Redactie Beroepseer

Martijn Delaere geeft op de site van Binnenlands Bestuur, het platform voor ambtenaren en bestuurders in de overheid, in het kort weer wat oud-burgemeester Hans Alberse in een interview heeft gezegd over het democratisch functioneren van gemeenteraden en de legitimiteit ervan. Die legitimiteit is volgens Alberse in het geding. Alberse was van 2001 – 2006 burgemeester van Lingewaal, en van 2006 – 2015 burgemeester van Oude IJsselstreek.

In april 2015 vestigde Alberse zich als zelfstandig adviseur en trainer. Hij begeleidt raadsleden, griffiers, wethouders en burgemeesters in het versterken van de lokale democratie. Hij vindt dat ze radicaal anders moeten werken. Politiek en bestuur zouden er volgens hem verstandig aan doen om de macht over te dragen aan inwoners via jury’s en forums. Democratie is oneindig veel meer dan om de vier jaar stemmen.
Alberse: “De legitimiteit van het democratisch functioneren van gemeenteraden is in het geding. In deze tijd vertegenwoordigt de burger graag zichzelf. En dus moeten bestuurders en inwoners in relatietherapie om het werkelijke gesprek aan te gaan. De burgemeester kan daarbij een essentiële rol spelen. Hij wordt geacht de democratische besluitvorming te bewaken. Dat is veel meer dan het voorzitten van de gemeenteraad of het toezien op de procedures in het gemeentehuis”.

Burgerformums en jury´s in plaats van ´dat systeemwereldje´

Alberse heeft veel respect voor de raadsleden die zich met de beste bedoelingen drie avonden in de week een slag in de rondte werken: “Maar daar moeten ze mee ophouden. Ze moeten uit dat systeemwereldje stappen. Kijk eens terug naar het moment waarop je nog net geen raadslid was. Je sprak nog normale taal. Ik heb het zelf als raadslid ervaren. Binnen drie maanden vind je dingen normaal die helemaal niet normaal zijn. Je neemt een loopje met democratische waarden dat uitspraken moeten kloppen en waarachtig moeten zijn, er is geen respect voor het debat en je bent onbegrijpelijk”.

Bestuurders en raadsleden moeten zich losmaken van de partijpolitiek, die volgens de oud-burgemeester eerder een bedreiging dan een zegen voor de democratie is. Alberse: “Er is een parallelle democratie nodig. Jury’s, burgerforum, burgeraudit – allerlei bestuursvormen waarin inwoners veel meer dan alleen zeggenschap hebben. Wij hebben in Oude IJsselstreek een burgerbegrotingsforum georganiseerd. Tachtig mensen op één dag in één zaal. ‘s Ochtends informatie over de begroting en ‘s middags deliberatie en in groepen doorgepraat. Eind van de middag nam men in een half uur met stemkastjes over 25 onderwerpen uit de gemeentebegroting standpunten in. Wat mij betreft zou het burgerbegrotingsforum besluitvormend mogen zijn. Laat het publiek een paar keer per jaar beslissen. Dat is de beste vorm om tot goede besluitvorming te komen, beter dan de gemeenteraad.

Een raad van 150 mensen

Alberse benadrukt het nog eens: de dialoog met de inwoners is altijd vruchtbaar: “Terwijl de oude politiek mijn energie opvrat, kreeg ik van het gesprek met inwoners altijd energie. Ik denk dat veel meer burgemeesters die ervaring hebben. Waarom stel je geen raad van 150 mensen samen, die door loting tot stand komt, drie keer per jaar bijeenkomt maar wel belangrijke beslissingen neemt? De minister kan gemeenten de ruimte geven om op een radicaal andere manier tot besluitvorming te komen. Vijf keer per jaar een burgerjury. Laten we het uitproberen; als je het waarachtig doet, gaat het echt niet mis”.

Oud-burgemeester pleit voor nieuwe democratie, door Martijn Delaere, Binnenlands Bestuur, 23 oktober 2016: www.binnenlandsbestuur.nl

U P D A T E

Code Oranje voor verandering politieke democratie, VNG Magazine nr. 17, 26 oktober 2016: www.vngmagazine.nl

Website Code Oranje: www.wijzijncodeoranje.nl/

Op 27 september 2016 vond in een vergadering van de Eerste Kamer de voortzetting van het debat plaats over het wetsvoorstel Normalisering rechtspositie ambtenaren. Een jaar geleden, op vijf dagen na,  om precies te zijn op 22 september 2015, is het debat begonnen. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel begin 2014 aangenomen.
Doel van het wetsvoorstel is het zoveel mogelijk elimineren van de arbeidsrechtelijke verschillen tussen personeel in de overheidssector en de marktsector. In dat kader heeft de minister van Binnenlandse Zaken, de heer Plasterk, eerder aan de Tweede Kamer een ambtenarenstatuut toegezegd waarin ‘de aspecten van het ambtelijk vakmanschap’ zullen worden vastgelegd. De planning is erop gericht dit gereed te hebben op het moment dat de wet in werking treedt. Tot op heden is nog onduidelijk hoe de minister dat statuut wil vormgeven.

Noopt dit voorstel wel tot zulke  langdurige reflectie?

De vergadering van de Eerste Kamer op 27 september heeft niet geleid tot een afronding. De plenaire behandeling (re- en dupliek) wordt voortgezet op 25 oktober 2016.
Barend Barentsen, hoogleraar Albeda Leerstoel van de Universiteit Leiden en het kennis- en dienstencentrum voor arbeidszaken in het publieke domein CAOP, schrijft in een column over de vergadering wat hij vindt van het langdurig reflecteren op het wetsvoorstel door de Eerste Kamer. Hij vraag zich af… “of dit voorstel wel noopt tot zoveel en zulke langdurige reflectie. (De initiatiefnemers haastten zich overigens om te verklaren dat de lange duur van het proces vooral aan hen ligt, omdat zij meer tijd namen om de vele vragen vanuit de senaat te beantwoorden.) Er is namelijk heus wel een aantal feitelijke, zogezegd technische argumenten te bedenken voor en tegen normalisering, en meer specifiek voor en tegen normalisering zoals die in het wetsvoorstel is vormgegeven. Wat zijn de kosten, wat zijn de besparingen, enzovoort. Die argumenten zijn inmiddels wel bekend en mij bekruipt toch sterk het gevoel dat de Eerste Kamer daarop geen nieuwe reflectie pleegt, als wel de gekende standpunten nog eens herkauwt, en dus enigszins fungeert als een Chambre de rémâchage. Dat is het goed recht van de senaat, al was het maar omdat daar dezelfde argumenten toch anders kunnen worden gewogen dan in de Tweede Kamer”.

Schimmenspel

“Toch vraag ik me af of het in dit stadium nog daarover moet gaan. Ik krijg de indruk dat ‘zakelijke’ argumenten er nog veel toe doen in de discussie. Normalisering is en blijft een geloofs-, zo men wil gevoelskwestie. Je bent voor, omdat je in wezen geen verschil ziet tussen ambtenaren of werknemers: beide zijn van de baas afhankelijke loonslaven. Je bent tegen omdat een medewerker van de overheid een bijzondere rol vervult, die een veelheid van extra rechten en plichten met zich brengt. Dat gaat de keuze van de Eerste Kamer, als het ooit zo ver komt, bepalen. Op 27 september is in zekere zin een schimmenspel opgevoerd, waarin de besproken argumenten fungeerden als zwakke afschaduwingen waren van de werkelijke redenen om voor of tegen het voorstel te zijn”.

Volgens Bastiaansen bestaat de discussie over normalisering eigenlijk al sinds de invoering van de ambtelijke status: “in zoverre is het niet verbazend dat er niet te elfder ure nog allerlei nieuwe inzichten naar boven zijn komen borrelen bij de initiatiefnemers en de Kamerleden”.
Het hele debat gaat in feite om de visie van de verschillende partijen op de plaats van de overheid en de ambtenaar in onze maatschappij. Alle andere discussiepunten zijn volgens hem haarkloverijen over begrippen.
Aan de basis ligt een diep meningsverschil over de positie van de ambtenaar in onze maatschappij.

Lees de hele column van Barend Barentsen: ‘Heftige reflectie’ over de normalisering rechtpositie ambtenaar, CAOP, 10 oktober 2016: www.caop.nl

Verslag van vergadering van 27 september 2016 van Normalisering rechtspositie ambtenaren, Eerste Kamer: https://www.eerstekamer.nl

White Paper: wetsvoorstel ‘Normalisering rechtspositie ambtenaren’, CAOP, 27 september 2016: http://www.caop.nl

Lees meer over de positie en de rol van de ambtenaar in boek Ambtelijk vakmanschap en moreel gezag, door Gabriël van den Brink en Thijs Jansen, uitgave Stichting Beroepseer, 96 p., 2016: https://beroepseer.nl

De president van het Gerechtshof Den Haag en voorzitter van de Landelijke Selectiecommissie van rechters mr. Leendert Verheij, was op 7 oktober 2016 een van de sprekers op het Rio-symposium^*) in het nieuwe gebouw van de Hoge Raad in Den Haag.
Op dit eerste Rio-symposium werd stilgestaan bij de uitdagingen waarmee de rechter van morgen geconfronteerd wordt. Wat is de plaats van de rechter in de veranderende Nederlandse samenleving?
In zijn lezing probeerde Verheij antwoorden te geven op die vraag, daarbij constaterend dat bij alle veranderende omstandigheden er toch ook bepaalde constanten zijn, namelijk de kernwaarden van de rechtspraak die bewezen hebben de eeuwen te trotseren. Verheij illustreerde dat door de belangrijkste elementen van de rechterlijke ambtseed te vergelijken met een tekst uit de periode tussen 300 en 250 v.C. In die tekst beschrijft koning Josafat uit het Oude Testament de eigenschappen van een goede rechter: het besef dat de rechter niet op eigen gezag kon rechtspreken (maar op gezag van God), betrouwbaarheid, onpartijdigheid, rechtvaardigheid, onomkoopbaarheid, nauwkeurigheid, vastberadenheid, integriteit en toewijding.

De huidige ambtseed luidt: De Grondwet naleven (niet op eigen gezag rechtspreken); geen beloften etc. om benoeming te verkrijgen; geen giften of geschenken aannemen; eerlijkheid, nauwgezetheid, onzijdigheid, geen aanzien van personen; gedragen als goed rechterlijk ambtenaar.

Wel onafhankelijk, niet autonoom

Verheij ging nader in op twee van de kernwaarden: niet rechtspreken op menselijk/eigen gezag en integriteit. Niet op eigen gezag betekent in de eerste plaats dat de rechter wel(iswaar) onafhankelijk is, maar niet autonoom. Verheij: “Ik betreur het nog altijd dat in de NVvR-rechterscode het begrip autonomie wordt gehanteerd. Als een rechter iets niet is, dan is het wel zijn ‘eigen wetgever’.
Een andere opmerking die hier gemaakt moet worden is deze: er wordt dikwijls gezegd ‘gezag moet je verdienen’. Maar juist, omdat de rechter niet op eigen gezag spreekt, gaat die uitspraak niet op. Een zeker institutioneel gezag van de rechter mag worden voorondersteld. En voor een goed functionerende rechtsstaat is dat ook onontbeerlijk. De rechter kan dat gezag wel verspelen, of op zijn minst aantasten door zijn/haar werk niet goed te doen, door slecht te motiveren en door niet te responderen op vragen van partijen en/of (onder omstandigheden) de samenleving. Ook die samenleving zelf, of haar bestuurders, kunnen het gezag van de rechter ondermijnen.
De geschiedenis van de Weimarrepubliek en recentelijk de gebeurtenissen in Turkije (en eerder Italië en Hongarije) laten daarvan voorbeelden zien. Sleutelfiguren bij het ondermijnen van het gezag van de rechter waren steeds gekozen politici. De nogal eens gehoorde slogan ‘de kiezer heeft altijd gelijk’ lijkt me in historisch perspectief bepaald aanvechtbaar. Hoe dat ook zij, in zulke situaties komt het aan op moed van de individuele rechters”.

Verheij over de andere kernwaarde, integriteit: “Als er iets is, wat het gezag van de rechtspraak en het vertrouwen in de rechtspraak ondermijnt is dat wel gebrek aan integriteit. Niet voor niets wordt daar bij de selectie van rechters uitdrukkelijk aandacht aan besteed. Wat is het voor iemand; hoe gaat men om met morele dilemma’s; zijn daarvoor gedragscodes en protocollen beslissend, of is er vooral een intrinsieke motivatie? En wat gebeurt er als de betrokkene onder druk komt te staan, hoe gaat hij dan met de beleden normen om? Met een zorgvuldige selectie alleen zijn we er natuurlijk niet. Zoals de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb onlangs zei: ‘Het geweten is als een spier. Als je die niet traint, verslapt hij’. Aandacht voor morele dilemma’s en integriteit in de opleiding en na voltooiing van de opleiding in het professionele gesprek is absoluut en continu noodzakelijk”.

Verheij heeft het verder over moed, de plicht om te mishagen, complexiteit, de ‘publieke opinie’, het ‘overbruggen van de kloof tussen de wet/het recht en het leven’ en wat er van de moderne rechter mag worden gevraagd. Tenslotte herhaalde Verheij een pleidooi dat hij eerder had gehouden in een toespraak, een gericht beleid om meer niet-westerse allochtone rechters te krijgen. Een percentage van 7% van rechters in opleiding van allochtone afkomst sinds 2014 is aan de lage kant.

^{Noot
*) Rio = Rechters/raadsheren in opleiding. De Rio-opleiding is de nieuwe flexibele initiële opleiding tot rechter of raadsheer. Alle nieuwe rechters of raadsheren volgen voortaan deze opleiding die – afhankelijk van de meegebrachte kennis en ervaring – tussen de vijftien maanden en vier jaar duurt. De rio’s (rechters/raadsheren in opleiding) zijn tijdens de opleiding zowel actief binnen hun gerecht als bij SSR, het opleidingsinstituut van de rechterlijke organisatie.}

Klik hier voor de hele lezing van mr. Leendert Verheij: De rechter van morgen, Rio-symposium, 7 oktober 2016: www.rechtspraak.nl

Over het Rio-symposium: https://ssr.nl