Prof. Gustaaf Cornelis, hoogleraar wetenschapsfilosofie aan de Vrije Universiteit van Brussel (VUB) weigert om zijn wetenschappelijke publicaties dit jaar te registreren. Op deze manier wil hij zich verzetten tegen een verdere kwantificering van het academisch onderzoek. Zijn verzetsdaad is echter niet zonder risico’s.
In De Moeial, het studentenblad van de VUB, schrijft Stéphanie Romans dat professoren in principe verplicht zijn om hun publicaties te registeren in de database van hun universiteit. Zo kan de universiteit zien wie veel en wie weinig publiceert en vervolgens de financiële middelen verdelen onder de faculteiten. Cornelis verzet zich tegen deze kwantificering van het wetenschappelijk onderzoek en weigert daarom zijn publicaties uit 2013 te registreren. “Het is een puur kwantitatief systeem; de inhoud van publicaties is niet van belang. Ik sta niet alleen: Nobelprijswinnaar Randy Schekman had al tot een vergelijkbare boycot opgeroepen van de tijdschriften Nature en Science”.

In zijn boek Eerlijke wetenschap, dat in het najaar van 2013 verscheen, maakte Cornelis al korte metten met de kwantificering van de wetenschap. Nu voegt hij de daad bij het woord. “Iedereen klaagt over het systeem, en daarom wil ik nu iets doen. De deadline voor de registratie van publicaties loopt volgende week ten einde en ik ben niet van plan om mijn werk te registreren”.

Dat betekent niet dat de professor niet gewerkt heeft. Hij schreef wel degelijk wetenschappelijke publicaties, gaf lezingen en zelfs de nationale media wisten hem na zijn laatste boek te vinden. “De registratie van wetenschappelijke output is echter niet alleen oneerlijk door het uitsluitend kwantitatieve karakter, het neemt ook nog eens veel tijd in beslag. Alle universiteiten gebruiken andere systemen die niet op elkaar aansluiten. Ik ben heus niet honderd procent tegen registratie. Sterker nog, registratie en controle zijn nodig, maar de enige reden voor de huidige registratie is kwantificering om het geld te verdelen. Dat is oneerlijk”.

Het gaat Cornelis in de eerste plaats om een debat over het huidige systeem. Aan de nieuwssite Brussel Nieuws vertelde hij: “De aanleiding was dat men plots aan iedereen kwam vragen om snel nog wat publicaties in te brengen, omdat dat nodig was voor de financiering. Die publicatiecultuur zorgt voor een slechte werksfeer en moet veranderen”. Cornelis vindt ook dat hij als wetenschapsfilosoof een beetje consequent moet blijven. “Als ik schrijf dat ik tegen dat kwantitatieve systeem ben, kan ik toch niet gewoon blijven voortdoen?”

Cornelis is niet de enige academicus die met kritiek komt in eigen land. In augustus 2013 kwamen meer dan 150 Vlaamse wetenschappers bijeen om als Actiegroep Hoger Onderwijs te protesteren tegen de publicatiedruk. Historicus Koen Aerts van de Universiteit van Gent had, met negen andere jonge onderzoekers, het voortouw genomen in het protest:
“Vroeger waren publicaties een middel om over onderzoek te communiceren. Vandaag zijn ze een doel op zichzelf geworden. (…) Deze obsessie met publicaties en kwantiteit staat de kerntaken van de universiteit in de weg. (…) Onderzoekers moeten opnieuw tijd krijgen om innovatief onderzoek te doen, degelijk onderwijs te geven en zich in te zetten voor de maatschappij”.

“Ik neem vrijaf om te kunnen werken”

Het rommelt in België nog meer onder academici. Vier dagen voordat Cornelis met zijn boycot kwam, vertelde Johan Braeckman, hoogleraar wijsbegeerte aan de Universiteit van Gent in het tv-programma Reyers Laat dat hij vanaf begin februari een jaar onbetaald verlof heeft genomen om “eindelijk eens ongestoord en grondig te kunnen lezen en nadenken. Dat is de essentie van mijn werk, maar aan de universiteit hebben we er nauwelijks nog tijd voor”. Absurd genoeg wil dat zeggen dat iemand zijn werk neerlegt om het echte werk te kunnen doen.
Braeckman was van 2003 – 2008 bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en is oprichter van “De maakbare mens”, een vrijzinnige, humanistische organisatie die het publiek wil informeren over medische en biotechnologische ontwikkelingen en wil stimuleren tot een maatschappelijk en ethisch debat over die ontwikkelingen.

Het is gebleken dat Braeckman met zijn verlofjaar een snaar heeft geraakt. Hij kreeg veel reacties en media-aandacht. In een interview bij hem thuis met Dorien Knockaert van het Vlaamse dagblad De Standaard zei hij, staande voor de alle wanden van zijn woonkamer bedekkende boekenkasten: “Kijk, dit is het verzameld werk van Darwin: 29 boeken. Maar zijn brievencollectie is nog vijf keer zo groot. Dat was hoe hij werkte: hij las, hij ging wandelen, hij schreef brieven… en de neerslag van dat alles vormde zijn wetenschappelijk werk. Wie het vandaag zo aanpakt, wordt als een fossiel beschouwd. Maar Darwin wist wel oneindig veel meer dan de gemiddelde bioloog van vandaag. Want wanneer zou een bioloog nog zoveel lezen?”

Dat is nu dus anders. Biologen moeten e-mails beantwoorden, en als ze hoogleraar zijn ook doctoraten begeleiden, budgetten binnenhalen, wetenschappelijke artikelen publiceren, evaluatieformulieren invullen en nog meer e-mails beantwoorden. Maar, zoals Johan Braeckman zei: “Het vergt traagheid, rust en stilte om waardevolle zaken te leren kennen”.

VUB-professor boycot registratie van wetenschappelijke publicaties, door Stéphanie Romans, 24 februari 2014, De Moeial: www.demoeial.be

Publicatiedruk: VUB-professor weigert publicaties te registreren, 25 februari 2014, Brussel nieuws: www.brusselnieuws.be

Vlaamse academici in opstand tegen publicatiedruk, Blogs Beroepseer, 22 augustus 2013: https://beroepseer.nl

‘Je kunt niet én Kant lezen én je e-mail bijhouden’, Interview met Johan Braeckman, door Dorien Knockaert, 22 februari 2014, De Standaard: www.standaard.be