“We zijn mensen, geen stuk gereedschap van Uber”, staat er in grote letters op de rug van de protesterende mannen in een smalle straat in Londen. Een jongeman roept met hese stem in een megafoon dat ze ontwricht zullen worden. “Omdat jullie leven ontwricht wordt. Dit is geld dat je nodig hebt om van te leven”. Tientallen mannen met hun fiets, brommer, motor of scooter reageren met instemming, staande voor het kantoor van Uber in Zuid-Londen op 26 augustus 2016. Het is een van de eerste protesten die gaan over de zogenaamde gig-economie. Een gig-economie drijft niet op vaste banen maar op projecten en klein ondernemerschap.
Het is een vreemde confrontatie, schrijft Sarah O’Connor in het Engelse dagblad Financial Times. Ze vraagt zich af of de gig-economie een bevrijding danwel een uitbuiting is? In Londen ageren werkers zonder werkplek tegen een bedrijf dat hen niet in vaste dienst heeft. Ze worden niet door mensen aangestuurd maar door een algoritme dat met hen communiceert via hun smartphone. Waartegen ze demonstreren is de update van een app.
UberEats werd in juni 2016 in Londen gelanceerd en beloofde dat het “eten van uw favoriete restaurants met Ubersnelheid bij u aan huis bezorgd wordt”. UberEats bood een beloning van £20 per uur te betalen aan zelfstandige koeriers voor het brengen van eten van restaurant naar klant. Maar toen de vraag van de klanten toenam, ging UberEats per uur minder betalen. In augustus kwam het erop neer dat de koeriers nog maar £3.30 per bestelling betaald kregen plus £1 per afgelegde mijl en minus 25 procent ‘Uber service vergoeding’ en plus £5 ‘trajectvergoeding’.
Algoritmisch management
Op een goede dag werden de koeriers wakker en zagen ze dat hun app opnieuw een update had gehad. De trajectvergoeding was verlaagd tot £4 voor doordeweekse lunches en weekeind-diners en tot £3 voor doordeweekse diners en weekeind-lunches. Buiten deze perioden waren de betalingen ook lager geworden.
De koeriers voelden zich bedrogen. Er waren koeriers die hun baan hadden opgegeven omdat Uber beter betaalde. Maar nu niet meer. Imran Siddiqui, een van de leiders van het protest, vertelde dat hij zich schuldig voelde omdat hij andere koeriers had aangemoedigd zich aan te melden bij Uber voordat de vergoedingen omlaag waren gegaan: “Als ze dit niet oplossen, dan zal deze staking als een vuur om zich heen grijpen”.
Het is niet makkelijk je boodschap uit te dragen als je niet weet wie je collega’s zijn. Maar de koeriers kregen een idee. Ze openden hun apps als klant en bestelden eten om bij hen af te leveren. Toen de Uberkoeriers ter plekke arriveerden met pizza’s, lichtten de stakers hen in over hun protest en moedigden ze hen aan zich bij hen aan te sluiten. Algoritmisch management contra algoritmische opstand.
Er bestaan geen schattingen van de gig-economie wereldwijd maar in de VS zijn er ongeveer 800.000 mensen die op deze manier hun brood verdienen – via online tussenpersonen zoals TaskRabbit, Lyft, Uber en Deliveroo – zonder iemands werknemer te zijn. De term algoritmisch management werd voor het eerst gebruikt door academici van het Human-Computer Interaction Institute aan de Carnegie Mellon-universiteit in Pittsburgh. Deze innovatie, beweerden zij, maakt de gig-economie mogelijk. Voor bedrijven als Uber die verkondigde “transport zo betrouwbaar te maken als stromend water” lost algoritmisch management een probleem op: hoe je een niet bij jou in vaste dienst zijnde groep zelfstandigen kan instrueren, volgen en beoordelen zodat ze snel reageren en soepel verlopende, gestandaardiseerde diensten kunnen verlenen.
Degenen die gebruik maken van algoritmisch management zeggen dat het nieuwe kansen op banen biedt alsmede betere en goedkopere dienstverlening, transparantie en eerlijkheid op gebieden van de arbeidsmarkt die worden gekenmerkt door inefficiëntie, ondoorzichtigheid en grillige menselijke bazen. Maar een zomer van wilde stakingen in de gig-economie in Londen laat zien dat sommige zelfstandigen beginnen te schuren tegen de tegenstrijdigheden van ‘je eigen baas zijn’ en ondertussen strak worden gemanaged door de smartphone in hun zak. Ze mogen dan wel vrij zij om te kiezen wanneer ze werken maar niet hoe ze werken of, en dat is het belangrijkst, hoeveel ze betaald krijgen.
De algoritme vergelijkt de prestaties van de koeriers met elkaar en gaat na hoe snel er geleverd wordt en hoe snel dat had gemoeten. De beoordeling van een koerier luidt bijvoorbeeld: “Uw gemiddelde rijtijd naar de klant was minder dan onze schatting. Dat betekent dat u beantwoordt aan het criterium voor deze dienst. Het verschil was gemiddeld -3,1 minuut”. Deliveroo bevestigde dat het beoordelingen geeft maar voegde eraan toe dat vertragingen worden ingecalculeerd en dat koeriers nooit een race tegen de klok hoeven te houden voor levering van een bestelling.
Chauffeurs van Uber krijgen elke week een beoordeling en een rapportcijfer van vijf tot een.
Chauffeurs ‘deactiveren’
Chauffeur James Farrar werd in mei 2016 gefeliciteerd door Uber vanwege zijn gemiddelde score boven de 4,4: “We zullen doorgaan met het monitoren van je trajecten en zullen je een e-mail sturen als we zien dat het gemiddelde van 50 trajecten onder de 4,6 komt”.
Uber zal chauffeurs ‘deactiveren’ wier gemiddelde score te laag wordt, hoewel men beweert dat dit ‘heel zelden voorkomt’.
De Britse vakbond GMB met meer dan 631.000 leden heeft een proces aangespannen tegen Uber. Ingebracht in de zaak werd een e-mail van 23 december 2013 aan chauffeur Ashley Da Gama die luidt: “Hallo, we wensen u een Vrolijk Kerstfeest en een Gelukkig Nieuwjaar. Momenteel zijn we bezig met de planning voor 2014 en we zouden u daar graag bij betrekken. Maar daarvoor is het nodig dat we eerst een verbetering zien van uw huidige prestaties”. Twee weken later deelde Uber – wederom per e-mail – mee dat zijn prestaties niet voldoende waren verbeterd. Zijn account was ‘gedeactiveerd’… per onmiddellijke ingang”.
Men mag dan wel beweren dat algoritmisch management van de toekomst is, toch lijkt het hele systeem in feite op een echo van het verleden. Honderd jaar geleden werd het zogenaamde ‘wetenschappelijke management’ uitgevonden in de VS, dat in rap tempo ingang vond in de Amerikaanse fabrieken. De intellectuele drijfkracht achter deze bedrijfsvoering was de Amerikaan Frederick Taylor (1856-1915). Hij wilde door nauwkeurige arbeidsstudies prestatieverbeteringen bereiken en streefde ernaar objectieve productienormen vast te stellen, aan de hand waarvan men prestaties kon beoordelen. Hij zag loon als belangrijkste motiverende factor. Aanhangers van deze stroming menen dat arbeid puur analytisch benaderd zou moeten worden. Beslissingen zouden niet meer op basis van vuistregels of traditie, maar uitsluitend op rationele gronden moeten worden genomen. Centraal staat hierbij het meten van prestaties. “Misschien wel het opvallendste element van het wetenschappelijke management is het idee van de taak”, schreef Taylor in 1911 in zijn boek The principles of scientific management. “De taak omschrijft niet alleen wat er gedaan moet worden maar ook hoe die taak uitgevoerd moet worden en de nauwkeurig berekende tijd waarbinnen die dient te worden uitgevoerd”.
Taylor verkondigde zijn ideeën als een evangelie. Charles Harrah, eigenaar van het staalbedrijf Midvale Steel waar Taylor experimenteerde met zijn ideeën, zei hem eens: “Weet je wat ik ga doen als ik nog een paar miljoen erbij zal hebben verdiend? Dan laat ik het mooiste krankzinnigengesticht bouwen, een zoals de wereld nog nooit heeft gezien, en jij Taylor krijgt daar een hele verdieping tot je beschikking”.
Taloyrisme 2.0
Jeremias Prassl, hoogleraar Recht aan de universiteit van Oxford noemt het algoritmisch management van Uber en Deliveroo Taylorisme 2.0: “Algoritmen maken controle en surveillance mogelijk waarvan de meest gestaalde Tayloristen nooit hadden durven dromen”.
De volgende sector waarop algoritmisch management wordt losgelaten is de traditionele dienstensector, de detailhandel en de restaurants. Denk daarbij aan het plaatsen van sensoren in winkels om zowel het gedrag van de klant als van de verkoper te observeren. Het technologiebedrijf Percolata in Silicon Valley is al bezig met het plaatsen van sensoren in winkels. Algoritmen bouwen een profiel op van de werknemers. Wanneer presteren ze goed? Wanneer presteren ze slecht? De reeds verkregen gegevens suggereren dat algoritmen de verkoop met 10 tot 30 procent omhoog kunnen stuwen.
De gig-economie vormt een uitdaging voor de manier waarop we gaan bepalen wat banen en werk in de toekomst inhouden. Is een Uberkoerier een los arbeider, een soort dagloner, een zelfstandige, een zzp’er? Gig-bedrijven verlenen ongetwijfeld populaire diensten aan de consument en veel mensen vinden flexibel werk fijn. Aan de andere kant betekent flexibiliteit ook onzekerheid.
Taylors voorspellingen
Guy Standing, hoogleraar aan de universiteit van Londen en oprichter van Basic Income Earth Network (BIEN) is kritisch en zegt dat “algoritmen fantastische kansen bieden voor roofzuchtige exploitatie” van mensen die zich aan de onderkant van de arbeidsmarkt bevinden. De exploitanten “observeren en weten dat ze alleen hoeven te betalen voor de tijd die ze ervoor willen betalen, en de hele tijd hebben ze toch de mensen tot hun beschikking die zitten te wachten op een oproep”.
Dezelfde argumenten werden honderd jaar geleden gebruikt. Het Taylorisme leidde tot verzet van werknemers en vakbonden dat uitmondde in een speciaal onderzoek van het Amerikaanse Congres in 1911. Vakbondsleden, fabrieksarbeiders en Taylor zelf werden opgeroepen om te komen getuigen voor het Congres over dit vreemde, nieuwe systeem.
Taylor was ervan overtuigd dat zijn ideeën uiteindelijk ingang zouden vinden. Net zoals Uber en Deliveroo had hij vertrouwen in de kracht van het systeem: de consument bedienen met goedkopere producten. Hij geloofde dat deze factor uiteindelijk alle bezwaren zou overstijgen.
“Op het eerste gezicht zien we slechts twee partijen bij de transactie, de werknemers en hun werkgevers” schreef hij in zijn boek. “We zien niet de derde partij, de mensen, de consumenten die het product van de beide andere partijen kopen”.
Uiteindelijk, voorspelde hij “zullen de mensen de nieuwe orde der dingen zowel opleggen aan de werknemer als aan de werkgever”.
When your boss is an algorithm, door Sarah O’Connor, Financial Times, 8 september 2016: www.ft.com
Jordi Lammers is voor een jaar ´Writer in residence’ bij stichting Beroepseer. Vandaag publiceren wij zijn eerste verhaal Handen en voeten. Hij gaat voor ons verhalen schrijven over werkende mensen, over mensen die zorg dragen voor de ander en zorg ontvangen. Hoe gaan zij om met de dilemma’s en emoties die daarmee gepaard gaan?
