De Eerste Kamer verwierp in december 2014 een belangrijke wet van minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) over de inperking van de vrije artsenkeuze. 33 senatoren stemden voor, 38 stemden tegen. In de PvdA-fractie bleken minstens drie senatoren tegen te zijn: Duivesteijn, Ter Horst en Linthorst. De oppositiepartijen D66, ChristenUnie en SGP stemden voor.
Het was een grote tegenvaller voor de minister. Zorgverzekeraars zouden naar verwachting 1 miljard euro kunnen besparen. Er zouden wel zorgverzekeringen blijven bestaan met vrije keus, maar met een hogere premie.

Een nieuwe poging

Momenteel doet het kabinet een nieuwe poging Artikel 13 van de Zorgverzekeringswet (Zvw) te wijzigen. De vrije artsenkeuze voor verzekerden met een naturapolis wordt ingeperkt of zelfs geschrapt. Dat heeft grote gevolgen voor patiënten en zorgverleners. Zij worden verplicht naar een zorgverlener te gaan met wie hun zorgverzekeraar een contract heeft. Doen zij dat niet, dan moeten zij de kosten zelf betalen. Zorgverzekeraars denken op deze manier efficiënter te kunnen sturen.
Bestuurder Ger Jager van Stichting Handhaving Vrije Artsenkeuze zei naar aanleiding van de afspraken in het concept dat de vrije artsenkeuze wordt “aangevallen met een dubbelloopsjachtgeweer”.

Grondwettelijk beschermd?

Op 5 juli 2022 promoveerde Bastiaan Wallage. Wallage aan de Universiteit Leiden op het proefschrift Het recht op vrije artsenkeuze binnen het Nederlandse zorgstelsel. Het promotieonderzoek was gericht op de vraag of het recht op vrije artsenkeuze grondwettelijk is beschermd en daarmee onderdeel uitmaakt van de Nederlandse constitutie. Zijn conclusie was dat “de overheid zich onvoldoende bewust is van verplichtingen rond het recht op vrijheid van artsenkeuze”.
Wallage is advocaat – gespecialiseerd in gezondheidsrecht en algemeen bestuursrecht – bij Van Benthem & Keulen te Utrecht.

Pas niet bij Nederlands zorgstelsel

Koen Enneking, redacteur van Zorg & Sociaalweb, interviewde Wallage over het voorstel, dat, zoals het er nu uitziet, in zijn ogen niet past bij het Nederlandse zorgstelsel. Wallage legt uitgebreid uit dat “met de invoering van de Zvw in 2006 is gekozen voor ‘gereguleerde marktwerking’. We willen dat zorgverzekeraars en zorgaanbieders met elkaar onderhandelen en prijsafspraken maken. Marktwerking betekent ook dat wanneer het aanbod van een zorgverzekeraar slecht is, de aanbieder ‘nee’ kan zeggen tegen het aanbod. Op dit moment kan de aanbieder dan verder als niet-gecontracteerde aanbieder, maar dat is met aanpassing van de wet niet langer mogelijk”.

Praktische bezwaren voor wijkverpleegkundige en GGZ

In de ogen van Wallage zijn er ook praktische bezwaren. “Het voorstel heeft onder meer betrekking op de wijkverpleegkundige zorg en ggz, twee sectoren die kampen met personeelstekorten en wachtlijsten. Wat gaan de aanbieders – en de hulpverleners die voor deze aanbieders werken – in deze sectoren doen wanneer zij niet door kunnen gaan als niet-gecontracteerde aanbieder? De continuïteit van lopende hulpverleningstrajecten komt daarmee in het geding”.

Symptoombestrijding

Bovendien vraagt Wallage zich af waarom het kabinet zo hamert op dat ene aspect van het zorgstelsel. “Ik begrijp natuurlijk dat zorgverzekeraars het instrument van de overeenkomst hebben om te kunnen sturen, maar dan moet je veel breder kijken naar het stelsel. Dit is symptoombestrijding. Dat volgt alleen al uit het feit dat het persoonsgebonden budget binnen de Zvw blijft bestaan. Daarnaast blijft ook de restitutiepolis bestaan, waarbij zorgverzekeraars ook geen contract hebben met aanbieders”. Door het recht op vrije artsenkeuze selectief te beperken, brengt de wetgever naar het oordeel van Wallage het huidige zorgstelsel in disbalans.

Alternatieven

Wallage geeft aan dat er heel goede alternatieven zijn die zowel de financiële houdbaarheid van het stelsel als het recht op vrije artsenkeuze waarborgen. Hij waarschuwt: “Bezint eer ge begint. De wetgever moet zich bewust zijn van de mensenrechtelijke afwegingen die zij moet maken. Nu lijkt dat niet het geval”.

Lees het hele interview met Bastiaan Wallage “Inperking vrije artsenkeuze: dit staat er op het spel, door Koen Enneking, Zorg & Sociaalweb, 26 augustus 2022: https://sociaalweb.nl/nieuws/inperking-vrije-artsenkeuze-dit-staat-er-op-het-spel/

Proefschrift van Bastiaan Wallage over het recht op vrije artsenkeuze binnen het Nederlandse gezondheidsstelsel, Blogs Beroepseer, 2 augustus 2022: https://beroepseer.nl/

Concept Integraal Zorgakkoord: https://beroepseer.nl

Vrije artsenkeuze is de motor van de marktwerking, door Aad de Groot, voorzitter raad van bestuur DSW Zorgverzekeraar, Zorgvisie, 21 juli 2022: www.zorgvisie.nl/blog/vrije-artsenkeuze-is-de-motor-van-de-marktwerking/

Eerste Kamer stemt tegen beperking vrije artsenkeuze, NOS, 16 december 2014: https://nos.nl

Illustratie bovenaan is van Eommina