Kern van economie is niet geld, maar samenwerking en investeren in relaties

Lans Bovenberg, Marcel Canoy en Ferry Haan hebben een programma geschreven dat het vak economie in het voortgezet onderwijs naar een hoger plan moet tillen: Hart voor economie.
Lans Bovenberg is hoogleraar economie aan de Universiteit van Tilburg; Marcel Canoy is econoom en verbonden aan de Erasmus School of Accounting & Assurance (ESAA); Ferry Haan is docent econonomie en geassocieerd lid van de Onderwijsraad.

Waar gaat economie over? Vraag het een willekeurige burger op straat en die zegt: “geld”. Is de burger wat meer belezen dan is er de kans dat termen als groei of schaarste bovenkomen. Dit vertekenende beeld van waar economie over gaat, zie je ook terug bij de leermethoden en het eindexamen van het vak economie op de middelbare school en het komt zelfs terug in de universitaire studie economie.
Het gevaar van deze karikaturale behandeling van het vak economie is dat men economen opleidt tot mechanische modellenbouwers, die onvoldoende rekening houden met context. De financiële crisis heeft ons geleerd wat er kan gebeuren als economie en economen losraken van de samenleving.

De drie auteurs schrijven dat hun ambities voor het economie-onderwijs in het voortgezet onderwijs zijn samen te vatten in drie B’s: Breed, Betekenisvol en Behapbaar. Breed omdat moderne economie uitgaat van een relationeel mensbeeld dat aansluit bij de andere menswetenschappen. Betekenisvol omdat economie over de leerlingen zelf gaat: mensen van vlees en bloed die moeite hebben met verstandig kiezen en die hechten aan vriendschap en rechtvaardigheid. Behapbaar omdat economieonderwijs rust op slechts een beperkt aantal principes.

Naar een economie van relaties

Economie gaat over veel meer dan geld en eigenbelang. Economie gaat in wezen over samenwerking en relaties. Ieder mens is waardevol met creatief potentieel, maar ook beperkt indien op zichzelf aangewezen. Door met elkaar samen te werken en sterke en zwakke punten uit te ruilen, kunnen mensen hun talenten ontplooien ten behoeve van elkaar. Samenwerking bundelt menselijke creativiteit – vooral als mensen van elkaar verschillen. Pas toen samenlevingen succesvoller werden in het tegengaan van roof en diefstal, werd de samenwerking bevorderd, werden meer talenten van mensen benut en accelereerde de welvaart.

Na de scheefgroei die heeft geleid tot de financiële crisis, is er behoefte aan een economie die zich niet alleen richt op individueel eigenbelang maar ook op ethiek, empathie, samenwerking en intrinsieke motivatie om zich in te zetten voor anderen.
De economie van relaties kan worden opgebouwd door klein te beginnen in een simpele wereld en vervolgens steeds meer complicaties te introduceren. Eerst handel je met jezelf, dan ruil je met een vriend, vervolgens ontstaan tegengestelde belangen en groeit de groep waarmee je een relatie aangaat. Imperfecte informatie en de dimensie tijd zorgen voor nieuwe complicaties. Instituties zoals de markt, moraliteit en de overheid leiden relaties in goede banen.

Integreren van economische begrippen

Het onderwijsprogramma Hart voor economie beoogt het integreren van economische begrippen in relaties opdat economie weer middenin de samenleving komt te staan, waar het thuishoort. Het begrip van jongeren voor de beperkingen én mogelijkheden van de mens in de sociale context zal worden vergroot. Onderlinge waardering, inlevingsvermogen en dienstbaarheid nemen daardoor toe, met als gevolg betere relaties tussen mensen en een sterkere economie.

Scholieren dienen een kader te krijgen voor het uiten van kritiek op de huidige economie. Tegelijkertijd krijgen ze meer begrip voor de kansen en onvolkomenheden in onze samenleving, in elkaar en in zichzelf.
Scholieren worden aldus in staat gesteld om betere beslissingen te nemen in de rest van hun levensloop. In een flexibele arbeidsmarkt kunnen mensen er immers niet meer vanzelfsprekend op rekenen dat de werkgever voor scholing, pensioen en andere sociale verzekeringen zorgt.

Hart voor economie wordt gesteund door de Goldschmeding Foundation voor Mens, Werk en Economie die als doel heeft een betere wereld te initiëren door te denken vanuit het belang van de ander en draagt daartoe bij door projecten te ondersteunen die inspelen op belangrijke maatschappelijke vraagstukken.

Op de site van de stichting is een video te zien met Marcel Canoy: Economie in 5 stappen.

Klik hier voor het onderwijsprogramma Hart voor economie, door Lans Bovenberg, Marcel Canoy en Ferry Haan, 29 januari 2016: https://goldschmedingfoundation.org/hartvooreconomie

Zie voor meer info de Goldscheming Foundation: https://goldschmedingfoundation.org

John Maynard Keynes:

“Een goede econoom moet over een zeldzame combinatie van talenten beschikken. …Hij of zij moet in bepaalde mate een wiskundige zijn, een historicus, staatsman en een filosoof; moet symbolen snappen maar praten in woorden; moet het specifieke overwegen in termen van het algemene; het abstracte en concrete in één vloeiende beweging doorgronden; het heden in de context van het verleden met het oog op de toekomst bestuderen… Geen onderdeel van het menselijk bestaan of de instituties kunnen geheel buiten beschouwing gelaten worden. Hij of zij moet tegelijkertijd doelgericht en belangeloos optreden, zo afzijdig en integer als een artiest, maar soms met de voeten op aarde als een politicus”.