Redactie Beroepseer

Het lectoraat ‘Professionaliseren met hart en ziel’ aan de Thomas More Hogeschool in Rotterdam doet onder leiding van Hester IJsseling onderzoek naar de pedagogische dimensie van de onderwijspraktijk. Anders gezegd: naar de ‘ziel’ van het onderwijs.
Wat verstaan we daaronder en wat vraagt dat van ons? In weerwil van allerlei formele structuren en modellen die houvast geven, gebeuren in de ervaring van alledag aldoor dingen die onze plannen doorkruisen. Die gebeurtenissen plaatsen leraren voor de vraag: wat ga jij doen? Ze confronteren je met je uniciteit en onvervangbaarheid, als leraar en als mens. Een belangrijk aspect van pedagogische professionaliteit lijkt het vermogen af te stemmen en in te spelen op het onverwachte. In die context spreken we van een pedagogiek van onderbreking en verbinding.

In een serie blogs beschrijven de onderzoekers, bestaande uit leraren en lerarenopleiders, hun ervaringen en geven zij een inkijkje in wat hun aan het hart gaat.

De school als oefenplaats voor democratisch samenleven

Docent-onderzoeker Pieter Boshuizen beschrijft in zijn blog Professionaliseren met een hart in tweestrijd over zijn deelname aan een reeks gesprekken die begon in de zomer van 2021 over ‘de school als oefenplaats voor democratisch samenleven’. Doel daarvan is van elkaar te leren en uiteindelijk de democratische vorming van de kinderen op de Hogeschool te versterken.
Boshuizen:
“Het is een onderwerp waar ik zelf erg gedreven voor ben. Onze democratie is kwetsbaar en scholen kunnen in mijn ogen een cruciale rol spelen in de democratische toerusting van een nieuwe generatie. Ook de deelnemers zijn gemotiveerd om met dit onderwerp aan de slag te gaan, zeker nu er veel aandacht is voor burgerschapsvorming op school.

Ondanks die motivatie is de begeleiding van de leergemeenschap een zoektocht. ‘Burgerschap’ en ‘democratische vorming’ zijn abstracte begrippen, die tastbaar moeten worden gemaakt, zonder ze plat te slaan. Ik heb zojuist met de leerkrachten een pedagogisch gesprek gevoerd, waarbij we de ervaring van leerkrachten verkennen. Deze gespreksvorm hebben wij als lectoraat ontwikkeld om zo dicht mogelijk bij de concrete ervaring van de leerkracht te komen, vanuit het idee dat dit leraren helpt om in contact te komen met hun ‘bezieling’ voor het leraarschap. Tijdens een pedagogisch gesprek zie ik iets bijzonders gebeuren. De leraren – die aanvankelijk vermoeid binnenkwamen – krijgen een twinkeling in de ogen. De tijd die wij nemen voor elkaars ervaringen brengt een gepassioneerd gesprek op gang. ‘Dít is waar het onderwijs om draait, hiér ben ik leerkracht voor geworden!’ Ik ben onder de indruk van wat er gebeurt. Het concept ‘burgerschap’ dat voor iedereen vaag was, wordt gevuld met concrete praktijkvoorbeelden en allemaal voelen wij de energie die loskomt.

Tegelijkertijd roept wat er gebeurt ook twijfels bij mij op. In ons enthousiasme wordt bijna elke ervaring aan democratische vorming verbonden; van de indeling van de klassengroepjes, tot een gesprek over omgangsnormen wanneer een uitvaartstoet langskomt. Ik snap de dwarsverbanden, maar twijfel: is dit echt waar burgerschapsvorming over gaat? Helpt het leraren als democratische vorming wordt gekoppeld aan zo’n brede waaier van ervaringen? Burgerschap kan snel een containerbegrip worden. Zoals Eidhof (2018) in zijn boek beschrijft, wordt zoveel onder burgerschap geschaard dat niet duidelijk is wat er precies bedoeld wordt. Als alles valt te scharen onder de noemer ‘burgerschapsvorming’, dan is het erg lastig om richting te vinden met elkaar.

Ondertussen is het anderhalf jaar later. Ook in het nieuwe schooljaar hebben we meerdere bijeenkomsten met elkaar gehad en daarna is het traject met de school afgerond. Uiteindelijk is het gelukt om het bewustzijn te vergroten met betrekking tot democratische vorming op school. We hebben zinvolle gesprekken gevoerd, waarin ook de definitie van democratische vorming vaak een punt van discussie was. We zijn er als groep in geslaagd om concrete handvatten aan te reiken om de andere collega’s van de school aan het denken te zetten over burgerschap in de klas. Toch is mijn aarzeling in het traject nooit helemaal verdwenen. Bij een volgend traject zou ik….”

Lees de hele blog van Pieter Boshuizen: Professionaliseren met een hart in tweestrijd, NIVOZ, 2 december 2022: https://nivoz.nl/nl/professionaliseren-met-een-hart-in-tweestrijd

Lectoraat Professionaliseren met hart & ziel: www.thomasmorehs.nl/onderzoek/professionaliseren-met-hart-en-ziel/

Hester IJsseling is voortrekker van Stichting Beroepseer.

Afbeelding bovenaan is van Gerd Altmann

Op vrijdag 2 december 2022 houdt Marieke Adriaanse aan de Universiteit van Leiden haar inaugurele rede Wie grote vraagstukken in de zorg wil oplossen, moet interdisciplinair samenwerken. Adriaanse is hoogleraar Gedragsinterventies in Populatiegerichte Zorg en onderzoekt gedragswetenschappelijke vraagstukken op het gebied van gezondheid.
Deze leerstoel is onderdeel van het interdisciplinaire stimuleringsprogramma Population Health Living Lab.

Redacteur Tom Janssen van Universiteit Leiden:

In elkaar investeren

Interdisciplinair onderzoek begint volgens Adriaanse met in elkaar investeren. “Dat kost tijd. Je moet weten waar iemand vandaan komt en iemands taal leren begrijpen. De stimuleringsprogramma’s gaan over grote thema’s, grote maatschappelijke uitdagingen. Die vraagstukken zijn niet op te delen in hokjes. Kennis uit verschillende disciplines moet elkaar versterken om tot een oplossing te komen voor ingewikkelde vragen, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid”.’

Als Adriaanse vertelt over haar leeropdracht krijgt zij soms de vraag of zij haar onderzoeksagenda dan door anderen laat bepalen, en de opmerking dat dat toch niet de bedoeling kan zijn. “Ik vind die reactie heel interessant, want deze illustreert dat we vaak vooral met onszelf bezig zijn. Dat we denken ons eigen domein af te moeten bakenen en ergens hyperspecialist op moeten zijn”.

Gedragsverandering

Zelf ziet Adriaanse vooral voordelen van het samenwerken. ‘“Mijn expertise zit niet in een bepaald onderwerp zoals bewegen of eten, maar in de gedragswetenschappelijke benadering van problemen op het gebied van gezondheid. We proberen die vanuit dat perspectief te begrijpen en te onderzoeken waar mogelijkheden zitten om gedragsverandering te ondersteunen en vol te houden”.

Ondanks dat interdisciplinair samenwerken ontzettend leuk en leerzaam is, zijn er ook barrières, erkent ze. “Het kost veel tijd en het kan je ook onzeker maken. Je komt erachter waar je allemaal geen expert in bent. Je moet ineens een andere taal leren begrijpen. De eerste maand dat ik in de Health Campus Den Haag rondliep, snapte ik de helft van de tijd niet waar het over ging. Ik vroeg echt wel even af of ik hier wel geschikt voor was. Dat kan je best even doen wankelen. Maar daardoor leer je wel, verbreed je je kennis en kom je uiteindelijk tot betere onderzoeksvragen”.

Een van de thema’s in haar onderzoek is gedragsverandering van zorgprofessionals, zoals huisartsen. “Als we zorg betaalbaar willen houden, en iets willen doen aan het groeiend aantal chronisch zieken, dan moeten we onze leefstijl veranderen. Dat betekent dus gedragsverandering van burgers en patiënten, maar ook gedragsverandering van zorgprofessionals. Die moeten bijvoorbeeld vaker leefstijladvies geven en minder pillen voorschrijven. Maar net zoals voor patiënten geldt dat gedragsverandering lastig is en in de regel meer vraagt dan alleen kennis, is dat ook zo voor professionals. Ook zij hebben allerlei gewoontes en routines die niet zomaar doorbroken zijn door het aanpassen van een richtlijn”.

Nieuwe manier van erkennen en waarderen

Om interdisciplinair te werken is een open houding en een klimaat van vertrouwen nodig.  “Je hebt een veilige omgeving nodig, die uitnodigt tot samenwerken, waar verschillende bijdragen en kwaliteiten gewaardeerd worden en waar niet het eigen belang maar het gezamenlijke belang voorop staat”’. Adriaanse maakt zich in haar oratie dan ook sterk voor een nieuwe manier van erkennen en waarderen. “We hebben heel lang niet meer nagedacht over wat verstaan onder kwaliteit. We zijn heel erg gaan varen op bepaalde prikkels en een vrij nauwe definitie van excellentie”. Zij roept op tot herbezinning. “Als je wilt dat mensen tijd stoppen in samenwerking hebben we een bredere blik nodig op kwaliteit, en moeten we mensen niet alleen maar afrekenen op hoeveel ze gepubliceerd hebben”.

Die herbezinning is zeker niet alleen nodig voor wetenschappers die interdisciplinair werken, benadrukt Adriaanse. “De te grote prestatiedruk, focus op kwantiteit in plaats van kwaliteit, en onderwaardering voor onderwijs is problematisch voor de hele wetenschap, ook voor de mensen die volledig binnen hun eigen discipline werken”. Erover praten is makkelijk, erkent ze. “We zijn als wetenschappers goed in problemen analyseren. Maar de problemen zitten niet alleen bij anderen, die hebben betrekking op ons allemaal. We zullen toch vooral zelf de oogkleppen af moeten zetten en dingen anders gaan doen. Zeker als je een leidinggevende rol hebt”.

‘Wie grote vraagstukken in de zorg wil oplossen, moet interdisciplinair samenwerken’, door Tom Janssen, Universiteit Leiden, 29 november 2022: www.universiteitleiden.nl/nieuws/2022/11/wie-de-grote-vraagstukken-in-de-zorg-wil-oplossen-moet-interdisciplinair-samenwerken

Oratie

De oratie – Oogkleppen af! Gedragsverandering voor een gezonde wetenschap en samenleving – op vrijdag 2 december 2022 begint om 16:15 uur en is te volgen via livestream.  www.universiteitleiden.nl/medewerkers/marieke-adriaanse#tab-1