Het Onderwijsblad vroeg via sociale kanalen en nieuwsbrieven van de Algemene Onderwijsbond (AOb): Hoeveel vrijheid ervaar jij in je werk? Bijna 700 mensen vulden de enquête in. Het gros daarvan, 586 personen, is leraar. 86 personen werken in een ondersteunende functie (denk aan intern begeleiders, conciërges, administratief medewerkers of leidinggevenden) en 13 personen zijn gepensioneerd. Van personen die hun sector doorgaven, werken er 244 in het primair onderwijs, 250 in het voortgezet onderwijs, 93 in het mbo, 54 in het speciaal onderwijs, 34 in het hbo en 1 in het wetenschappelijk onderwijs.

Van de bijna zevenhonderd mensen, vooral leraren, die de vragenlijst invulden, gaf grofweg twee derde aan onvoldoende autonomie te ervaren. Redacteur Joëlle Poortvliet van het Onderwijsblad schrijft dat het onduidelijk is of dit getal representatief is voor de beroepsgroep. Misschien is iemand meer geneigd om vragen over autonomie te beantwoorden wanneer hij problemen op dat vlak ervaart. Wel komen vaak dezelfde elementen terug die de autonomie beknotten:

• Te veel administreren, vooral voor ‘de inspectie’ of voor ‘Cito’
• Opgelegde methodes en instructiemodellen volgen, zonder inspraak
• Onder strakke roosters zo uniform mogelijk werken, met nauwelijks pauze
• Verplicht een onderwijsvernieuwing ondergaan
• Verplicht irrelevante studiedagen volgen, zonder inspraak
• Veel experts van buiten die het werk van de leraar bepalen
• De mening van ouders en leerlingen zwaarder laten wegen dan de professionele mening van de leraar

Ruimte en vertrouwen krijgen

Ook bij de groep mensen die wel voldoende professionele vrijheid ervaart (37 procent) of bij wie de autonomie zelfs is toegenomen (22 procent), zijn er gemene delers. Daar valt vooral op: ruimte en vertrouwen krijgen, zelf je lessen kunnen invullen, je dagindeling bepalen of toetsen (programma van toetsing en afsluiting) ontwikkelen. Een hbo-docent schrijft: “Ik mag zelf de werkvormen voor mijn colleges bedenken. En, zolang de kennisbasis gegarandeerd is, ook de inhoud van de colleges. Ik zie dat als vrijheid”.

Daar voert de leerkracht de boventoon

Op verzoek van de AOB heeft Wiljan Hendrikx van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur een samenvatting van de resultaten van de Onderwijsblad-peiling bekeken Hij deed zelf van 2013 tot 2019 in het voortgezet onderwijs onderzoek naar ‘professionele identiteit in relatie tot beleidshervormingen’ en herkent veel in de reacties. Volgens Hendrikx zit het probleem deels in de hoeveelheid partijen die “zowel inhoudelijk als qua didactiek en pedagogiek opvattingen hebben over wat belangrijk is en hoe dingen zouden moeten”.

Ook Margriet van der Sluis, onderzoeker voor TIAS, waar o.a. schoolleiders worden opgeleid bekeek de resultaten. Zij merkt op: “Leraren willen ook niet altijd vrijheid. Je hebt ook kaders nodig. Het is niet: hoe meer autonomie, hoe beter”.
Van der Sluis herkent dat ‘mensen van buiten’ steeds meer observeren in klaslokalen en iets vinden van wat een leerkracht doet. Maar zij vindt dat juist slim: “Heer en meester zijn in eigen klas kan niet meer. De problematiek is daarvoor te groot en te complex geworden”.  Wel moet de schoolleiding een buffer vormen tussen onderwijspersoneel en wat er van hen gevraagd wordt, vindt Van der Sluis. Ze merkt op dat leraren in Nederland een andere positie hebben dan bijvoorbeeld hun collega’s in Denemarken. “Daar voert de leerkracht de boventoon in het debat over onderwijs”.

‘Stevige beroepsgroep’

Volgens Hendrikx ontbreekt het in Nederland aan ‘een stevige beroepsgroep’. “Eigenlijk is er niet echt een groep. Het commentaar van de invullers luidt: er wordt heel veel voorgeschreven en de zeggenschap is enorm in het geding. Blijkbaar lukt het niet om daar echt tegen in het geweer te komen”.

AOb-bestuurder Thijs Roovers heeft geprobeerd met het Lerarencollectief een beroepsgroep te vormen, hetgeen niet is gelukt: “Verenigen van mensen op inhoud is gewoon heel erg lastig. Het zit niet in ons dna. De focus is toch de klas, de leerlingen en je eigen lessen”.
Volgens Roovers ligt een oplossing in de lerarenopleidingen en de vakbond, en het meehelpen met het opstellen van een professioneel statuut: “Samen het beroepsbeeld bepalen”.

Lees het hele artikel van Joëlle Poortvliet, Geef de leraar ruimte en vertrouwen, AOb, 2 oktober 2023:www.aob.nl/actueel/nieuws/geef-de-leraar-ruimte-en-vertrouwen/

Lees ook: Druk op cijfers leidt tot fraude, door Daniëlle van ‘t Erve, AOb, 2 oktober 2023: www.aob.nl/actueel/nieuws/druk-op-cijfers-leidt-tot-fraude/

Beroepsbeeld leraar in de maak: ‘Ik zou het fijn vinden als er meer waardering was voor mijn beroep’, Blogs Beroepseer, 22 juni 2023: https://beroepseer.nl

Interview met Jelmer Evers over het onderwijssysteem, taak en belang van vakbonden en terugblik op ‘Het alternatief’, Blogs Beroepseer, 30 september 2023: https://beroepseer.nl

Aanbevolen boeken III: Onderwijs als ambacht: https://beroepseer.nl/aanbevolen-boeken/aanbevolen-boeken-iii/#onderwijsalsambacht