Skip to main content

Redactie Beroepseer

Monitor Brede Welvaart & Sustainable Development Goals 2022: ‘Houdbaarheid welvaart onder druk’

Geschreven op . Gepost in Blogs, Economie, Overheid. Geen reacties op Monitor Brede Welvaart & Sustainable Development Goals 2022: ‘Houdbaarheid welvaart onder druk’

Ook in 2021 beheerste het coronavirus ons leven, met allereerst grote gevolgen voor de volksgezondheid en de zorgsector. Bij 12 procent van de sterfgevallen in 2020 en bij 11 procent in 2021 was COVID-19 de doodsoorzaak. Al met al overleden in Nederland vanaf het begin van de pandemie in maart 2020 tot en met december 2021 bijna veertigduizend mensen aan COVID-19. In eerste instantie nam de overheid maatregelen om verspreiding van het virus tegen te gaan zodat de gezondheidszorg niet overbelast zou raken. Naarmate de pandemie voortduurde, kwam er meer oog voor de economische effecten van de maatregelen. Delen van het bedrijfsleven hadden het zwaar; denk aan de horeca, de kappers en de cultuursector. Maar waar non-food winkels het moeilijk hadden, zag de detailhandel in voedingsmiddelen de omzet juist fors toenemen. Bij fysieke winkels en webwinkels groeide vooral de omzet uit online-activiteiten.

Luister beter naar burgers en weeg hun belangen meer mee.

De maatregelen om het virus te remmen beperkten het aantal contacten tussen mensen: mensen die nog konden werken werkten thuis, kinderen en studenten kregen onderwijs online, winkelen of uitgaan was er niet meer bij. Daardoor steeg het risico op toenemende kansenongelijkheid, eenzaamheid en psychische problemen. In de laatste maanden van 2021 kwam er meer aandacht voor sociaal-maatschappelijke ontwrichting als gevolg van de lockdownmaatregelen. Steeds nadrukkelijker klonk de roep om te komen tot een bewust afwegingskader, met ook meer oog voor de langere termijn. Een voorbeeld is het gezamenlijk advies van het Sociaal en Cultureel Planbureau en de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving aan het Kabinet: stuur bij de bestrijding van de pandemie niet meer alleen op de medische gevolgen van corona maar luister beter naar burgers en weeg hun belangen meer mee.
Ook op de langere termijn staat de Nederlandse samenleving voor fundamentele keuzes waarin brede welvaart centraal staat. Deze keuzes worden met name in de SDG-agenda (Sustainable Development Goals) beschreven: fundamentele principes zoals het uitgangspunt van ‘leave no one behind’, de aandacht voor onze voetafdruk elders in de wereld en de vijf p’s (people, planet, peace, prosperity & partnerships) zijn allemaal zeer relevant voor onze kwaliteit van leven en de toekomstbestendigheid daarvan.

Monitor Brede Welvaart

In de in mei 2022 gepubliceerde Monitor Brede Welvaart & de Sustainable Development Goals 2022 beschrijft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de kwaliteit van leven ‘hier en nu’, maar ook de druk die hierdoor wordt gelegd op volgende generaties (‘later’) en op mensen in andere landen (‘elders’). De monitor gaat ook in op de voortgang die wordt geboekt bij de 17 SDG’s, de duurzaamheidsdoelen van de Verenigde Naties die in 2030 behaald moeten zijn. Op basis van de ontwikkelingen in de periode 2014-2021 wordt nagegaan hoe Nederland op weg is naar een duurzame samenleving.

Inhoud

In het overkoepelende hoofdstuk 1, Brede-welvaarttrends, worden de indicatoren bij de welvaartsthema’s ‘hier en nu’, ‘later’ en ‘elders’ in samenhang met verdeling en schokbestendigheid van brede welvaart en met de SDG’s beschreven. Dit kernhoofdstuk gaat ook kort in op de relatie met uitkomsten uit de Natuurlijk Kapitaalrekeningen over het gebruik van de – in Nederland schaarse – ruimte en de samenhang tussen circulaire economie en de SDG’s. Dit deel vormt dan ook de basis van de Monitor Brede Welvaart & de SDG’s 2022.
De andere hoofdstukken bieden verdieping.

Hoofdstuk 2 gaat in op de achtergrond van de Monitor Brede Welvaart & de SDG’s en hoe we brede welvaart en duurzame ontwikkeling meten.

Brede welvaart ‘hier en nu’ is niet gelijk verdeeld over de bevolkingsgroepen en de regio’s binnen Nederland. Zie voor meer detail hoofdstuk 3 Verdeling van brede welvaart en de Regionale monitor brede welvaart.

Hoofdstuk 4, Duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) in de Nederlandse context, gaat dieper in op afzonderlijke thema’s binnen de brede welvaart, gegroepeerd naar de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN.

Hoofdstuk 5, ten slotte, gaat verder in op de vraag hoe schokbestendig de onderliggende systemen van onze brede welvaart zijn, nu en in de toekomst.

De uitkomsten van de Monitor Brede Welvaart & de Sustainable Development Goals 2022 kunnen niet zonder meer vergeleken worden met de cijfers uit voorgaande edities. Bijvoorbeeld omdat voorlopige cijfers vervangen zijn door definitieve, andere bronnen zijn gebruikt, of tijdreeksen zijn gereviseerd.

De Monitor verschijnt op Verantwoordingsdag, de derde woensdag in mei en wordt door de minister van Economische Zaken en Klimaat samen met een kabinetsreactie aan de Tweede Kamer aangeboden. Dit jaar viel Verantwoordingsdag op woensdag 18 mei 2022. Het CBS publiceert de Monitor Brede Welvaart jaarlijks op verzoek van de Tweede Kamer.

Publicatie Monitor Brede Welvaart & de Sustainable Development Goals 2022, CBS, 18 mei 2022: www.cbs.nl/-/media/_pdf/2022/20/2022ll11_mbw_2022.pdf

Meer info op: Monitor brede welvaart, CBS, 19 mei 2022: www.cbs.nl/nl-nl/longread/diversen/2022/monitor-brede-welvaart-de-sdg-s-2022
en CBS, 18 mei2022: www.cbs.nl/nl-nl/publicatie/2022/20/monitor-brede-welvaart

Lees ook Laagste brede welvaart bij laagopgeleiden en mensen met migratieachtergrond, Zorgkrant, 19 mei 2022: https://zorgkrant.nl

Hieronder video van presentatie Monitor Brede welvaart en SDG’s, 19 mei 2021:

Essay van Kim Putters over De menselijke staat. “Er is meer burgerperspectief nodig in overheidsbeleid”

Geschreven op . Gepost in Blogs, Overheid. Geen reacties op Essay van Kim Putters over De menselijke staat. “Er is meer burgerperspectief nodig in overheidsbeleid”

Kim Putters heeft op 30 mei 2022 afscheid genomen als directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). In zijn afscheidslezing ging hij in op de forse opgaven waarvoor Nederland staat op het gebied van kansengelijkheid, vertrouwen en hoe we samenleven in een land met steeds meer mensen van verschillende komaf, met verschillende opvattingen en gewoonten. Een andere manier van werken van de overheid is volgens hem dringend noodzakelijk. In zijn afscheidsessay De menselijke staat – Burgerperspectief als voorwaarde voor een toekomstbestendig sociaal contract, doet hij aanbevelingen hoe zo’n andere manier van werken mogelijk is.

Putters aan het slot van zijn essay:

“Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft te vaak geconcludeerd dat overheidsbeleid niet effectief is. Er wordt te weinig rekening mee gehouden dat mensen niet alleen student of werknemer zijn, maar bijvoorbeeld ook mantelzorger of vrijwilliger. Vooroordelen over misbruik en fraude bij sommige groepen leiden zelfs tot onrechtvaardige behandeling van mensen, zoals bij de Belastingdienst. Maar ook mensen met complexe gezondheidsproblemen krijgen thuis, op de werkvloer of in de (jeugd)zorg niet de ondersteuning die ze nodig hebben en die beoogd is. Niet effectief en onrechtvaardig beleid tast de legitimiteit van het overheidshandelen in de samenleving aan.

De oorzaken zitten diep in onze systemen

Daarnaast wijst het Sociaal en Cultureel Planbureau al geruime tijd op maatschappelijke scheidslijnen en ongelijkheden, bijvoorbeeld langs opleidingsniveau, leeftijd en migratieachtergrond. Ze zijn medebepalend voor de kansen van mensen om op een goede en volwaardige manier mee te doen in onze samenleving, en ze beïnvloeden de mate waarin mensen vertrouwen in elkaar en in de (politieke) instituties hebben. Het overheidsbeleid om op de arbeidsmarkt of in het onderwijs iets aan kansenongelijkheid en polarisatie te doen is niet effectief als de oorzaken van achterstanden, of van een stapeling van problemen, niet opgelost worden. Bijvoorbeeld omdat ze te maken hebben met zaken buiten het werk of de school, zoals de thuissituatie, armoede of schulden. Achtereenvolgende kabinetten zeggen de scheidslijnen te willen slechten, maar het lukt alsmaar niet. We zien ze eerder verdiepen. De coronacrisis maakte het probleem zichtbaarder, maar de oorzaken zitten diep in onze systemen, regels, percepties en houdingen. De onmacht om hier iets aan te veranderen, tast de legitimiteit van overheidshandelen verder aan.

Een ongemakkelijke waarheid

De conclusie is dat de overheid te weinig zicht heeft op hoe er vanuit burgerperspectief geredeneerd kan worden in beleid, en dat dit systemisch is. Dat is een ongemakkelijke waarheid in het licht van de grote uitdagingen waar we gezamenlijk voor staan, als we een toekomst wensen die meer inclusief en duurzaam is. Er is meer burgerperspectief nodig als iedereen volwaardig en zinvol mee moet kunnen doen, ook als daar soms hulp en ondersteuning bij nodig is. Voor samenleven in alle verscheidenheid zonder uitsluiting of discriminatie, en met sociale samenhang in bijvoorbeeld wijken, is inzicht nodig in hoe het echt met mensen gaat en hoe beleid voor hen uitpakt. En mensen moeten zich gerepresenteerd voelen bij de (politieke) keuzes die worden gemaakt en er vertrouwen in kunnen hebben dat de instituties ook voor hen op een rechtvaardige manier werken. Bij al die uitdagingen
is een overheid nodig die effectief is in het behalen van beleidsdoelen, maar ook breed draagvlak heeft en vertrouwd wordt.

Menselijke maat is noodzakelijk

In de in het essay geschetste Menselijke Maat kan daaraan bijdragen. Als de overheid in beleid beter rekening kan houden met de verschillen tussen mensen, en als ze beter weet in te spelen op hoe beleid voor hen uitpakt, maar voorkomt dat mensen aanlopen tegen vooroordelen of onrealistische aannames, dan helpt dat mensen en heeft het positieve gevolgen voor de sociale cohesie en het vertrouwen op samenlevingsniveau. Het helpt ook voorkomen dat steeds dezelfde groepen de nadelen ervaren van overheidsbeleid, en andere de voordelen, waardoor zij zich structureel minder gerepresenteerd voelen (en zijn) in beleid. Als de verschillen tussen winnaars en verliezers in onze samenleving echter verder verdiepen, dan schaadt ook dat de legitimiteit van overheidshandelen in onze democratie. Het ondermijnt ons sociaal contract”.

Meer werken vanuit mensen en gemeenschapszin.

Tegelijk met het essay is er ook een boek van Putters gepubliceerd: Het Einde van de bv Nederland: Over de noodzaak van een verhaal voor onze samenleving. Daarin wordt… “dit ontbrekende burgerperspectief als wezenlijke omissie in ons huidige sociaal contract aangekaart. Een sociaal contract gaat niet alleen over rechten, plichten en vrijheden die zijn verankerd in regels, belastingen, inspraak en vormen van meebeslissen, maar moet ook helderheid bieden over de gewenste uitkomsten in termen van mee kunnen doen in de samenleving, rechtvaardigheid en solidariteit. Daarbij moet duidelijk zijn wat de overheid van mensen vraagt, wat mensen daarvoor terugkrijgen en wat daarvoor nodig is. Gegeven de grote maatschappelijke opgaven en de wederzijdse verwachtingen tussen overheid en burgers om daar een bijdrage aan te leveren, moet er een duidelijke sociale basis als norm worden gesteld waar niemand doorheen mag zakken. Dat vergt een andere houding, niet alleen van de overheid, die zeker niet altijd – alleen – aan zet is, maar ook van instellingen, bedrijven en burgers zelf. Dat betekent: meer werken vanuit mensen en gemeenschapszin.

De Menselijke Maat is noodzakelijk bij het gezamenlijk en empathisch beantwoorden van de ingewikkelde vraagstukken van onze tijd. Daarmee kunnen we een nieuw en verbindend verhaal over en voor onze samenleving schrijven. Zo’n nieuw sociaal contract is van ons allemaal, met gedeelde verantwoordelijkheden en met perspectief voor iedereen. Er is dringend zo’n verhaal nodig. Een verhaal om voor te gaan en om voor te gaan staan

Downloaden essay De menselijke staat – Burgerperspectief als voorwaarde voor een toekomstbestendig sociaal contract, door Kim Putters, Sociaal Cultureel Planbureau, 2022: www.scp.nl

Boek Het einde van de BV Nederland, door Kim Putters, uitgeverij Prometheus, 2022: https://uitgeverijprometheus.nl/boeken/einde-van-de-bv-nederland-paperback/

Eindrapport van onderzoek van Vlaamse Overheid naar verwachtingen van jongeren in de jeugdhulpverlening

Geschreven op . Gepost in Blogs, Welzijn, Zorg. Geen reacties op Eindrapport van onderzoek van Vlaamse Overheid naar verwachtingen van jongeren in de jeugdhulpverlening

Wat verwachten jongeren eigenlijk van jeugdhulpverleners? Een onderzoeksteam van de Universiteit van Gent ging op zoek naar antwoorden en vroeg aan tien jongeren naar hun verwachtingen. Het blijkt dat jongeren die in de jeugdhulp verblijven verandering willen in hun leven en dromen van een volwaardige plaats in de samenleving.

Het onderzoek is in de periode september 2019 – september 2021 verricht in opdracht van de Vlaamse Overheid en in het kader van de intersectorale zorgnetwerken voor jongeren met meervoudige, complexe problemen. In België zijn deze netwerken sinds 2016 een belangrijk instrument om bruggen te bouwen tussen de jeugdhulp, de sector voor personen met een handicap en de geestelijke gezondheidszorg. Hoe werken de netwerken precies, en wat is hun invloed?
De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het in mei 2022 verschenen eindrapport Intersectorale Zorgnetwerken voor jongeren met complexe zorgnoden. Op zoek naar de randvoorwaarden voor het realiseren van de (in)directe meerwaarde van samenwerking. Er valt uit te leren of, en hoe, vormen van intersectorale samenwerking bijdragen aan zorg op maat en het bestrijden van sociale uitsluiting.

Van het kastje naar de muur

Nele Claes, jeugdhulpverlener en een van de onderzoekers schreef in een artikel op Sociaal.net dat “deze jongeren het gevoel delen hun eigen leven niet in handen te hebben. Dat komt niet uit de lucht gevallen: ze hadden vaak het gevoel dat ze niet als volwaardige partners werden gezien in het uitstippelen van hun eigen traject. Beslissingen werden boven hun hoofd genomen. Vaak was het niet duidelijk waarom iets werd beslist, wat er zou gebeuren of waar ze de week nadien zouden verblijven. Ze moesten zich engageren in onduidelijke ondersteuningsvoorstellen.

Wat geldt voor jongeren in de jeugdhulp, geldt voor iedereen. Wie we zijn, hoe we in het leven staan en ons ontwikkelen, wordt ook bepaald door ons verleden. De levensloop van deze jongeren wordt gekenmerkt door escalaties en breuken. Het zijn harde breuken, niet alleen met familie maar ook met hulpverleners. Het verloop is vaak hetzelfde: er ontstaat een probleem met voorzieningen en hulpverleners, maar er is weinig of geen perspectief op andere hulp. Ze worden van het kastje naar de muur gestuurd en eindigen tussen wal en schip.
[…]
Hulpverleners dragen onbedoeld bij aan de emotionele bagage van jongeren. Al starten hulpverleners vol goede moed samen met jongeren aan een hulpverleningstraject, toch loopt het vaak mis. Het valt op dat jongeren de oorzaak van dat hobbelig jeugdhulpparcours vaak bij zichzelf leggen. Maar dat is slechts een halve waarheid: ook hulpverleners moeten kritisch kijken naar dat eigen verleden en erkennen dat het soms beter kan”.

Onafgebroken ondersteuningstraject

Claes schrijft verder dat het zicht op een onafgebroken ondersteuningstraject jongeren mentale rust geeft. Stabiliteit en continuïteit zijn nog belangrijker als jongeren in een acute crisissituatie of negatieve spiraal verzanden.
Het blijkt ook dat jongeren op zoek zijn naar een hulpverlener die zich toont als mens van vlees en bloed. Dit houdt in dat ze zich niet altijd en overal opstellen als de alwetende of quasi feilloze deskundige die alle beslissingen uit handen van de jongere neemt: “Ze winnen bovendien aan geloofwaardigheid wanneer ze hun fouten toegeven of wanneer ze in een discussie erkennen dat ze het ook even niet weten. Die twijfel creëert ruimte voor inbreng van de jongere zelf. Het toegeven van (denk)fouten of het benoemen en loslaten van eerder stereotype opvattingen die men over de jongere in kwestie had, geeft een duw in de rug van het samen invullen van zorg op maat”.

Stabiliteit, continuïteit en een ‘menselijke’ hulpverlener – een van vlees en bloed, en geen technocraat – geven jongeren mentale rust. Het moet niet moeilijk zijn voor de hulpverlening zo’n onafgebroken ondersteuningstraject op te zetten voor de jongeren.

Downloaden eindrapport Intersectorale Zorgnetwerken voor jongeren met complexe zorgnoden. Op zoek naar de randvoorwaarden voor het realiseren van de (in)directe meerwaarde van samenwerking, door Nele Claes en Joris De Corte, Universiteit van Gent, 2022: https://biblio.ugent.be/publication/8737331

‘Jongeren zijn op zoek naar hulpverlener van vlees en bloed’, door Nele Claes, Sociaal.net, 24 mei 2022: https://sociaal.net/achtergrond/wat-jongeren-verwachten-van-hulpverleners/

Zie ook: Nieuw essay ‘Het geheim van de lange relatie’. Permanente vernieuwingsdrang ondermijnt het sociaal domein, Blogs Beroepseer, 17 mei 2022: https://beroepseer.nl/

‘De ongetemde ambtenaar’. Webinar met Henk den Uijl

Geschreven op . Gepost in Overheid, Video/Podcast, Zorg. Geen reacties op ‘De ongetemde ambtenaar’. Webinar met Henk den Uijl

Hoe kan het toch dat sommige problemen zo hardnekkig blijven bestaan? Zoals burgers die onbedoeld de dupe worden van regels. We zien het, we weten het, het verandert niet.
Henk den Uijl deed hier als filosoof onderzoek naar en hij ziet verschillende oorzaken. Aan de hand van fragmenten uit het Eichmann-proces en de observaties van Hannah Arendt laat hij in een webinar zien hoe een bureaucratie kan ontsporen. Een tipje van de sluier: één van de oorzaken is dat ambtenaren onvoldoende de ruimte die er is benutten. Ambtenaren zijn te braaf.

Praktische wijsheid in bestuur en toezicht

Ambtelijk vakmanschap kan niet zonder ethisch vermogen en goede gesprekken. Wat is ook alweer de bedoeling van de samenleving, de democratie, de overheid? Henk den Uijl promoveerde in januari 2022 aan de Vrije Universiteit op het thema ‘praktische wijsheid in bestuur en toezicht’. Zijn proefschrift gaat over wijsheid in de praktijk en dan met name over de zorg. De vraag wat goede zorg is, of wat goed organiseren is, blijken geen technische vragen te zijn die je kunt oplossen door expertise toe te passen, of door ‘de bedoeling’ te achterhalen.
Den Uijl: “Het blijken politieke en morele vragen te zijn die vooral ‘praktische wijsheid’ nodig hebben. Dat veronderstelt geen ‘hoge morele toon’, maar juist eerder een realiteitsbesef dat moraliteit in bestuurlijke zin altijd samenhangt met macht, dat tegenspraak vereist is, en dat soms moraliteit ook tegen je kan werken”.

Paternalisme

Den Uijls pleidooi is erop gericht dat er alternatieven zijn voor de manier van besturen en organiseren die in de praktijk niet blijkt te werken en zelfs averechts werkt.
Neem het debat over de uithuisplaatsingen, waarbij wij – in ons ontwikkelde landje – denken het beter te weten wat goed is voor kinderen en we de situatie ook daadwerkelijk beter kunnen maken als we ingrijpen. Uiteraard spelen in de jeugdzorg overbelasting en geldproblemen ook een rol, maar het gaat ook over dat “hele diepe idee dat professionals kunnen bepalen, en ook waar kunnen maken, hoe een leven beter te maken. In echte schrijnende gevallen is dat ook zo, maar in al die grijze gevallen hebben we te maken met een enorm paternalisme”.
Doordat regels in een bureaucratie worden uitgevoerd, is het heel moeilijk het gezicht van de mens nog te zien, en de ellende daarachter. Den Uijl merkt op dat de omvang van de toeslagenaffaire nog altijd niet goed doorgedrongen is tot politiek en bestuurlijk Den Haag.

Het webinar heeft de titel meegekregen: De ongetemde ambtenaar. Het tegendeel, getemd zijn, wil zeggen dat je als ambtenaar of uitvoerder zozeer je eigen praktijk bent ingezogen, dat het moeilijk is om daar nog uit te komen. Maar het kan wel. Wat daarvoor nodig is vertelt Henk den Uijl in zijn hoorcollege zoals hij zijn bijdrage zelf noemt. Hoe is het om een ongetemde  ambtenaar te zijn?

Het webinar wordt ingeleid door Erik Pool. Aan het slot volgt een gesprek met de deelnemers. Erik Pool is programmadirecteur Dialoog & Ethiek bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Henk den Uijl is onderzoeker, docent en opleidingsmanager bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). Voor zijn tijd bij de NSOB werkte Den Uijl bij de Nederlandse Vereniging voor Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ).

Downloaden proefschrift Practical wisdom in governance door Henk den Uijl, Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, 2022: www.nsob.nl

Hieronder webinar met Henk den Uijl, gegeven op 12 mei 2022: De ongetemde ambtenaar.  Duur: ruim anderhalf uur.

Huisartsen laten hun stem horen tijdens actie in Den Haag op 1 juli: ‘NEE’ zeggen zodat we weer ‘ja’ kunnen zeggen

Geschreven op . Gepost in Blogs, Zorg. Geen reacties op Huisartsen laten hun stem horen tijdens actie in Den Haag op 1 juli: ‘NEE’ zeggen zodat we weer ‘ja’ kunnen zeggen

Huisartsen demonstreren voor behoud van de kracht van de huisartsenzorg en een toekomstbestendige, toegankelijke en betaalbare gezondheidszorg in Den Haag op 1 juli 2022. Beroepsorganisaties van huisartsen hebben Kamerleden opgeroepen bij minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid, Sport en Welzijn (VWS) erop aan te dringen dat er harde afspraken over hun beroep worden gemaakt voor het nieuwe Integraal Zorgakkoord (IZA). Het Kabinet verwacht veel van het akkoord dat geldt voor de periode 2023 – 2026. Met het akkoord wordt de transitie naar een toekomstbestendige gezondheidszorg (10-15 jaar) versneld in gang gezet. Het voorstel voor een integraal zorgakkoord komt voort uit het coalitieakkoord dat VVD, D66, CDA en de ChristenUnie begin 2022 sloten.

Te druk in de huisartsenzorg

10 Mei 2022 heeft minister Kuipers van Volksgezondheid een brief over de voortgang van het Integraal Zorgakkoord aan de Tweede Kamer gestuurd. Op woensdag 25 mei 2022 is er een commissiedebat over deze Kamerbrief met minister Kuipers in de Tweede Kamer. Het streven van de minister is nog deze zomer tot een akkoord te komen en daarmee de bekritiseerde hoofdlijnenakkoorden voor de zorgsectoren te ondervangen. Naast thema’s zoals basiszorg, regionale samenwerking en gegevensuitwisseling, worden er ook afspraken gemaakt over meer samenwerking tussen het sociaal domein, de eerstelijnszorg en de GGZ-keten, preventie en leefstijlgeneeskunde, en de arbeidsmarkt.
Hoewel aan de onderhandelingstafel wordt erkend dat het te druk is in de huisartsenzorg, dat het belangrijk is de huisartsenzorg op de been te houden en dat er aandacht voor moet zijn, is er in de praktijk nog weinig te merken van concrete plannen die de huisarts gaan helpen.
De gesprekken over een Integraal Zorgakkoord lopen sinds 12 april 2022. De huisarts heeft te maken met alle zorgverleners en een integraal akkoord biedt de kans om de samenwerking rond de praktijk te verbeteren.

Huisartsenzorg cruciaal voor de toekomst

De Landelijke Huisartsenvereniging (LHV) en de branchevereniging van organisaties in de eerstelijnszorg InEen zitten namens de huisartsenzorg aan tafel bij de gesprekken die nu gaande zijn. Aan elke tafel hebben zij gezegd dat huisartsenzorg cruciaal is, ook voor de toekomst. Maar, door de stapeling van oneigenlijke taken en toenemende arbeidsmarkttekorten is praktijkhouden niet langer te handhaven. Huisartsen hebben dus per direct concrete oplossingen nodig voor de dagelijkse problemen in hun praktijk. Hun beroepsorganisaties*) vragen Kamerleden er bij de minister op aan te dringen dat er keiharde afspraken voor een toekomstbestendige huisartsenzorg in het nieuwe integrale zorgakkoord worden gemaakt.

Met de vuist op tafel

In het pamflet Met de vuist op tafel: behoud de huisartsenzorg! presenteren de huisartsen passende oplossingen en wijzen zij op de kernwaarden en -taken van de huisarts. Het is tot de huisartsen doorgedrongen dat ze moeten vechten voor de integriteit van hun beroep: “Huisartsen zijn cruciaal voor een kwalitatief goede en toegankelijke gezondheidszorg in Nederland. Om die kracht te behouden en benutten, hebben we uitgeruste, gemotiveerde huisartsen en medewerkers nodig, die duurzaam in de huisartsenzorg willen werken”.

De huisartsen beschrijven in het pamflet wat ze te bieden hebben, waar hun kracht ligt en waardoor de huisartsenzorg bedreigd wordt. Het is geen geheim meer, de huisartsenzorg dreigt ten onder te gaan aan haar eigen succesvolle en krachtige positie. Overheid en verzekeraars vragen steeds meer van huisartsen. Deze optelsom geeft een forse belasting voor de huisartsenzorg. Er worden meer en hogere eisen gesteld aan automatisering, verantwoording afleggen en deelnemen aan allerhande overleggen. De tijd die dat kost, gaat ten koste van de tijd voor de patiënten. De bureaucratie neemt toe, het eigenlijk werk raakt steeds meer op de achtergrond.
Het pamflet besluit met tien eisen aan het IZA die dienen te worden ingewilligd. Om die eisen kracht bij te zetten demonstreren de huisartsen op 10 juli in Den Haag, op het Malieveld.
Eis nummer een luidt: “Meer tijd voor de patiënt en meer tijd voor de zorgverlener zijn nodig”. De vijfde eis: “Minder controles en verantwoordingseisen”.

Noot
*) Het betreft de de Landelijke Huisartsenvereniging (LHV), de Vereniging Praktijkhoudende Huisartsen (VPHuisartsen), het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en InEen, branchevereniging voor de eerstelijnszorg.

Downloaden pamflet Met de vuist op tafel: behoud de huisartsenzorg! Landelijke Huisartsenvereniging, mei 2022: www.lhv.nl

LHV doet oproep aan Kamerleden: ‘Help ons, keiharde afspraken zijn nodig’, LHV, 19 mei 2022: https://www.lhv.nl/actueel/nieuwsberichten/lhv-doet-oproep-aan-kamerleden-help-ons-keiharde-afspraken-zijn-nodig/ (Niet meer beschikbaar)

Dossier Hoofdlijnenakkoord en Integraal zorgakkoord, LHV: www.lhv.nl/opkomen-voor-uw-belangen/hoofdlijnenakkoord-en-integraal-zorgakkoord/

Kamerbrief over Voortgang Integraal Zorgakkoord, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 10 mei 2022: www.rijksoverheid.nl

“NEE” zeggen zodat we weer “ja” kunnen zeggen, LHV, 19 mei 2022: www.lhv.nl/actueel/nieuwsberichten/nee-zeggen-zodat-we-weer-ja-kunnen-zeggen/(Niet meer beschikbaar)

Aanbevolen
De voordelen van kleinschalige (huisartsen)zorg, door Herman Suichies, Blogs Beroepseer, 2 april 2021: https://beroepseer.nl

Nemen huisartsen het heft in eigen hand? Blogs Beroepseer, 7 november 2015: https://beroepseer.nl

Wie wil er nou nog een eigen praktijk? door Roos Menkhorst en Catrien Spijkerman, De Groene Amsterdammer no 18, 4 mei 2022: https://www.groene.nl/artikel/wie-wil-er-nou-nog-een-eigen-praktijk

Landelijke actieweek
Info over de Landelijke Actieweek met tot slot de Malieveldmanifestatie van huisartsen  –   27 juni tot en met op 1 juli 2022 – bij VP Huisartsen: www.vphuisartsen.nl/extra-info-huisartsen-actiedag-1-juli-malieveld-den-haag/
en
www.vphuisartsen.nl/actieweek-en-malieveldmanifestatie-1-juli-juist-nu-is-actie-nodig/

Huisartsen in actie: https://www.huisartseninactie.nl/ (Website is opgeheven)

 

U P D A T E

Petitie
Drempel voor Burgerinitiatief Kamerdebat is gehaald. Petitie ‘Behoud de toegang tot huisartsenzorg; iedereen een huisarts‘ is meer dan 40.000 keer ondertekend. https://petities.nl/petitions/behoud-de-toegang-tot-huisartsenzorg-iedereen-een-huisarts?locale=nl#petitionnews

Aftermovie
Hieronder Aftermovie Huisartsen actieweek

Instroom van jeugdzorg moet omlaag. Bouwen aan een effectieve, lokale preventie-infrastructuur voor mentale gezondheid

Geschreven op . Gepost in Blogs, Overheid, Welzijn. Geen reacties op Instroom van jeugdzorg moet omlaag. Bouwen aan een effectieve, lokale preventie-infrastructuur voor mentale gezondheid

Een op de zeven kinderen heeft contact met jeugdzorg. De instroom naar jeugdzorg moet omlaag. Dat kan door te investeren in preventie. Niet een projectje her en en een pilot daar. Maar door te bouwen aan een preventie-infrastructuur.
Paul van der Velpen beschrijft in zijn artikel Bouwen aan een effectief lokaal preventie-netwerk hoe we dat kunnen aanpakken.
Van Velpen is voorzitter van Stichting @ease, gericht op jongeren tussen 12 en 25 jaar die behoefte hebben aan een luisterend oor. De Stichtng maakt deel uit van het internationale Headspace-netwerk voor toegankelijke en laagdrempelige psychische ondersteuning van jongeren.
In 2018 verscheen van zijn hand het boek Het preventie-ultimatum bij Uitgeverij SWP: ‘Ideeën en adviezen aan politici, beleidsmakers en andere betrokkenen voor de verbetering van de volksgezondheid’. Van der Velpen is lid van denktank De Jeugdsprong.

Van der Velpen:

De urgentie om te werken aan mentale gezondheid wordt onderschreven, zowel landelijk als regionaal en lokaal: een verschuiving van zorg naar preventie wordt gezien als noodzakelijk. Aldus het Trimbos instituut op basis van een recent onderzoek waarin landelijke en lokale partijen zijn geconsulteerd. De ondervraagden geven diverse argumenten voor deze noodzakelijke verschuiving: de intrinsieke waarde voor mensen met mentale klachten, tot vastlopen van de zorg. Ik zou er één reden aan willen toevoegen: het versterken van mentale gezondheid zal ook een positief effect hebben op de instroom in jeugdzorg.

Voor wie de preventie in de gemeenten wil versterken vijf adviezen:

    1. Ontwikkel (en gebruik) een gezamenlijke visie;
    2. Maak analyse van huidige situatie;
    3. Kies voor effectieve interventies;
    4. Creëer samenhang;
    5. Spreek partijen aan op hun verantwoordelijkheid

Zeven aanbevelingen

Aan het slot van zijn artikel geeft Van der Velpen zeven aanbevelingen voor de nieuwe colleges van B&W die in de gemeenten zijn gestart, ter versterking van de veerkracht, het welbevinden, de mentale gezondheid van de jeugd (en daarmee verlichting van de druk op de jeugdzorg).

  1. Sluit aan bij het programma Kansrijke Start en stimuleer scholen om mee te doen aan het programma De Gezonde school (module welbevinden).
  2. In de media aankondigen dat gemeente nieuw beleid voor mentale gezondheid van de jeugd gaat ontwikkelen.
  3. Aanbieders van jeugdhulp, jeugdzorg en jeugdgezondheidszorg, ggz en onderwijs wijzen op hun verantwoordelijkheid voor de mentale gezondheid van de jeugd.
  4. Gezamenlijk inkopen opstarten met de preferente zorgverzekeraar in de gemeente.
  5. De leidinggevenden van enkel grote zorgaanbieders waarvan bekend is dat zij nieuw beleid willen, uitnodigen om hun grootste probleem te noemen.
  6. Alle GGD’en voeren eens per vier jaar een onderzoek uit naar de gezondheid van de jeugd, de jeugdmonitor.
  7. Zorg voor adequate begeleiding van de lokale samenwerking.

Lees het hele artikel van Paul van der Velpen, Bouwen aan een effectief lokaal preventie-netwerk, website Guus Schrijvers, 21 mei 2022: https://guusschrijvers.nl/bouwen-aan-een-effectief-lokaal-preventie-netwerk/

Landelijke en lokale ambities mentale gezondheid en preventie, Trimbos Instituut, 2022: www.trimbos.nl/aanbod/webwinkel/af1994-landelijke-en-lokale-ambities-mentale-gezondheid-en-preventie/

Gezondheidsmonitor Jeugd: https://monitorgezondheid.nl/gezondheidsmonitor-jeugd

Denktank Jeugdsprong(eind 2020 van start gegaan): https://beroepseer.nl/wp-content/uploads/2020/12/Jeugdsprong.pdf


Foto bovenaan is van Esther Merbt

Aangeboden aan Tweede Kamer ‘Manifest voor een succesvolle wijkaanpak’. Kies voor continuïteit en de lange termijn

Geschreven op . Gepost in Blogs, Overheid. Geen reacties op Aangeboden aan Tweede Kamer ‘Manifest voor een succesvolle wijkaanpak’. Kies voor continuïteit en de lange termijn

Het Manifest voor een succesvolle wijkaanpak bevat drie pijlers voor een ‘betekenisvolle en duurzame wijkaanpak’. Het werd aangeboden aan de Tweede Kamer op 17 mei 2022.
Hiermee is ‘de wijk’ terug van weggeweest op de landelijke politieke agenda. Dat was de afgelopen tien jaar wel anders; de wijk speelde nauwelijks nog een rol in de politiek. Het manifest gaat daar beslist verandering in brengen. De urgentie voor een adequate wijkaanpak wordt inmiddels breed onderkend door de Tweede Kamer. Zowel Kamerleden van de coalitie als van de oppositie waren aanwezig bij de overhandiging van het manifest dat een leidraad wil zijn voor de nieuw verkozen gemeenteraden en nieuw aangestelde colleges van B&W. Het manifest dient daarnaast ter inspiratie voor een rijksprogramma voor de leefbaarheid en de veiligheid van wijken.

Het manifest- een initiatief van het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) en het Landelijk Platform Buurt- en wijkgericht werken (LPB) – is geschreven door een redactieteam, bestaande uit experts, onder wie Bouchra Dibi, adviseur en onderzoeker Krachtwijken; dr. Reinout Kleinhans, universitair hoofddocent Stadsvernieuwing, TU Delft; Matthijs Uyterlinde, senior onderzoeker Verwey-Jonker Instituut en Eelco Visser, Denk- en doenetwerk Naar daar. Basis van het manifest vormen de verkennende en verdiepende gesprekken tijdens digitale sessies met circa honderd bestuurders, beleidsmakers, beroepskrachten en actieve wijkbewoners en jongeren.

Uit het Manifest:

“Wij willen met dit manifest drie pijlers aanreiken voor een betekenis volle en duurzame wijkaanpak. Een aanpak die leidt tot het bevorderen van kansengelijkheid en het verbeteren van het perspectief van bewoners op de gebieden opvoeding, scholing, sociaal functioneren, werk en inkomen, gezondheid, wonen en veiligheid en criminaliteit. Daarbij is de ‘wijk’ ook de stadsbuurt, plattelandskernen het dorp. En staat ‘aanpak’ niet voor versnipperde, kortstondige impulsen vanuit departementale potjes of voor de spreekwoordelijke ‘korte klap’ die morgen al resultaat geeft. Een goede wijkaanpak weet systeem­ en leefwereld, bottom­up en top­down, en alle complexiteit daar tussen in, te verbinden. In dat spanningsveld moet tot gemeenschappelijke afwegingen en besluiten worden gekomen. De wijkaanpak die we voorstaan in dit manifest is ván en mét de wijk”.

De voorgestelde aanpak steunt op drie pijlers:

  1. Bewoners en hun ervaringskennis zijn leidend
  2. Kies voor de lange termijn
  3. Geef beroepskrachten in de wijk de ruimte hun werk te doen

Extra aandacht verdient punt 2. Om de toenemende fragmentatie en onpersoonlijkheid in de maatschappij een halt toe te roepen is er een tegenkracht nodig. Het manifest daarover:

“Streef naar zo min mogelijk wisselingen van personen op cruciale posities. Zij moeten hun netwerken kunnen opbouwen, uitbouwen en benutten. ‘Job rotation’, korte contracten en aanbestedingen zijn uit den boze; vertrouwen floreert bij bekende en aanspreekbare gezichten in de wijk. En er moet geleverd worden om dat vertrouwen van bewoners te (her)winnen. Om betekenisvolle relaties aan te kunnen gaan. Personele continuïteit in de frontlinie van de wijkaanpak is essentieel. Investeren in vaste aanspreekpunten in de wijk is investeren in vertrouwen”.

Het manifest pleit voor een fundamentele verandering maar niet voor een revolutie. De gemeenteraad blijft de beslissingen nemen. Maar, er kan een grote stap in de goede richting worden gezet door in een vroeg stadium aandacht te schenken aan problemen in de wijk en voor een oplossing te vertrekken vanuit de bewoners en hun ervaringen. Door personeelstekorten weg te werken, beroepskrachten te faciliteren en continuïteit en betrokkenheid te creëren.

Het fraai vormgegeven Manifest voor een succesvolle wijkaanpak (maart 2022) is te downloaden op LSA Bewoners: https://www.lsabewoners.nl/wp-content/uploads/2022/03/Manifest-succesvolle-wijkaanpak-digitaal.pdf

Manifest voor de Wijkaanpak aangeboden aan de Tweede Kamer, door Kim Verweij, LSA, 17 mei 2022: www.lsabewoners.nl/manifest-voor-de-wijkaanpak-aangeboden-aan-de-tweede-kamer/

Manifest voor de Wijkaanpak aangeboden aan de Tweede Kamer, LPB, 17 mei 2022: https://lpb.nl/nieuws/nieuws-bericht/manifest-voor-de-wijkaanpak-aangeboden-aan-de-tweede-kamer/

Hervormingsplannen Jeugdzorg: te vaag en te weinig kennis van de praktijk van jeugdzorg

Geschreven op . Gepost in Actueel in Beroepseer, Uitgelicht. Geen reacties op Hervormingsplannen Jeugdzorg: te vaag en te weinig kennis van de praktijk van jeugdzorg

De Denktank Jeugdsprong vindt de Hervormingsplannen voor Jeugdzorg van staatssecretaris Van Ooijen goede richtingen bevatten, maar te onduidelijk.

Er is een nieuwe brief van staatssecretaris Van Ooijen waarin hij zijn hervormingsplannen voor de jeugdzorg*) neerlegt. Deze brief staat donderdag 18 mei 2022 op de agenda van de Tweede Kamer, maar zal nog lang daarna op allerlei plaatsen besproken, verkend en beoordeeld worden ter bepaling van de verdere koers van de jeugdzorg.

De private, onafhankelijke Denktank Jeugdsprong, samengesteld uit cliënten, professionals en deskundigen uit de praktijk van jeugdzorg, heeft een manifest met een integrale visie uitgebracht in mei 2021. Dat hebben we in maart 2022 kunnen aanbieden aan de staatssecretaris op het Malieveld in Den Haag tijdens een grote staking van de jeugdzorg.

Dr. Steven P.M. de Waal, voorzitter van Public Space Foundation, was voorzitter van Jeugdsprong en schreef in overleg met initiatiefnemers van de Denktank, Maaike van der Aar (landelijk bestuurder FNV Jeugdzorg) en Thijs Jansen (directeur Stichting Beroepseer) een uitgebreide inhoudelijke reactie op deze plannen.

We herkennen voorstellen uit ons manifest: de jeugdzorg breder aan laten sluiten op de ‘civil society’, toewerken naar een krachtige 1e lijns jeugdzorg, een nationale instantie oprichten die inhoudelijk en ‘evidence based’ de kwaliteit van jeugdzorg (mee) gaat beoordelen, de lokale inkoop van jeugdzorg verbeteren, de verbetering van de rechtsbescherming in de jeugdbeschermingsketen en een maatschappelijk debat over de grenzen en toegevoegde waarde van de publiek gefinancierde jeugdzorg.

Veel is echter niet herkenbaar en er zijn ook cruciale randvoorwaarden of uitwerkingen van deze elementen gemist. Dit zijn er veel, en die zijn beschreven in de uitgebreide reactie, hier volstaan de grootste missers of omissies:

  • Een sterke professionele 1e lijns jeugdzorg kan alleen in een private (non-profit), dus onafhankelijke en professionele organisatie. De rijksoverheid zou richtlijnen moeten uitvaardigen hoe deze eruit moet zien en dat iedere gemeente deze verplicht moet hebben.
  • De politiek en ambtenarij moeten verre blijven van een mening over noodzakelijke of goede zorg in het algemeen en zeker voor deze patiënt in deze leefsituatie, dat is het exclusieve terrein van zorgprofessionals.
  • Over de meest actuele en revolutionaire ontwikkeling waar de hele samenleving en dus ook de zorg middenin zit, digitalisering, met ook een enorm effect op patiënten en zorgprofessionals, ontbreekt ieder woord.
  • Onze voorstellen om de kwaliteit van besturen van zorginstellingen en van hun werkgeverschap te monitoren en verbeteren zijn niet opgenomen.
  • Lokale ondeskundigheid bij de inkoop van gespecialiseerde jeugdzorg wordt onderkend maar vervolgens opgeschaald naar even ondeskundige, regionale bestuurlijke verbanden. Ons voorstel bevatte de inrichting van regionale zorgcoöperaties, waar wel deskundigheid en oordeelsvorming uit de zorgpraktijk over deze gespecialiseerde zorgaanbieders in wordt georganiseerd en gebruikt.
  • Hoe wordt er geleerd van de gemaakte fouten uit 2015 en de ervaringen daarna? Wat is er verbeterd sinds de gemeenten meer regie hebben? Welk maatschappelijk ondernemerschap moeten we overeind houden en stimuleren? Hoe wordt lokale zorginkoop strenger (wat ook nu al best had gekund) naar zorgaanbieders qua aantallen, zorgdiensten, kwaliteit, kosten en winstuitkering?
  • Van een fout heeft men in ieder geval niets geleerd: opnieuw boekt de rijksoverheid vooraf, op basis van deze vage plannen, alvast 1,5 miljard bezuinigingen in. De enige manier waarop dat in zorg aantoonbaar en hard kan, is door de kosten van de directe zorgproductie te verminderen. Dat soort maatregelen ontbreken, omdat deze natuurlijk maatschappelijk en politiek zeer gevoelig zijn. Accepteer dan ook dat je deze financiële ‘opbrengst’ nu nog niet kent!

Het proces rondom het manifest van Denktank Jeugdsprong toont aan dat het heersende, lage publieke vertrouwen in politiek en polder behoorlijk terecht is. De rijksoverheid winkelt in het manifest en pakt de politiek en ambtelijk gemakkelijkste elementen eruit, maar zonder de bijbehorende hardere maatregelen. De polder heeft zich sinds het verschijnen van ons manifest afgesloten voor de kritische partijen die daaraan meegedaan hebben. Dus als een van de weinigen stuur je een integraal, vrijwillig gemaakt en goed gedocumenteerd en bediscussieerd manifest in, maar daarna mag je niet meepraten en anderen wel. Men ondergraaft daarmee zichzelf, ‘de polder’ is nu net bedoeld voor het tijdig en open overleg met alle belanghebbenden en perspectieven. Dit is weinig vertrouwenwekkend of hoopgevend, ook al is er nu een frisse, welwillende bewindspersoon, dat het beter gaat. We hopen met deze reactie dat beeld nog enigszins te kantelen!

Noot
*) https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/05/13/kamerbrief-hervormingen-jeugdzorg

Downloaden: Reactie op de hervormingsplannen van staatssecretaris Van Ooijen, vanuit het manifest van Denktank Jeugdsprong, door  dr. Steven P.M. de Waal, Thijs Jansen en Maaike van der Aar, 18 mei 2022: https://beroepseer.nl

Hervormingsplannen Jeugdzorg: te vaag en te weinig kennis van de praktijk van jeugdzorg, door Sander Wageman, FNV, 18 mei 2022: www.fnv.nl

 

Jaarboek Leven en werken in Europa 2021

Geschreven op . Gepost in Bedrijfsleven, Blogs, Overheid, Publieke en semi-publieke sector, Welzijn. Geen reacties op Jaarboek Leven en werken in Europa 2021

De COVID-19-pandemie bleef ook in 2021 het leven en het werk van Europeanen bepalen. Om die reden ging Stichting Eurofound*) door met onderzoeken en registreren van de vele, uiteenlopende gevolgen daarvan in de EU-lidstaten. Het jaarboek Living and working in Europa 2021 biedt een momentopname van de veranderingen in de omstandigheden op het gebied van werkgelegenheid en arbeid en het dagelijkse leven in Europa.

De cyclus van aanscherping en versoepeling van beperkende Covid-19-maatregelen zou voortduren tot in 2022, maar begin 2021 bleek al dat vermoeidheid en angst de bevolking van Europa in hun greep hielden. Eurofound registreerde in april 2021 een nieuw dieptepunt in het geestelijk welzijn van de Europeanen, vooral onder jongeren en mensen die hun baan hadden verloren. Kwetsbare groepen, degenen die steeds meer moeite hadden om de eindjes aan elkaar te knopen, werden het hardst getroffen.
Tegelijkertijd waren er duidelijke signalen dat de maatregelen van de lidstaten om de gevolgen van de pandemie te beperken, ervoor zorgden dat de EU niet in de afgrond viel. Bedrijven overleefden, massale werkloosheid werd afgewend en kansarme huishoudens werden beschermd tegen toenemende armoede en verlies van huisvesting.

Ook gevolgen voor toekomst Europa

Eurofound heeft voor het jaarboek gekeken naar degenen die al of niet hun baan kwijtraakten en naar de inspanningen van regeringen en de EU om mensen aan het werk te houden. Het jaarboek beschrijft de ervaringen vanuit het perspectief van het bedrijfsleven en speculeert over de toekomst van telewerken – werken op afstand. Er is gekeken naar de manieren waarop de beperkende Covid-19-maatregelen het leven van de jonge generatie hebben veranderd. De pandemie heeft ook gevolgen gehad voor de toekomst van Europa: in welke mate heeft de pandemie de vooruitgang wat betreft sociale doelstellingen en opwaartse sociale convergentie in de EU belemmerd voor de komende jaren?

Het onderzoek van Eurofound naar arbeids- en leefomstandigheden in Europa levert de basis voor het vormen van beleid op sociaal gebied.

Inhoud Living and working in Europe 2021

Introduction

I  Living in the time of COVID-19

1 Lockdown transforms labour markets
2 Averting a labour market calamity
3 Companies in the eye of the storm
4 Taking to telework
5 The fortunes of youth
6 Taking social rights forward

II  Confronting societal challenges

7 The best of times?
8 Three faces of gender inequality in employment
9 Tackling labour shortages to secure growth and inclusion
10 Challenges ahead in the world of work
11 Eurofound in 2022


Downloaden Yearbook 2021 Living and working
in Europe, door Helen Burke, Eurofound, 2022:
https://beroepseer.nl

 

 

Noot
*) Eurofound is een Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden en een agentschap van de Europese Unie: www.eurofound.europa.eu