De Legitimiteitsmonitor Democratisch bestuur 2015 toont aan in welke mate de Nederlandse burgerij het democratische systeem waardeert. De LDB biedt periodiek een overzicht van langjarige onderzoeken die – onder meer – de houding van de Nederlandse bevolking ten aanzien van de democratie peilen. In 2011 is voor het eerst een LDB opgesteld. De monitor van 2015 – getiteld Bewegende beelden van democratie – is geactualiseerd en thematisch uitgebreid.

Een reden om een dergelijke Legitimiteitsmonitor te onderhouden is dat er elk jaar weer nieuwe statistieken over elkaar heenbuitelen met rapportages over de houding van burgers jegens het democratisch bestuur. Om die reden vond het ministerie van Binnenlandse Zaken een monitor nodig die systematisch het kaf van koren kon scheiden.
Hoe waardeert de Nederlandse bevolking de Nederlandse democratie? Hoe is het gesteld met de legitimiteit van de democratie vanuit het perspectief van de burgerbevolking– de demos – die een belangrijke rol heeft als stuwende en oordelende instantie?

Een andere reden voor een monitor is de herhaaldelijk opvlammende discussie over de ‘legitimiteitscrisis’ waarmee de Nederlandse democratie te kampen zou hebben. Recent is het crisisbeeld welbespraakt onder woorden gebracht door de Belgische cultuurhistoricus David van Reybrouck. Zijn G1000 – een burgertop van 1000 Belgen die in 2011 bijeen kwamen voor discussie over een betere democratie in België – sloeg ook in Nederland aan. In 2013 was er een G1000 in Rotterdam. Amersfoort volgde in 2014. In 2016 wordt er op diverse plaatsen in Nederland een G1000 burgertop gehouden.
Van Reybrouck schetst in zijn Tegen verkiezingen een inktzwart beeld van de hedendaagse democratie. Hij schrijft over een ‘dramatische systeemcrisis van de democratie’. In een interview met dagblad Trouw van 6 oktober 2013 stelt hij dat het vertrouwen in democratie en politiek in ‘een vrije val’ zijn beland. Andere auteurs en spraakmakende personen hebben zich eerder in soortgelijke bewoordingen uitgelaten, onder wie Ed van Thijn en Maurice de Hond.

Geen legitimiteitscrisis, wel legitimiteitsproblemen

Als ‘problemen der democratie’ zo ernstig zijn dat de situatie nauwelijks nog houdbaar is, spreken we van een ‘legitimiteitscrisis’. Welke indicaties en contra-indicaties zijn hiervoor te vinden in de statistieken?
De monitor geeft aan dat er in werkelijkheid geen sprake is van een legitimiteitscrisis. Wel blijkt dat er legitimiteitsproblemen zijn, onvrede ten aanzien van specifieke aspecten van het democratisch bestuur, in het bijzonder de als gebrekkig ervaren responsiviteit van de representatieve politiek.

Dat het vertrouwen in politiek, samen met dat in democratie, in een ‘vrije val’ zou zijn geraakt moet in ieder geval voor Nederland worden gerelativeerd. Na de beruchte ‘Dutch drop’, het relatieve laagtij in de jaren 2002-2005, is het vertrouwen in politieke partijen, parlement en regering meerdere keren op en neer bewogen. Wel is het zo dat het vertrouwen in regering en parlement vanaf 2011 rond de 50% blijft hangen, wat zo’n 20 procentpunten lager is dan de hoge vertrouwenscijfers waarmee Nederland in de jaren ’90 een high-political trust reputatie verwierf. Nadien doet Nederland het vergeleken met andere Noord-Europese landen overigens niet slecht qua vertrouwen in het parlement als centrale politieke institutie.

Enkele conclusies

Een van de conclusies die we kunnen trekken uit deze monitor is dat er geen politieke cirisis is in Nederland, maar politieke partijen moeten wel oppassen. Nog geen 20% van de Nederlanders voelt zich aanhanger van een bepaalde politieke partij.
Een andere conclusie is, zoals blijkt uit de statistieken, dat Nederlanders niet zozeer meer democratie en minder politiek willen, als wel anders vormgegeven democratie en politiek. Er is hang naar democratische vernieuwing.

Bewegende beelden van democratie. Legitimiteitsmonitor Democratisch Bestuur 2015: is geschreven door prof.dr. Frank Hendriks, Koen van der Krieken, Sabine van Zuydam en Maarten Roelands, in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, januari 2016: https://beroepseer.nl