Grootmachten, staten en bedrijven over de hele wereld doen allemaal hun best om de AI-race te winnen. Kunstmatige intelligentie is van strategisch belang voor de EU, waarbij de Europese Commissie onlangs heeft verklaard dat “kunstmatige intelligentie met een doel Europa tot een wereldleider kan maken”. Om dit te laten gebeuren, moet de EU het juiste ethische en juridische kader creëren.

In het verkennend onderzoek Labour in the age of AI: why regulation is needed to protect workers schrijft onderzoeker Aída Ponce Del Castillo dat een dergelijk kader stevig gebaseerd behoort te zijn op regelgeving – die kan worden bereikt door de bestaande wetgeving bij te werken – en op aandacht voor de bescherming van werknemers. Werknemers bevinden zich in een ondergeschikte positie ten opzichte van hun werkgevers, en in de gretigheid van de EU om de AI-race te winnen, worden hun rechten mogelijk over het hoofd gezien. Daarom moet er met medewerking van de sociale partners een beschermend en afdwingbaar rechtskader worden ontwikkeld.

Verschillende manieren van beïnvloeding

Kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence – AI) is een zeer ontwrichtende technologie. In deze Verkenning wordt onder AI verstaan het vermogen van machines om met hun omgeving te communiceren en beslissingen te nemen met een diverse mate van autonomie, gebaseerd op verzamelde of aangeleverde gegevens. Dat gebeurt op een manier die het menselijk denken kopieert en dus als intelligent kan worden beschouwd. Het effect hiervan op burgers, bedrijven, overheden en de samenleving in het algemeen is het onderwerp van veel onderzoek. Het effect ervan op werknemers is minder onderzocht. AI heeft het vermogen om personeel op vele manieren te beïnvloeden, zowel als stand-alone-technologie als in combinatie met andere technologieën, waaronder robotica, machineleren of blockchain.
Om die redenen stelt deze Verkenning dat er een bestuurskader moet worden ingesteld, bij voorkeur gebaseerd op regelgeving in plaats van op ethische richtlijnen, gedragscodes of normen.

Praktisch gezien kunnen AI-systemen werknemers op veel verschillende manieren beïnvloeden: trackers voor Uber-chauffeurs, Deliveroo-koeriers en vrachtwagenchauffeurs; verpleegkundigen verbonden met een app of tablet; technici die samenwerken met robots in een productielijn; software die bepaalt wie in aanmerking komt voor promotie, resultaten voorspelt en activiteiten regelt. De gevolgen zijn talrijk en divers, maar AI mag de grondrechten en arbeidsvoorwaarden van werknemers niet negatief beïnvloeden.

In bedrijven kan AI worden gebruikt om de productiviteit te verhogen, processen te optimaliseren of kosten te verlagen. Technologie heeft een symbiotische relatie met mensen die ermee werken. Hoewel vaak onzichtbaar, kan AI worden gebruikt om gedrag te analyseren, personeel te werven, workflows te volgen of werknemers en hun prestaties te evalueren. In sommige gevallen kunnen AI-systemen zelfs worden gebruikt om werknemers te ontslaan. In een artikel in The Verge meldde Colin Lecher (2019) dat Amazon het productiviteitspercentage van werknemers bijhoudt en “automatisch een waarschuwing of opzegging genereert vanwege de kwaliteit of de productiviteit zonder tussenkomst van een leidinggevende”.

Zeven essentiële aspecten

Met het oog op het toekomstige strategische werk van de Europese Commissie op het gebied van AI, is het doel van deze Verkenning een korte beschrijving geven van mogelijke regelgeving en andere mogelijkheden voor het beheren van AI en nieuwe, opkomende technologieën.

Deze Verkenning belicht zeven essentiële aspecten van toekomstige regelgeving ter bescherming van werknemers:

1) Bescherming van de privacy van werknemers en hun gegevens
2) Aanpakken van bewaking, tracking en monitoring
3) Het doel van AI-algoritmen transparant maken
4) Zorgen voor de uitoefening van het ‘recht op uitleg’ met betrekking tot door algoritmen genomen beslissingen en machine-lerende modellen
5) Beschermen van veiligheid en zekerheid van werknemers in de interactie mens-computer
6) Vergroten van de autonomie van werknemers in de interactie mens-computer
7) Werknemers in staat stellen ‘AI-geletterd’ te worden

Downloaden van verkennend onderzoek Labour in the age of AI: why regulation is needed to protect workers, door Aïda Ponce Del Castillo, uitgave European Trade Union Institute (ETUI), 2020:
www.etui.org/Publications2/Foresight-briefs/Labour-in-the-age-of-AI-why-regulation-is-needed-to-protect-workers

European Trade Union Institute (ETUI) is een onafhankelijk onderzoeks- en opleidingscentrum van het Europees Verbond van Vakverenigingen (European Trade Union Confederation – ETUC).
ETUI wordt gefinancierd door de Europese Unie: www.etui.org