Staat zet middelen als SyRI in die een wezenlijk gevaar vormen voor de rechtsstaat

Begin 2018 is een groep maatschappelijke organisaties een rechtszaak begonnen tegen de Nederlandse Staat met als doel het Systeem Risico Indicatie (SyRI) door de rechter onrechtmatig te laten verklaren. Bij de groep hebben zich ook schrijver Tommy Wieringa en schrijver/rechtsfilosoof Maxim Februari als mede-eiser aangesloten.

Rondom de rechtszaak wordt vanuit het Platform Bescherming Burgerrechten de campagne Bij voorbaat verdacht gevoerd met doel het publiek wakker te schudden en een discussie op gang te brengen.
SyRI is een systeem van de overheid dat persoonsgegevens van burgers aan elkaar koppelt, bedoeld om verschillende vormen van fraude, misbruik en overtredingen op te sporen. Met technieken van inlichtingendiensten – zoals datamining en patroonherkenning – wordt de handel en wandel van burgers gevolgd en geanalyseerd, en worden er risicoprofielen van burgers gemaakt. SyRI is vergelijkbaar met het profileren van potentiële criminelen. In principe is iedereen bij voorbaat verdacht.

SyRI is een uitwerking van de wet SUWI (Structuur Uitvoeringsorganisaties Werk en Inkomen). Deze wet werd aangenomen in 2013. In 2014 werd min of meer geruisloos een besluit over SyRI aan de SUWI-wet toegevoegd. In de wandeling wordt dit wel ‘het SyRI-besluit’ genoemd, maar formeel gezien is het een extra hoofdstuk in het zogenaamde SUWI-besluit. Op 12 september 2014 trad dit ‘SyRI-besluit’ in werking, ondanks grote bezwaren van het toenmalige College Bescherming Persoonsgegevens en de Raad van State. Minister Asscher legde hun adviezen op belangrijke punten naast zich neer. Ook het verzoek om burgers meer inzicht te geven in wat er met hun gegevens gebeurt, werd niet ingewilligd.

Formeel bestaat SyRI dus sinds 2014. Maar eigenlijk bestaat de SyRI-werkwijze al sinds 2008, toen – bij wijze van proef – de zogenaamde Blackbox-methode geïntroduceerd werd.
Gegevensbestanden mogen niet zomaar aan elkaar gekoppeld worden. Omdat daardoor niet alleen ‘verdachte personen’ maar ook ónverdachte personen geanalyseerd en geprofileerd kunnen worden.
Tot 2008 gebeurde dat analyseren en profileren nog wél, onder andere in het project Waterproof, waarbij uitkeringsfraude werd opgespoord op basis van waterverbruik. De Autoriteit Persoonsgegevens (destijds het CBP) maakte daar bezwaar tegen. Daarom werd toen de Blackbox-methode ontwikkeld, om data ‘anoniem’ te kunnen koppelen en analyseren.
Anoniem tussen aanhalingstekens, omdat de gegevens niet echt geanonimiseerd worden, maar gepseudonimiseerd. Ze worden dus niet helemaal ontdaan van hun naam, maar vervangen door een pseudoniem, bijvoorbeeld een getal. Vervolgens kan dat pseudoniem weer terugvertaald worden naar de bijbehorende naam. De fase waarin gegoocheld wordt met gepseudonimiseerde gegevens, is een zwarte doos (black box).

Kortom, het SyRi systeem waarschuwt de overheid als u zich om wat voor reden dan ook ‘anders’ gedraagt. Op basis van allerlei persoonsgegevens wordt er volgens een strikt geheime formule onderscheid gemaakt tussen ‘modelburgers” en ’risicoburgers’.
Klik hier voor meer lezen over SyRI: https://bijvoorbaatverdacht.nl/wat-is-syri/

De rechtszaak

Op 20 januari 2018 waren Maxim Februari en advocaat Douwe Linders te gast in het radioprogramma Nieuwsweekend Op Radio 1^*) om de rechtszaak tegen SyRI toe te lichten en een aantal misverstanden uit de wereld te helpen: “Het gaat helemaal niet om iets wel of niet te verbergen hebben. Het gaat erom dat de procedures en de rechtsgang compleet geheim worden”.
In een overleg eerder in de derde week van januari is duidelijk geworden dat een compromis met de Nederlandse Staat er niet in zit. Het conflict zal in de rechtszaal moeten worden uitgevochten. De eisen zijn dan ook fundamenteel: SyRI moet worden geschrapt en het opnieuw bekijken of repareren van de wet is geen optie. Advocaat Douwe Linders tegenover Nieuwsweekend: “De juridische bezwaren die wij hebben tegen dit systeem gaan zo ver dat je het niet overeind kunt houden”.

Kern van de rechtszaak is dus dat procedures en rechtsgang compleet geheim worden. Februari citeert de beroemde eerste zin uit het boek Het Proces van Franz Kafka: “‘Iemand moest Jozef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads had gedaan, werd hij op een ochtend gearresteerd’. Die complete onzekerheid waarin je verkeert, daar gaat het ons om. Het gaat ons om een open rechtsgang. Je wilt weten waarom, op grond waarvan en je wilt dat kunnen aanvechten”.

Het gebrek aan transparantie en onafhankelijk toezicht in combinatie met databases die in toenemende mate zelfstandig opereren, maakt middelen als SyRI een wezenlijk gevaar voor de rechtsstaat. Februari haalt hoogleraar sterrenkunde Vincent Icke aan, die bij de lancering van de rechtszaak stelde dat systemen die via gekoppelde databases persoonsgegevens verwerken “volkomen onbeheersbaar” zijn. “Beta’s zijn veel ongeruster dan alle literaire en culturele types. Je kunt hier echt geen greep op houden”.

Lees verder op de site van Bij voorbaat verdacht, Je kunt hier geen greep op houden, 23 januari 2018: https://bijvoorbaatverdacht.nl
Verzoek: Steun de rechtszaak en campagne van Bij voorbaat verdacht met een bijdrage!

^Noot
*) Het radiofragment SyRi is watching you is terug te luisteren op NPO Radio I: www.nporadio1.nl

“Justice is not only to be done, it must be seen to be done”