Hans van Willigenburg woonde de viering bij van het tienjarig jubileum van Bureau Frontlijn op 3 november 2016 in Theater Zuidplein in Rotterdam. Bureau Frontlijn zoekt oplossingen voor problemen in achterstandswijken rond gezondheidszorg, welzijn, onderwijs, jeugd, ouderen, armoede en werkloosheid. Op Stadslog Rotterdam vat Van Willigenburg tien jaar Bureau Frontlijn samen:

Het was niet alleen een feestelijke bijeenkomst, met honderden studenten die zich namens Frontlijn dagelijks inzetten voor de sociaal zwakkeren in ons eigen Rotterdam, maar ook een onzekere bijeenkomst: blijft Frontlijn de (financiële) ruimte krijgen om mensen terzijde te staan aan de andere kant van ‘de kloof’, zij die niet in de bureaucratisch georganiseerde vakjes passen? Terwijl tientallen gemeenten de noodzaak van een organisatie als Frontlijn onderkennen, en liefst morgen een dergelijke organisatie tot hun beschikking zouden hebben, staat Bureau Frontlijn in Rotterdam gek genoeg weer op de tocht. Tijdens de bijeenkomst gaven vier nauw betrokkenen vanachter het spreekgestoelte hún visie op werkwijze, resultaten en bestaansrecht van de Frontlijn-organisatie. Stadslog vat hun verhalen in 10 kernpunten samen.

KERNPUNT 1

Frontlijn krijgt de brutaalste journalist doodstil

‘Ooit reisde één van ’s lands brutaalste journalisten, Prem Radhakishun, naar Rotterdam om een radioverslag te maken van een huisbezoek door Bureau Frontlijn,’ memoreerde hoogleraar Bestuurskunde Pieter Tops en nauw betrokken bij de oprichting van Frontlijn. ‘Van tevoren had hij de toon gezet door de huisbezoeken te framen als vijandige “razzia’s”. De gemeente Rotterdam was bezig een politiestaat op te bouwen, dát was de teneur voordat hij afreisde. Vervolgens ging hij mee op huisbezoek en viel hij helemaal stil. Stel je voor! Prem die stilvalt! Voor zijn ogen zag hij hoe kwetsbare Rotterdammers op een heel respectvolle manier op weg werden geholpen. Essentiële dingen kregen aangeleerd. Als een blad aan een boom draaide Prem óm! Hij werd een groot ambassadeur van dit soort interventies.’

KERNPUNT 2

Frontlijn ziet dingen die anderen niet zien

‘Ik zal niet snel vergeten hoe PvdA-lijsttrekker Ad Melkert in 2002, gehuld in zijn onafscheidelijke beige regenjas, een bezoek bracht aan de Strevelsweg in Rotterdam-Zuid en samen met zijn delegatie een vervallen pand betrad,’ memoreerde Marco Pastors, ooit wethouder namens Leefbaar Rotterdam en nu directeur van NPRZ, Nationaal Programma Rotterdam Zuid. ‘Toen hij na het bezoek werd opgewacht door cameraploegen, keek hij verslagen voor zich uit. Ik moet me sterk vergissen of hij was zich kapot geschrokken over wat hij daarbinnen gezien had. Uitgerekend op die plekken – waar politici liever niet komen – bevindt zich het werkterrein van Bureau Frontlijn. Zij zien dingen die anderen niet zien. Of niet willen zien.’

KERNPUNT 3

Frontlijn roep extreme weerstand en extreme genegenheid op

‘Mij is opgevallen,’ opende Winfried Houtman, concerndirecteur van de dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van de gemeente Rotterdam, ‘dat Bureau Frontlijn extreem gepassioneerde medestanders heeft en extreem gepassioneerde tegenstanders. Een tussenweg lijkt niet te bestaan.’

KERNPUNT 4

Frontlijn vecht om van gelijke rechten ook gelijke kansen temaken

‘Gelijke rechten kun je regelen op papier,’ zei Barend Rombout, directeur van Bureau Frontlijn. ‘En alles wat je op papier kunt regelen, is natuurlijk prettig voor de overheid. Het staat zwart op wit. Maar wat betekenen die gelijke rechten als het niet, of zelfs in de verste verte niet, tot gelijke kansen leidt? Als mensen gestraft worden omdat ze niet op tijd reageren, niet goed kunnen lezen, daardoor formulieren verkeerd invullen of niet verschijnen op afspraken? En er vervolgens geen enkele rekening wordt gehouden met hun gezinssituatie of opgelopen schulden? Met een negatieve spiraal als onvermijdelijk gevolg? Bureau Frontlijn helpt de meest kwetsbare gezinnen in onze stad zich uit hun overlevingsmodus te bevrijden en weer ruimte te geven na te denken, zaken in eigen hand te nemen. Zodat ze, op termijn, voldoende kunnen groeien om hun kansen weer te pakken.’

KERNPUNT 5

Frontlijn blijft uit volle overtuiging erken met studenten

‘Eén van de meest unieke maar ook omstreden kenmerken van Bureau Frontlijn, is dat ze studenten een belangrijke rol geven in het hulptraject,’ riep hoogleraar Tops in herinnering. ‘Ikzelf vind het nog altijd een geweldige formule. Waarom? Omdat je op die manier een meer betekenisvolle relatie creëert dan tussen professional en cliënt. Immers, niet alleen de hulpvragers moeten nieuwe dingen aanleren. De studenten moeten dat net zo hard. Dat schept een band. Samen zijn ze in zekere zin lotgenoten. Zo ontstaat een “gedeeld eigenaarschap” van een probleem, waardoor beide kanten ermee aan de slag gaan. De praktijk laat zien dat het uitstekend werkt.’

KERNPUNT 6

Frontlijn stelt zich dienstbaar op, ook als het moeilijk wordt

‘De mensen voor wie wij opkomen zijn niet altijd aardig. En al helemaal niet altijd dankbaar,’ bracht Rombout in herinnering. ‘Maar hoe zou jíj zijn als je diep in de schulden zit en je woont op Rotterdam-Zuid? Zeg eerlijk, zou jij dan staan te trappelen om een gezellig gesprekje met de buurvrouw te voeren? Of een zware tas te dragen voor een oudere? Nee. Dan is de kans groot dat je een rothumeur hebt. Binnen blijft. Met allerlei opgekropte gevoelens.’ Voor juist die mensen – waarop de buitenwereld geneigd is het etiket ‘onaangenaam’ of ‘hopeloos’ te plakken – wil Frontlijn juist pal blijven staan. Met één simpele reden (Rombout): ‘Als je tegen hen zou zeggen “rot maar op!” of “zoek het lekker uit!”, weet je niet alleen zo goed als zeker dat ze een donkere tijd tegemoet gaan. Maar ook dat de omgeving van deze mensen, familie, vrienden, maar ook de wijk, omlaag zal worden getrokken. Met de gigantische, maatschappelijke kosten dáár weer van.’

 KERNPUNT 7

Frontlijn psychologieseert niet, pakt aan

‘Kwetsbare gezinnen hebben vaak niet één ingewikkeld probleem, maar een reeks eenvoudige problemen,’ memoreerde Marco Pastors, die aansluitend ter discussie stelde of hulpverleners wel zo gespecialiseerd hoeven te zijn. ‘Bureau Frontlijn is de enige met het vermogen zo’n reeks problemen over de volle breedte aan te pakken, één voor één op te lossen en zodoende het gezin weer vlot te trekken. Niet door ingewikkelde colleges te geven. Maar – heel simpel – door het voor te doen, waarna het zelf doen en het samen doen volgen.’

KERNPUNT 8

Frontlijn bijt en houdt scherp

‘Ik ken vele gemeenten, die een organisatie als Bureau Frontlijn maar wat graag in hun gelederen zouden hebben,’ zei hoogleraar Tops. ‘Die dag na dag hun vermogen zien afnemen om een groeiende groep kwetsbare burgers fatsoenlijk op te vangen en te helpen. Als ik Rotterdam was, zou ik daarom zuinig zijn op Frontlijn: hoe vaak ze ook bijten en de regels aan hun laars lappen. Door een eigen “pain in the ass” te organiseren, blijft de gemeente scherp. Het alternatief is dat al die wakkere ogen en oren verdwijnen, ongelijkheid in de stad omhoog schiet, inclusief de kosten die daarbij horen.’

KERNPUNT 9

Frontlijn is een verdienmodel

‘Als we de kans krijgen de eerste drie levensjaren van kwetsbare kinderen in Rotterdam verder te verbeteren, zorgen voor een gezondere geboorte, een betere hechting en goede kinderopvang, dan zal de stad op termijn veel geld kunnen besparen,’ voorspelde Rombout. ‘Investeren in de jongste levensjaren van Rotterdamse kinderen, is ook in economisch opzicht verstandig beleid.’

KERNPUNT 10

Frontlijn acteert anders dan de overheid

‘Verschillende programma’s en werkmethodes van Frontlijn zijn intussen overgenomen door de gemeentelijke wijkteams,’ sprak Winfried Houtman, wijzend op het belang van wetenschappelijke toetsing en brede inzetbaarheid. En sloot vervolgens af met te wijzen op een fundamentele frictie tussen een flexibele uitvoeringsorganisatie als Frontlijn en het overheidsapparaat zelf. ‘Hetgeen bij Frontlijn in de loop der jaren ontwikkeld is, kan niet altijd één op één door de gemeente geïmplementeerd worden.’

In de wandelgangen, na afloop van de bijeenkomst, vatte hoogleraar Tops de verschillende inzichten en het bijbehorende spanningsveld nog eens kernachtig samen. ‘Zolang Frontlijn bestaat, wordt de gemeente Rotterdam gedwongen in de spiegel te kijken. Ik hoop dat ze die confrontatie nog lang durven aan te gaan. Maar de verleiding om de spiegel op te bergen en het in eigen hand te houden, is continu aanwezig.’

10 jaar Frontlijnwerken in 10 kernpunten, door Hans van Willigenburg, Linkedin, 22 november 2016: https://nl.linkedin.com/pulse/10-jaar-frontlijnwerken-kernpunten-hans-van-willigenburg
Artikel verscheen oorspronkelijk op de inmiddels opgeheven site van Stadslog Rotterdam.

Hans van Willigenburg richtte in 2012 samen met Jos Verveen en Bart Driessen Stadslog Rotterdam op en schrijft de serie Slim bezig? (over bijzondere Rotterdamse bedrijven), Ogen/oren (over wat hij in de stad tegenkomt of waarneemt), Stadsiconen (over bijzondere Rotterdammers búiten het nieuws) en Het Feest van de praktijk (over hoe Rotterdam de armoede beter te lijf zou kunnen gaan).