Het hoger onderwijs is ‘booming business’ met wereldwijd meer dan tweehonderd miljoen studenten op universiteiten en hogescholen. Subsidies en onderzoeksgelden stromen toe als nooit tevoren. Maar feit is ook dat mensen die op deze instituten werken nog nooit zo ongelukkig zijn geweest. Een zakelijke managementstijl, bezuinigende overheid, zich mobiliserende boze studenten en stakingen door ontevreden medewerkers eisen in bijna elk land inmiddels hun tol. Geen wonder dat er sprake is van een ‘universiteitscrisis’.

Hoe zou een ‘goede universiteit’ er behoren uit te zien? Raewyn Connell vraagt ons daarover na te denken en daagt ons uit de grondbeginselen van de universiteit te heroverwegen.
In haar boek The Good University – What universities actually do and why it’s time for radical change beschrijft zij welke stappen er genomen kunnen worden om de crisis in de academische wereld af te wenden en te komen tot een goede, voor de maatschappij waardevolle universiteit.
Raewyn Connell is socioloog, onderwijshervormer, vakbondslid en emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Sydney, de oudste universiteit van Australië, opgericht in 1850.

Op de site van Unite for Quality Education schrijft Connell dat er de laatste tijd veel slechte dingen zijn gebeurd op universiteiten. Daarvan getuigen boektitels als The University in Ruins, The Fall of the Faculty, Selling Students Short en The End of the South African University. Er zijn honderden artikelen geschreven met kritiek op neoliberale politiek die de universiteit zou hebben omgevormd tot een handelsonderneming. Jaren geleden waren er in Chili massale demonstraties tegen privatisering van het hoger onderwijs en universiteiten in Zuid-Afrika werden opgeschud door actievoerders die opriepen tot afschaffing van studieleningen en dekolonisering van het curriculum. Stakingen in het hoger onderwijs nemen toe, van Groot-Brittannië tot Australië.

Schaduwkant

Er is alle reden tot onrust. Universiteiten hebben zich wereldwijd verspreid en onderwijs en onderzoek zijn belangrijker dan ooit voor de maatschappij. Maar deze groei heeft ook een schaduwkant.
Connell noemt de druk op het personeel en de enorme toename van onzekere arbeidssituaties en outsourcing. Er is meer wantrouwen en minder democratie op de universiteit. Sociale rechtvaardigheid is ver te zoeken.
Volgens Connell kan het nog erger worden. In diverse landen met een rechtse regering zijn universiteiten openlijk aangevallen en probeert men faculteiten te sluiten en subsidies te schrappen.

Universiteitsmedewerkers hebben, als ze worden geconfronteerd met kwalijke veranderingen, de neiging naar het verleden te kijken waarin de universiteit nog respect genoot. Het boek The Idea of a University van John Henry Newman, gepubliceerd in 1852, wordt weer gelezen. Maar nostalgie is niet de oplossing. Er is nooit een Gouden Eeuw van de universiteit geweest, zonder onrechtvaardigheid of uitsluiting en waarin geen strijd geleverd hoefde te worden.

Democratische doelen

Connell: “Jarenlang heb ik gesprekken gevoerd met collega’s op zes continenten en heb ik een berg aan documenten en onderzoeken verzameld. Het resultaat is een nieuw boek over de universiteit, maar ik hoop een ander boek dan de gebruikelijke boeken. The Good University is geschreven vanuit het gezichtspunt van de vakbond. Het biedt geen vastomlijnde blauwdruk, maar ik heb geprobeerd met een frisse blik naar de universiteit te kijken en na te denken over haar toekomst”.

Startpunt is de taak van de universiteit en de medewerkers die het werk doen. Onderzoek en tertiair onderwijs zijn beide gecompliceerde soorten arbeid en het is belangrijk in te zien dat de helft van de vereiste werknemers niet-academici zijn. Ze zijn administratief medewerker, bibliothecaris, chauffeur, zakenman of ICT-medewerker. Hun werk is verweven met het academische werk. Zo kunnen lesgeven en onderzoek gedijen. Kennis en inventiviteit van de medewerkers zorgen voor een goed functionerende universiteit. De huidige opvatting dat managers het beter kunnen is onjuist. Strak toezicht van managers maakt de problemen alleen maar erger.

We hebben democratie nodig op de universiteit, vindt Connell, net zoals dat nodig is in andere sectoren.
Universiteiten zijn overal ter wereld aanwezig en de kennis die zij produceren en verspreiden vindt plaats op wereldwijde schaal. Het personeel op de universiteit is mondiaal, maar mondiaal betekent nog niet gelijk. Er is een diepe hiërarchische kloof tussen rijke universiteiten als Harvard en Stanford in de VS en de aan geldgebrek lijdende landbouwhogescholen in Azië en Afrika.

Om over de toekomst van de universiteit goed te kunnen nadenken is het nodig, aldus Connell, het hele spectrum in ogenschouw te nemen. Goede regionale universiteiten zijn even belangrijk als goede elitaire onderzoekscentra. Universiteiten zijn lange tijd geassocieerd met maatschappelijke privileges, en dat is eigenlijk nog steeds zo. Het idee dat de universiteit een wereldwijde elite voortbrengt is een marketingstrategie geworden om collegegeld betalende studenten aan te trekken.

Maar er is ook vraag naar democratische toegang tot hoger onderwijs. De toegang van kinderen uit de arbeidersklasse, boerenfamilies, vrouwen, etnische en gemarginaliseerde bevolkingsgroepen kent een lange geschiedenis: “Een goede universiteit is naar mijn mening een universiteit die zich richt op democratische doelen in de maatschappij”.
Sociale rechtvaardigheid bijvoorbeeld is een democratisch doel maar dit soort doelen zijn niet erg populair bij de meeste machthebbers.
Wat kan ons hoop bieden? Een belangrijke bron van hoop is de kennis van de universiteitsmedewerkers zelf, evenals het doorgaan met brede steun bieden aan het hoger onderwijs.

De experimentele en alternatieve universiteit

In The Good University heeft Connell het over nog een andere bron van hoop: de rijke geschiedenis van experimentele en alternatieve universiteiten en stromingen, variërend van de anti-koloniale universiteit tot de underground-universiteit, de onofficiële ‘vrije universiteit’, gedurfde hervormingen op de officiële universiteit en de universiteit gebaseerd op inheemse of islamitische kennis of populaire wetenschap.
Aan bronnen geen gebrek. Helaas domineren in de huidige tijd gevestigde belangen in de door geld gedreven, geprivatiseerde en hiërarchische universiteit. Wat volgens Connell nodig is zijn verbeeldingskracht en strijdlust. Dan krijgen we weer een betrokken en creatieve universiteit, gedreven door maatschappelijke waarden in plaats van winst maken. Zo bouwen we ook een rechtvaardige maatschappij op.

The Good University, door Raewyn Connell, een uitgave van Books: www.zedbooks.net

The Good University – What Universities Actually Do and Why It’s Time for Radical Change, Raewyn Connell, Unite for Quality Education, 3 juni 2019: www.unite4education.org

Unite for Quality Education is een campagne van Education International (EI), de internationale federatie van lerarenvakbonden met dertig miljoen leden en vierhonderd aangesloten organisaties. IE is vertegenwoordigd in meer dan honderdzeventig landen en regio’s en zet zich in voor de kwaliteit van het onderwijs en onderwijs voor iedereen.