Redactie Beroepseer

Op een dag verving Petrouschka Wind-Werker een zieke collega in een strategie-overleg. Haar gloedvolle betoog over vertrouwen in vakmanschap leidde tot een aanpassing in de strategische koers en tot een omslag in het denken over leren tijdens het werk.
Petrouschka Wind-Werker is adviseur Lerende Organisatie bij het Leerhuis van het OLVG-ziekenhuis in Amsterdam met zo’n 6500 medewerkers, allemaal vakmensen. Ze is daar, zoals ze het zelf zegt, ‘een radertje in een grote machine’. Zij is voorstander van het Rijnlandse managementmodel.

In een artikel in het tijdschrift O & O – Opleiding en Ontwikkeling (nr 1, 2022) schrijft Petrouschka Wind-Werker over de manier waarop vertrouwen in vakmanschap de zorg kan ‘ontregelen’. Zij laat de lezer meekijken in de praktijk van het OLVG-ziekenhuis, dat per april 2021 gestopt is met het afnemen van toetsen van de Voorbehouden- en Risicovolle Handelingen (VBH/RVH). Dat gebeurde na het besef dat steeds maar weer toetsen niet zinvol bleek.

Petrouschka: “Sinds ongeveer 25 jaar verplichten ziekenhuizen, maar ook andere zorginstellingen, hun zorgprofessionals om periodiek hun bekwaamheid aan te tonen door middel van een praktijktoets; al dan niet voorafgegaan door een theorietoets. Iedere zorginstelling moet daarvoor een toets- of scholingsbeleid hebben en daar uitvoering aan geven. Dat vraagt de nodige investeringen, zoals een Learning Management System (LMS), een vaardigheidslokaal met fantomen en oefenmateriaal, beschikbaarheid van praktijktoetsers, inzet van opleidingsadviseurs, vaardigheidsdocenten, het ontwikkelen van actuele theorie- en praktijktoetsen, etc.

In OLVG hadden we dit allemaal goed georganiseerd. Althans, we dachten dat we een goed systeem hadden neergezet om het aantonen van bekwaamheid te faciliteren. Maar tot onze verbazing constateerden we in 2018 dat wij evenwel niet voldeden aan de norm van aangetoonde bekwaamheid. Wat hadden we niet goed gedaan, vroegen we ons af”.

Bezwaren tegen de praktijktoetsen

“Een van de opvallendste redenen – zo bleek toen we ons er verder in gingen verdiepen – was dat het laten afnemen van een praktijktoets een behoorlijk beslag legde op de tijd van de zorgprofessional. De praktijktoets vond meestal plaats onder werktijd en dat betekent meer werk in minder tijd doen, werk overdragen, tijd om naar een praktijklokaal te lopen, wachttijd, de praktijktoets doen, teruglopen. Voor een enkele praktijktoets was de zorgprofessional al gauw een uur kwijt. Alles bij elkaar geteld kostte het afnemen van praktijktoetsen (inclusief de tijd van de assessor, die ook zorgprofessional is) onze organisatie zo’n 3.200 uur verlettijd per jaar. Tijd die niet besteed kan worden aan patiëntenzorg.

Bovendien vonden zorgprofessionals dat het ‘toetsen om het toetsen’ was. Het laten zien van een handeling in de gestandaardiseerde omgeving van een praktijklokaal, met behulp van oefenmateriaal (een fantoom genoemd) doet immers geen recht aan de complexiteit van de realiteit, waar sprake is van tijdsdruk, rumoer, gespannen patiënten, etc. Terwijl juist het beargumenteerd kunnen afwijken van een protocol een teken van vakmanschap en bekwaamheid is”.

Het roer gaat om

Kortom, er werd veel tijd en energie gestoken in het organiseren, afnemen en verwerken van toetsen. Maar hoe verhielden deze inspanningen zich tot het onderhouden van belangrijke competenties, zoals samenwerking, klinisch redeneren, communicatie, methodische overdracht of handelen in acute situaties?

Het systeem bleek verworden tot een nodeloos ingewikkelde, controle-gestuurde, tijdrovende en niet-realistische manier van toetsing, om te voldoen aan (de interpretatie van) een wettelijke verplichting.
De tijd was rijp voor verandering:  Anders gaan denken over controle en de kosten daarvan,  anders gaan kijken naar bekwaamheid en anders gaan doen. Het roer ging om waarbij de belangrijkste koersverandering was dat niet controle leidend moet zijn, maar vertrouwen in vakmanschap.

Vanuit het Leerhuis OLCG werd een duurzaam fundament gelegd voor nieuw beleid en nieuwe uitvoering, afgestemd op de wensen en behoefte van zorgprofessionals.
‘Vertrouwen in vakmanschap’ werd een leidend principe om administratieve last en regeldruk te verminderen. Het principe is opgenomen in de strategische koers. En, met vertrouwen in vakmanschap als leidende principe, kan men er ook op vertrouwen dat professionals heel goed in staat zijn gezamenlijk de kwaliteitsnormen van de zorg te bepalen en na te streven.
Het ontwerpen en schrijven van het nieuwe beleid – Aantoonbaar bekwaam – genoemd heeft een jaar geduurd. In de praktijk komt het neer op leren op de werkvloer, waar het leren en aantonen van bekwaamheid – zoals het hoort – tijdens het werk gebeurt. De zorgprofessional bepaalt zelf op welke wijze hij bekwaamheid wil aantonen en registreert dit ook zelf in het portfolio.

De impact van het nieuwe beleid is intussen geëvalueerd tijdens en na een pilot en er is een enquête gehouden onder alle – 212 – deelnemende verpleegkundigen.

Een greep uit de uitkomsten:

• De gemiddelde bekwaamheid in VBH/RVH steeg van 45% naar 80%
• Zorgprofessionals tonen verantwoordelijkheid ten aanzien van het getoonde vertrouwen en er is vertrouwen in elkaar
• De keuzevrijheid en mogelijkheden van beleid Aantoonbaar Bekwaam worden positief ontvangen en doen recht aan professionaliteit
• Een ruime meerderheid van de respondenten ervaart minder studie- en controledruk
• Het kunnen maken van eigen keuzes in het versterken en aantonen van bekwaamheid draagt bij aan de autonomie van de professional

Petrouschka besluit haar artikel met een belangrijke les die ze heeft geleerd: Als blijkt dat zaken vastlopen of gaan tegenwerken is het tijd om de regels ter discussie te stellen en de dingen anders te gaan doen, daarbij steeds het doel in het oog houdend.

Lees het hele artikel van Petrouschka Wind-Werker, Hoe vertrouwen in vakmanschap de zorg kan ‘ontregelen’, O&O / NR 1, 2022: beroepseer.nl

Rijnlands managementmodel: www.delimes.nl

Afbeelding bovenaan is van Moondance

Om de ouderenzorg toegankelijk en betaalbaar te houden pleit de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) voor een integrale benadering. Door samenwerking tussen zorgverleners, zorgverzekeraars, zorgkantoren én de overheid kan duurdere en zwaardere zorg worden voorkomen. Het is nodig dat de overheid de integrale benadering ondersteunt vanuit de bekostiging en zorgt voor verdere versterking van het sociaal domein.

De betaalbaarheid en toegankelijkheid van zorg voor ouderen staat steeds meer onder druk. Eén van de oorzaken is de dubbele vergrijzing. Dit betekent dat het aandeel ouderen de komende jaren zal toenemen ten opzichte van de rest van de bevolking, én dat de gemiddelde leeftijd binnen de groep 65-plussers ook stijgt door de toename van 80-, 90- en 100-plussers. In 2012 waren er nog 2,7 miljoen 65-plussers, in 2041 zullen dat er 4,7 miljoen zijn. Tot 2060 blijft het aantal schommelen rond 4,7 miljoen. Het aandeel 65 – 79-jarigen zal sterk stijgen en vanaf 2025 neemt ook de groep 80-plussers sterk toe.

De gemiddelde leeftijd stijgt en de complexiteit van de zorgvraag van ouderen neemt toe. Ook is er sprake van een oplopend personeelstekort in de (ouderen)zorg. Tenslotte staat de mantelzorg onder druk. Er zijn steeds minder 50- tot 74-jarigen als mantelzorger beschikbaar voor het aantal 85-plussers. Dit stelt ons voor de vraag hoe we de kwaliteit, de toegankelijkheid en de betaalbaarheid van de ouderenzorg, ook voor komende generaties, kunnen waarborgen.

Integrale benadering

In de monitor heeft NZA het zorggebruik en de zorguitgaven van ouderen in de verschillende zorgsectoren tussen 2015 en 2019 in kaart gebracht. Hieruit blijkt onder meer dat de gemiddelde zorguitgaven stijgen naarmate iemand ouder wordt. De verschillen in zorggebruik zijn groot: zo maken zelfredzame ouderen aanzienlijk minder gebruik van de zorg. De komende jaren zal het aantal 65-plussers én de gemiddelde leeftijd binnen deze groep verder toenemen. Om de zorg toegankelijk en betaalbaar te houden, is het nodig ouderen zodanig te ondersteunen dat de behoefte aan zwaardere en duurdere zorg zo lang mogelijk wordt uitgesteld of wordt voorkomen. Hierbij is samenwerking en afstemming tussen de verschillende zorgverleners essentieel. Deze monitor is een vervolg op de monitor Zorg voor ouderen uit 2018, waarin NZa de ontwikkelingen in de ouderenzorg tussen 2012 en 2016 in kaart bracht.

Het is aan de verzekeraars om de gewenste inhoud en organisatie binnen de regio te vertalen naar de inkoop en contractering in de verschillende domeinen. De NZa kijkt hoe ze de integrale benadering vanuit de bekostiging kan ondersteunen. Ook kortdurende zorg en het inzetten van een specialist ouderengeneeskunde kunnen ziekenhuisopnames voorkomen of een opname in een Wlz-instelling vertragen. (Wet langdurige zorg).
Het is dan ook belangrijk dat deze zorg een goede plek krijgt binnen de eerstelijn en dat zorgverzekeraars hierop inzetten in de contractering en sturing in de regio. Bij advance care planning kijken oudere, familie en zorgverlener samen naar welke zorg past bij de oudere en diens (gezondheids)situatie. Dit voorkomt niet-passende zorg.

Versterken sociaal domein

Ook een sterk en proactief sociaal domein kan verergering van de zorgvraag vertragen of voorkomen. Bijvoorbeeld door het vroegtijdig oppakken van signalen en het voorkomen van vereenzaming. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) moet daarvoor de rol van het sociaal domein nadrukkelijk verder verstevigen en zo inrichten dat dit domein de groei van de ouderen nog beter opvangt. Daarbij is het wenselijk dat gemeente, zorgverzekeraar en zorgkantoor samen bijdragen aan preventie. Het moet dan ook mogelijk zijn om vanuit de Zvw (Zorgverzekeringswet) en Wet langdurige zorg (Wlz) te investeren in preventieve maatregelen in het sociaal domein. Bijvoorbeeld om een valpartij (en dus heupfractuur) te voorkomen.

Monitor Ouderenzorg – Trendanalyses, deel 2, NZa, 7 april 2022: https://puc.overheid.nl

Bijlage: Monitor Ouderenzorg – Trendanalyses, deel 2, NZa, 7 april 2022: https://puc.overheid.nl

In zijn artikel voor het Amerikaanse zakentijdschrift Forbes gaat Jack Kelly in op een onderzoek naar de toekomst van de gezondheidszorg: Unless We Future-Proof Healthcare, Study Shows That By 2025, 75% Of Healthcare Workers Will Leave The Profession.
Kelly is CEO en oprichter van WeCruitr, een Amerikaans start-up bedrijf met een missie die het zoeken en vinden van een baan menselijker en aangenamer wil maken. Dat wil zeggen, mensen met elkaar in contact brengen, zonder tussenkomst van robots en kunstmatige intelligentie.
Wij denken over het algemeen dat artsen en verpleegkundigen nooit hun beroep zullen verlaten omdat ze een roeping hebben, een beroep voor het leven. Hun werk is veeleisend, maar de voldoening die het geeft anderen te helpen, gecombineerd met de maatschappelijke status en de honorering, zorgen ervoor dat professionals altijd trots op hun beroep zijn. Maar, de tijden zijn veranderd. De burn-out waaraan zij al langere tijd lijden, is nog erger geworden tijdens de coronapandemie. De stress is toegenomen door allerlei oorzaken en het gevolg is dat velen niet anders kunnen dan ermee ophouden.

Om een idee te krijgen in welke mate trends en veranderingen de toekomst van de gezondheidszorg gaan beïnvloeden, heeft Elsevier Health wereldwijd een onderzoek ingesteld. De resultaten zijn gepubliceerd in het rapport Clinician of the Future: a 2022 report. Elsevier Health levert aan klanten informatie en geeft analyses van prestaties van professionals werkzaam in de gezondheidszorg, de wetenschap en de technologie. Voor het onderzoek Clinician of the Future heeft Elsevier Health samengewerkt met marktonderzoeksbureau Ipsos.

Het onderzoek

Aan bijna 3.000 artsen en verpleegkundigen uit 111 landen is gevraagd hoe de gezondheidszorg er over tien jaar zal uitzien – en hoe men toekomstige uitdagingen het hoofd kan bieden.

Jan Herzhoff, voorzitter van Elsevier Health, in een reactie op het rapport: “Artsen en verpleegkundigen spelen een vitale rol in de gezondheid en het welzijn van onze samenleving. Door ervoor te zorgen dat zij worden gehoord, kunnen zij de steun krijgen die zij nodig hebben om in deze moeilijke tijden betere patiëntenzorg te leveren […] We moeten de discussie gaan verleggen van het bespreken van de huidige problemen in de gezondheidszorg naar het leveren van oplossingen die helpen de resultaten voor de patiënt te verbeteren. Uit ons onderzoek is duidelijk gebleken op welke gebieden zij ondersteuning nodig hebben; we moeten nu handelen om de zorgverlener van de toekomst te beschermen, te equiperen en te inspireren”.

Markante punten uit het rapport

Er is nog nooit zoveel behoefte van zorgverleners geweest hun stem te laten horen. Uit het wereldwijde onderzoek blijkt dat 71% van de artsen en 68% van de verpleegkundigen van mening is dat hun baan de afgelopen tien jaar aanzienlijk is veranderd; velen zeggen dat hun baan slechter is geworden.

Een op de drie zorgverleners overweegt tegen 2024 de huidige functie op te geven en in sommige landen zou zelfs de helft van deze groep de gezondheidszorg voorgoed verlaten. Dit komt bovenop het bestaande wereldwijde tekort aan zorgpersoneel. Zorgverleners blijven ernstige verschijnselen van vermoeidheid en burn-out vertonen sinds Covid-19 tot pandemie werd verklaard.

Volgens de enquête beaamt meer dan de helft van de artsen en verpleegkundigen wereldwijd (56%) dat patiënten de afgelopen tien jaar meer mogelijkheden hebben hun eigen ziekten en aandoeningen te managen. Ondanks de toename van het gebruik van technologie en consulten op afstand vindt 82% van de zorgverleners dat de zg. ‘soft skills’ – zoals luisteren en empathie – de laatste tien jaar steeds belangrijker zijn geworden voor zorgverleners. Artsen gaven ook aan dat ze weinig tijd hebben. Slechts de helft (51%) van de artsen vindt dat de tijd die ze met patiënten kunnen doorbrengen voldoende is om hen goede zorg te geven.

Voor een positieve wending en het opvullen van de leemten, wijzen de zorgverleners op de volgende prioriteiten:

• Verbetering van technologische vaardigheden
• Meer aandacht voor de relatie patiënt – zorgverlener
•  Uitbreiding van personeel in de gezondheidszorg

Marion Broome, professor verpleegkunde aan de Amerikaanse Duke University in een reactie: “Hoewel bekend is dat veel verpleegkundigen hun beroep opgeven vanwege een burn-out, is ook bekend dat de pandemie anderen heeft geïnspireerd om in de zorg te gaan werken vanwege een sterk verlangen naar zinvol werk. We moeten de volgende golf van zorgverleners omarmen en ervoor zorgen dat hun intrede een succes wordt. Onze toekomst als samenleving hangt ervan af”.

De zorgverlener van de toekomst volgens het rapport:

• De zorgverlener van de toekomst werkt samen met zijn of haar patiënten en is bedreven in het gebruik van gezondheidsgegevens en geavanceerde klinische inzichten om weloverwogen beslissingen te nemen.
• Zij communiceren op verschillende manieren met patiënten, van beperkte virtuele check-ins tot persoonlijke consulten bij de patiënt thuis. Hun patiënten hebben veel meer controle over hun eigen medische dossiers en gezondheidsgegevens. Om op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen heeft de zorgverlener van de toekomst meer tijd vrijgemaakt voor het bijhouden van nieuwe, digitale technologieën.

Zorgverleners blijken over het algemeen nog steeds zeer gemotiveerd te zijn om hun werk goed te doen. Leo Anthony Celi, directeur klinisch onderzoek van het Laboratory of Computational Physiology aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) over zijn beroepskeuze: “Mijn moeder was verpleegster en zij heeft een grote invloed gehad op mijn beslissing om voor het medische beroep te kiezen. Op de Filipijnen (waar ik opgroeide) wordt geneeskunde beschouwd als een zeer prestigieuze carrièrekeuze. Alleen het priesterschap overtreft het beroep van arts als het gaat om wat Filipijnse ouders willen dat hun zonen worden”.

Erlinger, een vrijwillige arts in Austin, over zijn beroepskeuze: “Ik ben geneeskunde gaan studeren om mensen te helpen. Hoe simpel dat ook klinkt, voor mij was het waar. Ik waarder de relatie en geniet ervan, ik help graag mensen wanneer ik kan. Om die reden heb ik ervoor gekozen een vrijwilligerskliniek te steunen. Ik wilde graag een langdurige relatie opbouwen met patiënten en hun familie.
[…]
Ik zie patiënten die worden beschouwd als de ‘werkende armen’, of de meer dan 80% van de onverzekerde Amerikanen. Ze hebben een of meer banen en zijn desondanks niet in staat een ziektekostenverzekering te betalen. De meeste onverzekerde mensen werken hard, maar hebben geen baan met een ziektekostenverzekering en dat is een vreselijke situatie voor hen en hun gezin. Ik wil hen graag helpen zich zekerder te voelen bij het onder controle houden van hun chronische ziekten en aandoeningen, zodat de kwaliteit van hun leven verbetert. Het is dankbaar werk en ik werk samen met gelijkgestemde professionals die iets terug willen doen voor hun gemeenschap”.

Teveel aandacht voor kosten

Verspreid in het rapport staan diverse statements. Die op pagina 39 luidt: Er is te veel aandacht voor kosten in plaats van zorg.
Waar hoorden we dat eerder? In het boek Het alternatief voor de zorg staan voorbeelden van manieren waarop de zorg anders kan worden georganiseerd. Ook wat kosten betreft. Als statement staat er: Als je focust op kosten, gaat de kwaliteit omlaag; als je focust op kwaliteit gaan de kosten omlaag. Het boek sluit af met een manifest waarin de gewenste nieuwe koers in de gezondheidszorg wordt samengevat.
Het rapport van Elsevier Health kan worden toegevoegd aan de lijst boeken en artikelen die blijk geven van de urgentie van een nieuwe koers inslaan in de gezondheidszorg. Met de zorgverleners  sporen ze aan: “Geen getreuzel meer. Ga over tot actie”.

Downloaden Clinician of the Future: a 2022 report, Elsevier, maart 2022:
www.elsevier.com/__data/assets/pdf_file/0004/1242490/Clinician-of-the-future-report-online.pdf

Unless We Future-Proof Healthcare, Study Shows That By 2025, 75% Of Healthcare Workers Will Leave The Profession, door Jack Kelly, Forbes, 15 maart 2022: www.forbes.com

Het alternatief voor de zorg – Humaniteit boven bureaucratie, door Jos de Blok, Herman Suichies, Lewi Vogelpoel en Thijs Jansen (red.), 2015: https://beroepseer.nl/het-alternatief-voor-de-zorg/