Nieuwe publicatie: Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat

De aandacht voor ambtelijk vakmanschap is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Kwesties zoals de Toeslagenaffaire en het Groningse gasschandaal hebben aangetoond hoe cruciaal het is dat ambtenaren de ruimte krijgen om hun vakmanschap in te zetten. Maar wat betekent ambtelijk vakmanschap binnen de Nederlandse democratische rechtsstaat? En hoe kunnen we instrumenten ontwikkelen om ambtenaren hierbij te helpen? In dit paper bespreken we wat ambtelijk vakmanschap inhoudt, waarom het belangrijk is, en hoe het kan worden versterkt in de Nederlandse context.

Dit paper is de eerste stap van het project ‘Van woorden naar daden’, een project van A+O fonds Rijk in samenwerking met Stichting Beroepseer en de Centrale voor Middelbare en Hogere Functionarissen (CMHF). Dit initiatief wil de ruimte voor ambtelijke vakmanschap vergroten en duurzaam verankeren binnen de Rijksoverheid. Hun vakmanschap is cruciaal om een verantwoordelijke overheid te onderhouden, waarin burgers vertrouwen hebben.

Hoewel de aandacht voor ambtelijk vakmanschap groeit, is het onderhoud ervan nog niet gegaran­deerd, zo stellen de auteurs van de paper. Ambtenaren missen bijvoorbeeld duidelijke richtlijnen en ondersteunende tools om met complexe morele dilemma’s om te gaan, iets wat essentieel is voor hun rol in een democratische rechtsstaat. De toenemende aandacht voor vakmanschap mag geen tijdelijke opleving zijn, maar moet leiden tot blijvende verandering.

Vijf hoofdstukken: het complexe krachtenveld binnen het Rijk

De paper Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat vormt de eerste fase van het project, waarin de basisprincipes van ambtelijk vakmanschap worden geschetst. De paper gaat dieper in op de rol van ambtenaren binnen het complexe krachtenveld van bestuurders, burgers en volksvertegenwoordigers. Ook wordt stilgestaan bij de juridische kaders die ambtenaren helpen bij hun werk. Verder komen recente ontwikkelingen aan bod: de afgelopen jaren zijn veel initiatieven in gang gezet om vakmanschap binnen de Rijksoverheid te versterken. In het afsluitende hoofdstuk worden de belangrijkste inzichten samengevat.

Vervolgstappen in het project

De paper biedt de theoretische basis voor de rest van het project. De komende maanden ontwikkelen we praktische tools om ambtelijk vakmanschap duurzaam te verankeren binnen de Rijksoverheid. Deze tools zullen Rijksambtenaren in beleid, uitvoering en toezicht helpen om in de dagelijkse praktijk professioneel en gezagsvol op te treden.

Verder bouwen aan ambtelijk vakmanschap

Door de jaren heen heeft Stichting Beroepseer verschillende publicaties uitgebracht over publieke professionals en bestuurders. Zo verscheen in 2022, eveneens met steun van het A+O fonds Rijk, het boek Het recht op ambtelijk vakmanschap[1]. Eerder verschenen onder meer het essay Voorbij boos en achteloos (2020)[2] over rechtsstatelijk besef als kompas voor overheid en burger. Daarvoor verscheen al Ambtelijk vakmanschap en moreel gezag(2016)[3] dat een pleidooi is voor de invoering van een ‘levend’ en rijk ambtelijk statuut.

Naast het uitbrengen van publicaties organiseert Stichting Beroepseer trainingen in de Academie voor Ambtelijk Vakmanschap. De stichting richt zich daarbij op het versterken van professionaliteit en gezagsvol professioneel optreden. De Academie voor Ambtelijk Vakmanschap is dé plek voor publieke organisaties en ambtenaren die willen investeren in ambtelijk vakmanschap. Middels praktijkgerichte trainingen geven ambtenaren de handvatten om in een veeleisende omgeving te werken aan een geloofwaardige en gezagsvolle overheid.

Downloaden Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat, door Corné van der Meulen en Thijs Jansen, Stichting Beroepseer en A+O fonds Rijk, november 2024

Noten:

[1] Het recht op ambtelijk vakmanschap, door Thijs Jansen, Hans Wilmink, Gerard van Nunen, Corné van der Meulen, Meike Bokhorst, Maurits van Leeuwen, Stichting Beroepseer, 2022: https://beroepseer.nl

[2] Beroepseer essay: Voorbij boos en achteloos. Rechtsstatelijk besef als kompas voor overheid en burger, door Hans Wilmink, Stichting Beroepseer, 2020:  https://beroepseer.nl

[3] Ambtelijk vakmanschap en moreel gezag, door Gabriël van den Brink en Thijs Jansen, Stichting Beroepseer, 2016: https://beroepseer.nl