Spreken artsen en patiënten elkaars taal niet meer? Peter Henk Steenhuis reist langs de grenzen van onze taal
In een serie columns reist journalist Peter Henk Steenhuis langs de grenzen van onze taal op zoek naar de grenzen van onze werelden. Wij denken dat steeds meer woorden een economische lading krijgen. Dat belemmert ons denken en bepaalt ons handelen. Door ons bewust te worden van deze bubbelspraak, kunnen we woorden hun oorspronkelijke betekenis teruggeven. Zo ontstaat er heldere taal voor gesprekken over gemeenschappelijke belangen. Want met taal veranderen we de wereld.
De serie wordt gepubliceerd in de columnrubriek Bubbelonië in dagblad Trouw en op de website Bubbelonië. De recentste bijdrage van Steenhuis is getiteld Bussemaker degradeert de professional waarin hij ingaat op een artikel in NRC Handelsblad waarin oud-minister Jet Bussemaker zegt dat artsen en patiënten elkaars taal niet meer spreken (Oud-minister Bussemaker gelooft niet meer in de participatiemaatschappij, 14 februari 2019).
Dat is interessant, aldus Steenhuis: “Ik speur al een tijd naar veranderende taal die ons denken en handelen bepaalt. Bijvoorbeeld de woorden patiënt en cliënt. Een patiënt was iemand die in het verleden geduldig – patience – zijn lijden onderging, in afwachting van de alwetende arts. Dat is veranderd, de patiënt werd cliënt, een klant die zich koning waant. En zo werd hij behoorlijk assertief. Wie zichzelf ziet als cliënt stapt anders op een arts af dan wie zich patiënt noemt. Die taalverandering zit nogal wat artsen in de weg, maar heeft ook nogal wat burgers mondiger gemaakt. Niet per se goed of slecht – anders.
Sprak Bussemaker hierover? Nee, het ging over haar beleid als staatssecretaris en minister, en haar poging professionals in zorg en onderwijs meer vrijheid te geven. Dat was niet gelukt, gaf Bussemaker toe, ‘wij zijn doorgeschoten in denken in protocollen en richtlijnen. De reflex om richtlijnen te maken zie je terug in alle sectoren van de zorg, maar ook bijvoorbeeld in het onderwijs. Professionals werken graag een afvinklijstje af, het geeft houvast en voldoening’.
Afvinklijstje
Het woord protocol heeft een Grieks, Romeinse afkomst: prōtos betekent eerste, en kólla betekent lijm. Een protocol was het eerste blad met allerlei mededelingen dat vooraan een papyrusrol gelijmd werd. Later werd het protocol een document waarin werd vastgelegd op welke manier bepaalde activiteiten moeten worden uitgevoerd. Zoals Bussemaker protocol gebruikt lijkt het woord wat in status gedaald: ze noemt het in een adem met richtlijn, of nog erger: afvinklijstje.
Wie ook flink in status is gedaald, is de professional. In Trouw gaat Denker des Vaderlands, René ten Bos, hier uitvoerig op in: ‘Met de opkomst van het neoliberalisme of het neoconservatisme is hun status gekelderd, en daarmee ook het gezag van hun werk’.
Volgens Ten Bos is een professional iemand die voldoet aan een aantal kenmerken. ‘Een van de belangrijkste is dat er een vocatie is, een innerlijke drijfveer om iets te willen, of, anders gezegd, een overgave aan een hoger doel dat je wilt dienen. Gezondheidszorg, veiligheid, jeugdzorg – noem het doel maar op. Zo’n drijfveer heeft allerlei voordelen, maar kan wel voor een zekere ethische arrogantie zorgen: professionals zijn vaak erg overtuigd van hun eigen gelijk.’
Hier is iets vreemds aan de hand. Ten Bos spreekt over een vocatie, een hoger doel dat professionals willen dienen; Bussemaker stelt dat de professional voldoening haalt uit het afvinken van een lijstje.
Wat is hier gebeurd? Een ander kenmerk van de professional is volgens Ten Bos zijn marktimmuniteit”…
Bussemaker degradeert de professional, door
Onderwijsmiddag Beloning versus waardering in het onderwijs
Op 4 maart 2019 ‘s middags organiseert project Welkom in Bubbelonië een dag over taal in het onderwijs, in samenwerking met onderwijspartners Verus (Vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs), MBO Raad en ROC Friese Poort. Het wordt een middag waarop onderwijsprofessionals worden uitgedaagd na te denken en te discussiëren over de taal die zij in hun beroepsveld gebruiken. Onderzocht wordt welke woorden ons zouden kunnen helpen het beroep van leraar meer te waarderen en aantrekkelijker te maken.
Plaats: Landgoed Zonheuvel in Doorn. De bijeenkomst is van 14.00 – 17.00, en is kosteloos. Zie voor inschrijven en meer info bij Verus: www.verus.nl/actueel/agenda/beloning-versus-waardering-in-het-onderwijs (Niet meer beschikbaar).
Website Bubbelonië: www.bubbelonie.nl (is niet meer actief).