De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) kondigde in 2022 een nieuwe regelgeving aan waardoor behandelaars in de GGZ verplicht zijn om zeer indringende privacygevoelige vragenlijsten over de mentale en sociale problemen van hun cliënten op persoonsniveau aan de NZa te leveren. Leveren ze deze informatie niet aan, dan ontvangen ze een boete van de NZa.
De actiegroep Vertrouwen in de GGZ, bestaande uit psychiaters, psychologen en cliënten in de GGZ besloot een rechtszaak aan te spannen tegen NZa. Een van de initiatiefnemers van de actiegroep is psychiater en jurist Cobie Groenendijk.

In een videogesprek met Rogier van Bemmel van platform De Nieuwe Wereld TV legt Groenendijk uit dat de rechtszaak in feite een onderdeel van een groter verhaal is dat al tien jaar in de geestelijke gezondheidszorg speelt: de toenemende interesse van externe partijen zoals zorgverzekeraars en de NZa naar medische gegevens van patiënten. Behandelaars en patiënten maken zich daar behoorlijk zorgen over.

Wij menen dat de overheid haar boekje te buiten gaat

Er is een kort geding geweest en het is nu wachten op de bodemprocedure. De overheid heeft een nieuw financieringssysteem bedacht, omdat de oude, marktgerichte financiering niet goed werkte. De ziekste mensen kregen steeds minder zorg. Dit nieuwe systeem is bedacht om de gelden beter te verdelen. In het verleden ging het om concurreren, niet samenwerken en zoveel mogelijk omzet draaien. Dat liep natuurlijk mis. Er is een nieuw financieringsmodel met een tool bedacht om informatie van patiënten te verkrijgen via een vragenlijst. Dat is de zg. HONOS-vragenlijst. Behandelaars vinden het prima als ze een patiënt een code moeten geven, maar zij hebben wel bezwaar tegen het opsturen van het profiel dat daaruit voortvloeit naar de databank van een bestuursorgaan. Want dat profiel is potentieel – indirect – herleidbaar. Groenendijk: “Daar hebben wij ernstige morele problemen mee en wij menen dat de overheid haar boekje te buiten gaat, omdat er ook andere manieren zijn om gelden te verdelen over de geestelijke gezondheidszorg. We maken ons zorgen dat patiënten hier vrijwel niets van weten. Ook het recht op privacy wordt uitgehold, en wij worden ingezet als dataleveranciers voor de overheid. Dat het niet anoniem gebeurt, maar potentieel herleidbaar is, zonder toestemming van patiënten, daar hebben wij forse problemen mee”.
De vragen gaan erover of je jezelf wel eens beschadigd hebt, in de war of suïcidaal bent geweest. Of: heb je seksproblemen? Hoe is het met je familie? Het gaat om een lijst van een vraag of twintig.

Wat wil de overheid eigenlijk?

Wat denken het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en een bestuursorgaan als NZa als zij de ongeveer 800.000 Nederlanders die geestelijke gezondheidszorg vragen via vragenlijsten volgen in de tijd? Denken zij dat de profielen die uit de vragenlijsten tevoorschijn komen een voorspellende waarde hebben om daarmee een algoritme te trainen waar straks financiële prijskaartjes uit komen rollen?
Dit systeem is bedacht als een nieuwe financieringstool, maar in werkelijkheid gaat het om automatiseren en het algoritme trainen. Het idee is: je komt bij de psycholoog met milde klachten. Dan denkt men te kunnen voorspellen hoe vaak jij naar een psycholoog of psychiater of verpleegkundige gaat, en dat levert vervolgens een prijskaartje op.

Cobie Groenendijk benadrukt dat er geen enkele wetenschappelijke evidence is die kan voorspellen hoe mensen zich gaan gedragen als ze bepaalde klachten hebben: “Dit bestuursorgaan begint hier een data-experiment. […] Dus zonder wetenschappelijke onderbouwing begint de overheid een data-experiment. Wij maken ons zorgen dat we die herleidbare profielen moeten overdragen, zonder dat patiënten daarvan weten en toestemming voor hebben gegeven. Het is ook een inbreuk op je privéleven. En de vraag is waarom de overheid, als ze al wil experimenteren, dat niet gewoon anoniem doet? Waarom doet ze dat niet op geaggregeerd niveau in plaats van helemaal op individueel niveau? Wij vinden het een inbreuk op de privacy en persoonlijke levenssfeer en de vertrouwelijkheid van twee mensen die met elkaar een gesprek proberen te voeren”.

De kern

De rechtszaak van Vertrouwen in de GGZ gaat over de kern van de geestelijke gezondheidszorg. Kan bij een patiënt en een psycholoog of een psychiater als zij elkaar ontmoeten nog de vertrouwelijkheid gegarandeerd worden? En is die patiënt ook een gelijkwaardige partner zoals men dat leert in de geneeskunde? Als je gaat werken met patiënten, aldus Groenendijk, dan heeft de patiënt recht op informatie over het probleem. De patiënt kan na bespreking zijn akkoord al dan niet geven in de vorm van consent. Vertrouwelijkheid, en dat staat ook in de medische beroepseed, is de kern van de geneeskunde, en van de psychologie.

De beroepsgroep krijgt al tien jaar een stroom van verzekeraars en nu de overheid zelf over zich heen “en zet ons flink onder druk, en trapt ook op onze beroepsziel, dat zou ik wel durven zeggen. En de stress die daardoor veroorzaakt wordt, is niet gering”.

Hieronder het hele videogesprek. Duur 53 min.

De Nieuwe Wereld TV is een platform dat mensen uit verschillende disciplines bij elkaar brengt om na te denken over grote veranderingen die op komst zijn door een combinatie van snelle technologische ontwikkelingen en globalisering.

Enkele reacties op de video

‘Dus de gegevens van de cliënt zijn niet privé… de overheid kijkt mee.. en wie weet de verzekeraars. Ik dacht dat er een beroepsgeheim was’.

“Weten jullie nu nog niet waar het om gaat voor de grote instanties, geld is de drijfveer en niets anders. Het gaat niet om de mens“.

‘Patiënt: “Ze bespioneren mij!”
Behandelaar: “Dat klopt… Had u verder nog iets?” ’

‘Ik kan daar maar 1 ding aan toevoegen, ze willen over alles en iedereen de controle’.

‘Waar ik vooral moeite mee heb is dat alle genoemde beroepsverenigingen hierin meegaan. Wiens belangen behartigen zij eigenlijk?’

‘Niet alleen de schuld van de overheid; de meeste behandelaren gaan echt niet uit van een gelijkwaardige relatie’

‘Het is bijna niet mogelijk om een rechtszaak van de overheid te winnen. Maar laten we hopen dat het hier wel gebeurt anders zijn de consequenties gigantisch’.

Zie ook: Steun de actie ‘Vertrouwen in de GGZ’. Tegen de Nationale GGZ-databank van NZa, Blogs Beroepseer: https://beroepseer.nl