“Je voortdurend moeten verantwoorden en gewantrouwd worden legt een enorme last op het dagelijkse werk en belemmert het werkplezier van de leraar, de arts en de verpleegkundige”.
Thijs Jansen, mede-oprichter en directeur van Stichting Beroepseer, is te gast in de podcast-serie Klaagvrij leven, een initiatief van Sandra Brandt die zich afvroeg in hoeverre onze mindset, oftewel mentaliteit, ons leven bepaalt. We kunnen klagen over wat ons overkomt, of we doen het eens anders.
Thijs Jansen vertelt aan de hand van gedichten over zijn drijfveren, Stichting Beroepseer, en draagt effectieve alternatieven aan voor klagen over het werk.

Jansen begint met een gedicht uit 1946, getiteld Papieren school van leraar en dichter Jan Boer:

Protocollen, statistieken,
Curven en getalrubrieken,
Catalogiseren, schiften,
Dagrapporten, klasseschriften,
Alles klopt perfectum hier
In mijn schooltje-van-papier.

Schoolopzieners, niet meer nodig!
Controleren overbodig!
Vraagt U mij naar resultaten,
Toon ik U een kast vol staten!
Alles voortaan dus per brief,
Vice versa uit ’t archief.

Principalen en proleten,
Wilt gij van de school wat weten,
Kom dan overzichten halen
Tot in zeven decimalen!
Minzaam aanbevelend dus:
Meester Bureaucratius.

Jansen: Er is zo langzamerhand een hele wantrouw-industrie opgebouwd. De angst voor risico’s zit zo diep in deze welvarende samenleving, we willen alle risico’s uitbannen. Als patiënt wil je de beste behandeling. Dat begrijp ik, er mag niets mis gaan. Als er iets misgaat, is dat meteen publiciteit en een schandaal, je wendt je tot de sociale media. Dat geldt hetzelfde voor scholen, voor politie, leraren. Iedereen zit in een kramp.
Het is een vreemde angstcultuur in een samenleving waar we ongelooflijk veel welvaart hebben. We hebben het toppunt van beschaving bereikt, en we lijken alleen maar ontzettend bang te zijn dat we alles verliezen. Dat is een van de oorzaken van die enorme verantwoordingsindustrie die we met elkaar in stand houden. Dat geldt voor degenen die controleren en dat geldt voor degenen die gecontroleerd worden. We zijn eraan gewend dat bij verpleegkundigen soms veertig procent van de tijd opgaat aan administratie en het afleggen van verantwoording.
Het is schrikbarend hoeveel percentage van hun tijd artsen en leraren, professionals, besteden aan hun echte werk. Daardoor komen we in een negatieve spiraal terecht. Het werk wordt daarmee duurder, er wordt minder echt werk gedaan. De politiek wil voortdurend dat het geld efficiënt besteed wordt, maar hier wordt dan niet op gelet, want men vindt het blijkbaar ontzettend belangrijk dat heel veel verantwoord wordt. Dat komt de politiek dan weer goed uit en zo houden we elkaar allemaal gevangen en ontstaat er een soort protocollen-bureaucratie, een gevangenis waar we niet meer uit komen.

Brandt: Hoe komen we uit die klem?

Jansen: Dat is dus mijn missie. Daarom heb ik ook Stichting Beroepseer opgericht. Ik ben begonnen in 2005 toen ik verrast was, geïntrigeerd door de klachten die professionals hierover hadden. Ze klaagden over managementlagen, dat ze niet meer toekwamen aan hun echte werk. Ik heb toen het boek gemaakt Beroepszeer – Waarom Nederland niet goed werkt, samen met Gabriël van den Brink en Dorien Pessers. Daarin hebben we het sentiment verwoord, ook met filosofen als Ad Verbrugge, die een heel goed artikel schreef destijds. Er werd een stem gegeven aan het onbehagen, het gevoel van vervreemding dat er was.

Dat was zo’n succes, in een half jaar waren er vier drukken. Je kon overal lezen dat mensen het artikel van Ad Verbrugge meenamen naar hun werk. Er was heel veel herkenning.
Toen heb ik samen met Alexandrien van der Burgt met wie ik de stichting heb opgericht, een conferentie georganiseerd, en daar kwamen honderden mensen op af, die dit allemaal herkenden. Politieagenten in uniform. Ook managers die zeiden ‘zo kan het niet meer’.

Gehecht aan klagen

De levensgrote vraag lag op tafel: Wat moet je er dan aan doen? Dat is iets dat mij de afgelopen jaren, sinds de start, nu al dertien jaar bezighoudt. Daar hebben we allerlei mogelijkheden voor ontwikkeld. Ik ben doorgegaan met het maken van boeken. In 2009 het boek Beroepstrots waarin ik verkend heb wat je eraan zou kunnen doen. Hoe ziet beroepstrots eruit? Wat is dat eigenlijk? Wanneer ben je dat; wat hangt ervan af?
Ik merkte in mijn lezingen dat heel veel professionals op een vreemde manier gehecht waren aan klagen.

Luister verder naar Thijs Jansen en de gedichten van Jordi Lammers Mensenhanden en de Poolse dichteres Wislawa Szymborska: De wonderkermis. Duur 32 min: https://soundcloud.com/klaagvrijlevenpodcast/thijsjansen

“De enige manier waarop je van de angstcultuur kunt afkomen is dat je een soort sprong in het diepe maakt, geloof hebt dat het ook anders kan, en je daarmee bevrijden van allerlei starre ideeën, bijvoorbeeld het idee dat ik onlangs tegenkwam in een gesprek met iemand die zei: Het is allemaal leuk wat jullie doen, al die aandacht voor mooie initiatieven, maar gaat dat nu echt iets veranderen?

Maar het gaat er niet om dat ik probeer in een klap iets te veranderen. Die grote klap, die komt niet. Het is meer zo dat wat wij al jaren doen is allerlei gloeiende kooltjes aanblazen. Dan zal er op een gegeven moment een vuur ontstaan. En dat is de bedoeling”. (Thijs Jansen)