Robots evenaren of overtreffen mensen in steeds meer taken, zoals lassen, verpakken, verven, recepten voorschrijven en complexe auto-onderdelen in elkaar zetten. Dankzij de integratie van kunstmatige intelligentie (AI) verkennen slimme machines nu nieuwe grenzen; van het uitvoeren van complexe operaties op de planeet Aarde tot het verkennen van het ruwe, onontgonnen oppervlak van de planeet Mars. Deze snelle en aanhoudende automatiseringsgolf is een van de krachtigste dynamieken die arbeid al een nieuwe vorm heeft gegeven en dat in de toekomst zal blijven doen.

Cruciale vragen

De snelle vooruitgang van de automatiseringstechnologie heeft begrijpelijkerwijs geleid tot wijdverspreide angst voor de toekomst van arbeid en doen oude angsten voor de invloed van technologie op de werkgelegenheid oplaaien. Recente prognoses voor het automatiseringspotentieel in de VS en Europa hebben het debat en de publieke angst weer aangewakkerd. Hoewel volgende studies de schattingen afzwakken door rekening te houden met de verscheidenheid van taken binnen beroepen, is de onderliggende angst voor werkloosheid begrijpelijk, gelet op de hoge inkomens en de psychologische kosten van werkloosheid, en het feit dat de gevolgen van automatisering negatief zijn voor laaggeschoolde werknemers en werknemers die routinetaken uitvoeren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat academisch onderzoek zich voornamelijk heeft gericht op het effect van technologie op werkgelegenheid en het inkomen.

Recente ontwikkelingen hebben evenwel geleid tot een breder begrip van de impact van automatisering. Modellen laten zien dat banenverlies door automatisering kan worden gecompenseerd door productiviteits- en herintredingseffecten, wat kan leiden tot een netto economische winst. Bovendien, als bedrijven nieuwe technologie invoeren, passen werknemers doorgaans hun taken aan en daarom verdwijnen er doorgaans geen hele beroepen. Toch kan de vervanging van sommige taken leiden tot een vermindering in variëteit en autonomie. Hoe robotisering de kwaliteit van banen beïnvloedt en hoe verschillende taken het welzijn van werknemers beïnvloeden, zijn dan ook cruciale vragen die de huidige literatuur over de effecten van automatisering op  werkgelegenheid en inkomens nog moet onderzoeken.

Zinvol werk

Het rapport Robots, Meaning, and Self-Determination is de eerste publicatie met resultaten van een onderzoek naar de impact van robotisering op zinvol werk en autonomie, competentie en onderlinge verbondenheid die essentieel zijn voor motivatie en welzijn op het werk. Op basis van enquêtes onder werknemers en industriespecifieke robotiseringsgegevens van veertien industrieën in twintig Europese landen in de periode 2005 – 2021, onthult deze analyse een consistente negatieve impact van robotisering op de zingeving en autonomie op het werk.
De drie auteurs van het rapport, Milena Nikolova, Femke Cnossen en Boris Nikolaev^*) volgen in dit rapport eerder onderzoek en schetsen een meer holistisch beeld van de impact van robotisering op het leven van werknemers. Naast inkomen en baanzekerheid waarderen werknemers ook andere aspecten van hun werk die bijdragen aan hun welzijn en motivatie. Werknemers vinden het bijvoorbeeld belangrijk of hun werk zinvol of bevredigend is, of ze autonomie of beslissingsbevoegdheid hebben over hun taken, zich competent voelen bij de uitvoering en een positieve relatie hebben met hun collega’s of cliënten. Deze factoren, die inherent zijn aan menselijke motivatie en psychische basisbehoeften, hebben een diepgaand effect op prestaties, productiviteit en leerresultaten, en zijn de sleutel tot optimaal menselijk functioneren. Daarom is het belangrijk om te onderzoeken hoe automatisering niet-monetaire aspecten van de kwaliteit van werk beïnvloedt en hoe werknemers kunnen omgaan met de uitdagingen en kansen die automatisering met zich meebrengen.

De auteurs leveren een bijzondere bijdrage aan de literatuur door de invloed te onderzoeken van één soort automatisering – industriële robots – op twee belangrijke aspecten van de kwaliteit van werk: zinvol werk en zelfbeschikking. Betekenisvol werk verwijst naar de mate waarin werknemers hun werk als waardevol ervaren, betekenisvol of doelgericht. Zelfbeschikking staat voor de mate waarin werknemers autonomie, competentie en verbondenheid met elkaar ervaren. Deze aspecten zijn afgeleid van de baanbrekende theorie in de psychologie, namelijk die over zelfdeterminatie of zelfbeschikking.

Het blijkt dat autonomie, competentie en verbondenheid belangrijke voorwaarden zijn voor het bereiken van zinvol werk.
Bovendien is zinvol werk instrumenteel in de inspanningen van werknemers en is het in verband gebracht met belangrijke resultaten van onderzoek naar de verrichtingen van organisaties, zoals absenteïsme, pensioneringsplannen en de bereidheid om een vaardigheidstraining te volgen.

Robots tasten zingeving en autonomie van werk aan

De belangrijkste uitkomst van het onderzoek is dat robots zingeving en autonomie van werk aantasten. Een verdubbeling van  robotisering zou leiden tot een daling van 0,9% in zinvol werk en 1% in autonomie: ”Voor alle industrieën in onze steekproef bedroeg de gemiddelde toename in robotisering tussen 2005 en 2020 389% (bijna een verviervoudiging). Voor sommige industrieën was de toename nog dramatischer. In de mijnbouw en de steengroeven was er bijvoorbeeld een duizelingwekkende 26-voudige toename in robotisering over dezelfde periode, wat een substantieel verlies aan zingeving en autonomie tot gevolg had. Om onze schattingen verder in perspectief te plaatsen, kijken we ook naar de voedsel- en drankenindustrie, een top 5-industrie in robottoepassingen, en de auto-industrie, de sector met het hoogste niveau van robottoepassingen.
Als het gebruik van robots in de voedingsmiddelen-industrie net zo snel toeneemt als in de auto-industrie – wat neerkomt op een 7,5-voudige toename in robotisering – schatten we een afname van 6,8% in zinvol werk en een afname van 7,5% in autonomie. Op basis van EU KLEMS-gegevens^**) zouden in 2020 bijna 4,5 miljoen mensen werkzaam zijn in de voedingsmiddelen- en drankenindustrie en ongeveer 3,3 miljoen in de auto-industrie in de landen van onze studie. Daarom lijkt de omvang van de gevolgen die we documenteren op zichzelf misschien klein, maar het cumulatieve en lange-termijneffect zou aanzienlijk kunnen zijn gelet op het grote aantal betrokken werknemers in dergelijke omvangrijke industrieën”.

De onderzoekers ontdekten ook dat het uitvoeren van sociale taken en het gebruik van computers als hulpmiddel voor zelfstandige arbeid, werknemers kunnen helpen een gevoel van autonomie te behouden in bedrijfstakken en functies waarin robots worden gebruikt: “Onze resultaten benadrukken dat robotisering, door vermindering van zingeving van werk en zelfbeschikking, invloed kan hebben op het beroepsleven, naast de gevolgen voor werkgelegenheid en de lonen”.

Lees het hele rapport Robots, Meaning, and Self-Determination, door Milena Nikolova, Femke Cnossen en Boris Nikolaev, The IZA Institute of Labor Econonomics, december 2023: www.iza.org/publications/dp/16656

Noten
^*) Milena Nikolova, Rijksuniversiteit Groningen, IZA en Brookings Institution; Femke Cnossen, Rijksuniversieit Groningen; Boris Nikolaev, Colorado State University.

**) EU KLEMS: www.rug.nl/ggdc/productivity/eu-klems/