Op 10 oktober 2023 heeft minister voor Langdurige Zorg en Sport Conny Helder het advies Is dit wel verantwoord? van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in ontvangst genomen. In de zorg werkt de huidige manier van verantwoorden^*) al een tijd niet meer. Toch laat verbetering hiervan lang op zich wachten.  De Raad benoemt in het advies blijvende problemen bij de huidige verantwoordingspraktijk en bepleit een paradigmaverschuiving in verantwoorden.
Het advies is een vervolg op het RVS-advies van 2019 Blijk van vertrouwen – anders verantwoorden voor goede zorg waarin werd geadviseerd het verantwoorden in de zorgsector fundamenteel anders in te richten. Omdat grootschalige verschuivingen tot op heden zijn uitgebleven, heeft de RVS op aangeven van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) nagedacht over grotere, wellicht principiëlere stappen die de balans tussen vertrouwen en verantwoording verder én sneller kunnen verschuiven.

In de Inleiding van Is dit wel verantwoord? wijst de RVS op het advies uit Blijk van vertrouwen van 2019:

“Een herontwerp van de huidige verantwoordingspraktijk is nodig om recht te doen aan de complexe zorgpraktijk, en niet te vervallen in oude manieren van werken. De Raad kiest daarbij voor een nieuw vertrekpunt; niet degene die verantwoording vraagt bepaalt de vorm, inhoud en structuur van gewenste informatie, maar degene die verantwoording aflegt. Het behoort immers tot de kern van het professioneel handelen van zorgverleners om te laten zien wat zij doen en laten, omdat zij goede zorg willen verlenen en vanwege hun maatschappelijke verantwoordelijkheid.
(…)
Door de zorgverlener zo centraal te stellen deden we de problematiek tekort. Voor dit advies kijken we daarom óók naar de wijze waarop verantwoordingsmechanismen op verschillende niveaus in de keten elkaar beïnvloeden”.

Een van de speerpunten van VWS

Het terugdringen van de ervaren regeldruk in de zorg is één van de speerpunten van het ministerie van VWS. Het programma [Ont]Regel de Zorg zet zich sinds 2018 in om een ontregelbeweging op gang te brengen en te ondersteunen. Sindsdien zijn tijdens diverse schrapsessies meer dan 130 actiepunten geschrapt en is een ontregelbeweging op landelijk en lokaal niveau op gang gekomen. Meer recent zijn diverse akkoorden gesloten en zijn in en met het veld afspraken gemaakt over doel en ambitie op dit vlak. Onder meer zijn de ondertekenaars van het Integraal Zorgakkoord (IZA) overeengekomen om regels te toetsen aan het uitgangspunt ‘zinnig en radicaal simpel’. Bovendien moet de tijd die aan administratie wordt besteed in 2025 bij een fulltime werkweek met twee uur per week zijn gedaald.

Slotwoord Is dit wel verantwoord?

Verantwoorden in de zorg is een taai, maar relevant onderwerp. Verantwoorden kan uitdrukken wat we met elkaar belangrijk vinden. Willen we dat het niet demotiverend uitpakt en afleidt van de kern van de zaak, dan is een fundamenteel andere inrichting van de verantwoordingspraktijk nodig. Wij realiseren ons dat de maatregelen die wij voorstaan drastisch kunnen zijn voor betrokken partijen, maar doorgaan op dezelfde weg is wat ons betreft geen optie. In de beschrijving van de bevorderende en belemmerende mechanismen om te komen tot een systeem van verantwoord en gebaseerd op vertrouwen, hebben we laten zien dat kleine ingrepen nauwelijks het gewenste fundamentele effect sorteren. Maar als het goed gaat, geeft verantwoording richting aan ons handelen en verheldert het wat de bedoeling is.
Daarom zouden maatschappelijke opgaven wat ons betreft leidend moeten zijn. Bij de beantwoording van de vraag wie wat moet doen om ervoor te zorgen dat bij verantwoording het initiatief meer bij zorgverleners ligt in plaats van bij verantwoordingsvragers, leggen we sterke nadruk op gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. In een sector als de zorg staat het publieke belang van nature centraal. De publieke oriëntatie – het dienen van niet alleen het individu, maar ook van de samenleving én de planeet – is wezenlijk anders dan die van het bedrijfsleven. Niet de winst, maar creatie van publieke waarde is leidend.
De RVS doet dan ook een oproep aan alle partijen zich tot het uiterste in te spannen voor de noodzakelijke omslag en die op de eigen en gedeelde agenda’s te zetten. Dat betekent niet langer naar elkaar wijzen, maar zelf verantwoordelijkheid nemen en anderen daartoe inspireren. Voortzetting van de huidige status quo zal niet alleen zorgverleners opbreken, maar ook de premiebetaler en mensen die hulpbehoevend zijn. Dat is onverantwoord. We zijn het hun verschuldigd om de kansen te benutten die verantwoording biedt

Voor het einde van 2023 stuurt minister Helder een brief naar de Tweede Kamer om de intensiveringen van het huidige programma [Ont]Regel de Zorg aan te kondigen. Onder meer wil de minister met de IZA-partijen uitwerken welke concrete stappen nodig zijn om te komen tot een systeem van verantwoorden dat gebaseerd is op vertrouwen. Met als gezamenlijk doel: ‘Meer tijd en werkplezier, door minder papier’.

Noot
^*) Verantwoorden betekent anderen inzicht bieden in het eigen doen en laten, openstaan voor feedback en iets doen met de verkregen inzichten, schreef de RVS in 2019.

Downloaden Is dit wel verantwoord? Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, oktober 2023: www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2023/10/10/is-dit-wel-verantwoord

Minister Helder neemt RVS-advies in ontvangst, [Ont]Regel de Zorg, 13 oktober 2023: https://www.ordz.nl/actueel/nieuws/2023/10/10/ontvangst-rapport-rvs

Huidige werkwijze in zorg functioneert niet meer. RVS presenteert stappenplan voor fundamenteel andere zorg (Over adviesrapport Blijk van vertrouwen), Blogs Beroepseer, 14 mei 2019. https://beroepseer.nl

[Ont]Regel de Zorg (ORDZ): https://www.ordz.nl/over-ordz