaar met een vooruitblikkende analyse op de arbeidsmarkt en de ontwikkelingen in het ziekteverzuim. “Er is enerzijds een krapte op de arbeidsmarkt waar werkgevers zitten te springen om personeel. Anderzijds leiden de stijgende inflatie en hoge kosten voor onder meer energie en boodschappen tot financiële onzekerheid”, zegt prof. dr. Corné Roelen, bedrijfsarts bij Arbo Unie en hoogleraar bedrijfsgeneeskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Het Centraal Planbureau (CPB) verwacht een lichte stijging in de werkloosheid dit jaar. “Het is een bekend patroon dat wanneer de werkloosheid stijgt, het ziekteverzuim daalt”, aldus Roelen. De verwachting is dan ook dat de ingezette daling van het ziekteverzuim ook in 2024 zal doorzetten. In 2023 daalde namelijk het langdurig verzuim met 14% ten opzichte van het jaar ervoor. De daling gold voor alle sectoren, maar met name in de industrie en bouw. In de zorg bleef het verzuim ongeveer gelijk aan 2022. Een belangrijke oorzaak voor die daling ligt in het feit is dat er minder long- en luchtwegklachten waren. Bovendien kende 2023 duidelijk minder Long COVID-gevallen dan de jaren ervoor.

Psychisch ziekteverzuim vooral in onderwijs, zorg en zakelijke dienstverlening

De daling van het ziekteverzuim is niet alleen maar goed nieuws. Ondanks de daling is het probleem dat de mensen die ziek zijn gemiddeld langer ziek zijn, zeker als het gaat om psychische klachten. In 2023 waren er 2,9 miljoen verzuimdagen met psychische klachten en dat kost de Nederlandse samenleving ruim 1 miljard euro op jaarbasis. Roelen ziet met name psychisch verzuim in het onderwijs, de zorg en zakelijke dienstverlening. In die sectoren heeft maar liefst 40% van het verzuim een psychische oorzaak.

Oorzaken

Aan psychische verzuim ligt vaak een verstoorde verhouding werk-privé ten grondslag. “Mensen werken hard, maar hebben ook privé steeds meer op hun bord. Vooral mantelzorg voor een zieke partner of ouder is moeilijk te combineren met werk”, aldus Roelen. Hij pleit ervoor dat werkgevers op maat afspraken maken met mensen die werk en mantelzorg combineren. Volgens de wet is een aantal weken zorgverlof beschikbaar voor mantelzorgers, maar dat is vaak onvoldoende. De overheid zou met betere regelgeving moeten komen, omdat mantelzorg in onze participatiemaatschappij een steeds nijpender probleem zal worden voor werkenden.

Andere oorzaken van psychisch verzuim liggen – volgens Roelen – in oudere werknemers die de digitale veranderingen in het dagelijkse werk niet meer kunnen bijbenen. Hij ziet ook veel stress en psychische klachten bij jongeren die de arbeidsmarkt betreden. Het is voor werkgevers zaak om aantrekkelijk te blijven en waardevol werk aan te bieden, omdat veel jongeren juist daarnaar op zoek zijn.

Gevolgen

Het gevolg van (psychisch) verzuim is dat collega’s   in eerste instantie het werk overnemen. Daardoor moeten zij harder werken met gevaar op overwerkt raken. Als het verzuim langere tijd duurt, is het nodig tijdelijke krachten in te schakelen. Dat alles kost tijd en energie en kan de sfeer op de werkvloer negatief beïnvloeden. Roelen: “Het kan bovendien grote gevolgen hebben voor de productiviteit”.
Goed omgaan met (de veerkracht van de) medewerkers, voorkomt ziekteverzuim en reduceert de ziekteperiode.

Noot
*) Arbo Unie is een moderne arbodienstdie de vitaliteit en gezondheid van werkende mensen bevordert en daarmee organisaties succesvoller maakt. Door bijvoorbeeld de veiligheid en omstandigheden waarin en waaronder mensen werken te verbeteren.


Arbo Unie over ziekteverzuim in 2024: ‘Verzuim daalt, maar werknemers langer ziek door psychische klachten’, Arbo Unie, 10 januari 2024: www.arbounie.nl/werkgever/nieuws/arbo-unie-over-ziekteverzuim-in-2024

Omgaan met werkstress, Arbo Unie: www.arbounie.nl/werknemer/themas/werkstress

Beleidsanalyse: Stapeling en voorspelbaarheid van arbeidsmarkt- en gezondheidsschokken, CPB, 14 december 2024: www.cpb.nl/stapeling-en-voorspelbaarheid-van-arbeidsmarkt-en-gezondheidsschokken#