Werknemers kunnen tegenwoordig moeilijk nee zeggen is de ervaring, als hun baas nieuwe regels ter controle invoert of opdrachten geeft die buiten het arbeidscontract vallen. Intussen neemt de surveillance-maatschappij steeds vaster vorm aan, zoals blijkt uit de elkaar snel opvolgende maatregelen en methoden die overheid, organisaties en bedrijven invoeren ter controle van burgers en medewerkers.

Voorbeeld is een vraag van een luisteraar in het radioprogramma Juridische Zaken van BNR Nieuwsradio. Stel je voor, je baas verzint van de een op de andere dag dat je voortaan óók op afroep beschikbaar moet zijn, naast de uren die je sowieso al moet werken. Het overkwam Ellen die ging informeren of dat wel kon. Moet zij dit zomaar accepteren, was de vraag? Het antwoord is nee volgens arbeidsrechtadvocaat Marnix Ritmeester. Luister naar zijn antwoord met advies op de site van BNR.¹⁾

Identiteitsmanagers

Wat we normaal zijn gaan vinden is je vingerafdruk geven bij het betreden van de werkvloer. Bedrijven als Tempo-Team, Intertoys en Etos gebruiken diensten van zg. ‘identiteitsmanagers’ – Easy Secure, Dyflexis – die systemen leveren waarbij werknemers hun vinger in een kastje leggen, aldus Esmee Stouten in een artikel op de site van het internationale mediaplatform Motherboard/Vice.²⁾ Zo weten werkgevers precies wanneer hun personeel op de werkvloer aanwezig is. Handig voor de administratie! Het is minder fraudegevoelig dan bijvoorbeeld een pasje, of een conciërge bij de deur met een lijstje.

Stouten: “Omdát het natuurlijk nogal dystopisch aandoet, werden er onlangs Kamervragen³⁾ over gesteld. ‘Vindt u het wenselijk dat er zo op grote schaal vingerafdrukken door particuliere bedrijven verzameld worden? Zo ja, zijn er volgens u voldoende waarborgen zodat deze data veilig opgeslagen moeten worden’, vroegen SP-Kamerleden Jasper van Dijk en Mahir Alkaya aan de verantwoordelijk minister Wiebes. Hij zal volgende week antwoord geven, maar wij zochten het alvast uit.
Want instinctief lijkt hun vraag totaal terecht. Is het niet erg drastisch om mensen hun vingerafdruk te vragen voor zoiets alledaags als in- en uitklokken? Ik vraag het aan advocaat Simone Dirven van Kessels Advocaten die zich specialiseert in privacy en dataprotectie. Zij zegt dat het vragen van biometrische gegevens vanaf mei voor de meeste bedrijven in strijd is met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)⁴⁾, de nieuwe Europese privacywet die op 25 mei overal in Europa in werking treedt.
‘Er zijn minder ingrijpende manieren om toegang te verlenen aan werknemers, zoals het scannen van een pasje of het combineren van een pasje met identificatieplicht. Het vragen van biometrische gegevens is in de meeste gevallen helemaal niet nodig’, vertelt Dirven. Daarom zal het volgens haar voor veel bedrijven lastig worden om Europese toezichthouders uit te leggen wat de noodzaak van dit systeem is. Er zit een duidelijk verschil tussen een bedrijf dat gevaarlijke stoffen of belangrijke documenten bewaart, zoals een kerncentrale of de geheime dienst, en bijvoorbeeld een lokale supermarkt.

Tempo-Team is een van de bedrijven die binnenkort moet nadenken over het gebruik van hun kloksysteem. Zij hebben de vingerscan een paar jaar geleden ingevoerd om ‘24/7 inzicht te hebben in de bezetting op de werkvloer en deze snel te kunnen bijsturen’, vermeldt de website.⁵⁾ Als ik woordvoerder Joost Heeroma via de mail vraag of zij werknemers verplicht stellen van dit systeem gebruik te maken, geeft hij aan dat werknemers een toegangscode mogen gebruiken wanneer zij hun gegevens niet willen verstrekken.
Maar ik vraag mij af hoe het überhaupt zo ver heeft kunnen komen dat een uitzendbureau gebruik wil maken van een biometrisch kloksysteem. Als een werknemer elke dag te laat op het werk komt, dan lijkt een functioneringsgesprek mij bevorderlijker dan een of ander controlesysteem geïnspireerd op scifi-films als Gattaca⁶⁾ . ‘Wij zien niet in waar de manier van registratie een link heeft met de werksfeer bij een organisatie’, zegt Heeroma me in de mail. Dit wordt bevestigd door de positieve ontvangst van een werknemer: ‘Ideaal, want je vinger vergeet je nooit’.”

Met opvallend gemak

Het gemak waarmee werkgevers om persoonlijke informatie zoals vingerafdrukken vragen is opvallend. Bij navraag bij vakbond FNV blijkt dat er klachten zijn gekomen van werknemers van zeven verschillende bedrijven, en dat het klachtenaantal iedere maand oploopt: “Het kan best zijn dat een bedrijf niet bewust is van de bezwaren, doordat werknemers niet snel ‘nee’ durven te zeggen tegen hun werkgevers. Een werknemer wil tenslotte niet graag in conflict komen met zijn of haar baas. Maar uit cijfers blijkt dat veel werknemers gewoon niet zitten te wachten op een inbreuk op hun privacy,” aldus vakbondsvertegenwoordiger Erik van de Haar.

Lees het hele artikel met conclusies: Geef effe je vingerafdruk, dat is handig voor de loonadministratie, door Esmee Stouten, 14 februari 2018: https://motherboard.vice.com

¹⁾ Juridische Vraag – Consignatiedienst, in het programma Juridische zaken, BNR Nieuwsradio, 6 februari 2918: https://www.bnr.nl/player/audio/10077190/10339542

²⁾ Motherboard is onderdeel van het internationale mediaplatform VICE en richt zich speciaal op de cultuur van morgen. De site bestaat uit nieuws en verhalen over technologische en menselijke vooruitgang. Motherboard is geen site over de nieuwste gadgets en ook geen tech-site met nieuwtjes uit Silicon Valley. Motherboard documenteert hoe technologische ontwikkelingen onze cultuur en de natuur veranderen, en hoe we met die veranderingen kunnen omgaan.

³⁾ Kamervragen over biometrische prikklok bij bedrijven, Security.nl, 2 februari 2018: www.security.nl

⁴⁾ AVG – nieuwe Europese privacywetgeving, Autoriteit Persoonsgegevens: https://autoriteitpersoonsgegevens.nl

⁵⁾ Tempo-Team gebruikt vingerafdruk voor biometrische prikklok, Security.nl, 10 maart 2015: www.security.nl

⁶⁾ Trailer speelfilm Cattaca: www.youtube.com

2018: Het jaar van de nieuwe privacyregels van de AVG! Vereniging van Nederlandse Gemeenten, 8 februari 2018: https://vng.nl (artikel niet meer beschikbaar).

Privacy & Gegevensbescherming, VNG: www.informatiebeveiligingsdienst.nl/project/privacy/