Zo’n twintig jaar geleden ontstond zowel in de landbouw- als in de zorgsector de behoefte om meer inzicht te krijgen in de kwaliteit en doelmatigheid van de landbouwzorg. Een belangrijke aanleiding hiervoor was de snelle groei van het aantal zorgboerderijen. In 1998 waren er ongeveer 75 zorgboerderijen, in 2007 ruim 750. De verwachting was dat deze groei zich zou doorzetten. Mede als gevolg van deze groei, ontstond ook de behoefte aan een betere samenwerking tussen de landbouw- en de zorgsector.

Voor de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie ZonMw waren dit belangrijke redenen om in 2010 de kennisagenda Zorg voor Zorglandbouw op te stellen. De ontwikkelaars van deze agenda brachten het bestaande onderzoek naar zorgboerderijen in kaart, en stelden vragen aan alle relevante spelers in het veld. Het bleek dat er nog weinig onderbouwing was voor het effect van de zorg op deze boerderijen, zeker wat betreft het effect op langere termijn. Daarnaast signaleerde de kennisagenda dat er nog een grote kloof bestond tussen de landbouw- en de zorgsector. De sectoren zouden beter op elkaar kunnen en moeten aansluiten.

Met inbreng van de Federatie Landbouw en Zorg, de Taskforce Multifunctionele Landbouw, het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van Volksgezondheid (VWS) ontwikkelde ZonMw in 2011 het programma Landbouw en Zorg. De partijen hoopten daarmee meer zicht te krijgen op effecten en kosten van zorglandbouw. Voor het programma was bijna € 1,4 miljoen beschikbaar; het liep van 2011 tot 2017.
In de uitvoering zijn twee fasen onderscheiden. De eerste fase betreft een maatschappelijke kostenbaten-analyse van de zorg op zorgboerderijen. De analyse beperkte zich tot de dagbesteding, gericht op drie doelgroepen: mensen met een verstandelijke beperking, jeugdigen tot 17 jaar en 65-plussers. De resultaten gaven een eerste indruk van het economisch en maatschappelijk nut van zorg op zorgboerderijen.

De tweede fase was gericht op zorgboerderijen met dagopvang voor jeugdigen met gedrags- en opvoedingsproblemen, mensen met een verstandelijke beperking en mensen met dementie. Bij één studie gaat het niet om dagopvang, maar om 24-uurszorg, en wel voor mensen met dementie.

Resultaten

Het gedrag van jeugdigen die naar een zorgboerderij gaan, blijkt duidelijk te verbeteren. Bijna 90 procent van de ouders van deze jeugdigen zien hun kind gelukkiger worden, en merken op dat hun kind beter met leeftijdsgenoten omgaat. Aan mensen met dementie geeft een zorgboerderij het gevoel weer ergens bij te horen. Door de activiteiten die zij uitvoeren, hebben zij de ervaring aan het werk te zijn, of vrijwilligerswerk te doen. Bij mensen met een verstandelijke beperking valt op dat zij op een zorgboerderij rustiger worden, en dat zij hun werk op de boerderij waarderen. Ook voor mensen met een psychiatrische achtergrond hebben zorgboerderijen aansprekende resultaten.

Kwaliteiten

Zorgboerderijen beschikken over waardevolle kwaliteiten en bieden aan doelgroepen passende zorg: een huiselijke en groene omgeving, persoonsgerichte begeleiding, een zinvol en divers aanbod van activiteiten, werkzaamheden, sociale contacten en steun. Het beeld dat in het verleden ontstaan is dat zorgboerderijen hun succes vooral aan hun ‘aaibaarheid’ te danken hadden, strookt niet met de werkelijkheid.

Innovatief en mensgericht

Zorgboerderijen vallen onder andere op door hun innovatiekracht. Zorgboeren worden getypeerd als ‘mensgerichte’ ondernemers die goed kunnen improviseren en ondernemen. ‘Ze gaan gewoon aan de slag’. Vaak meer dan de gemiddelde zorg- of welzijnsinstelling werkt een zorgboerderij vraaggericht, waarmee de schotten tussen wonen, opvang, werk, onderwijs en welzijn bijna automatisch worden doorbroken, of op zijn minst ter discussie staan.

Onderdeel van reguliere zorg

Al met al is met het programma de positie van zorgboerderijen binnen het zorglandschap versterkt. Zorgboerderijen staan niet meer apart, maar worden als onderdeel van het brede zorgpalet beschouwd. Zorg- en landbouwsector kunnen veel van elkaar leren.

Interviews en eindrapport

Voor het eindrapport zijn alle projectleiders en commissieleden van het programma geïnterviewd door Gonny ten Haaft, redacteur bij ZonMw: Programma Landbouw en Zorg 2011 – 2017.
Het relatief kleine programma heeft een grote impuls aan de zorglandbouw gegeven. Zorgboerderijen bieden waardevolle, kwalitatief hoogwaardige zorg aan verscheidene doelgroepen.
De Nederlandse zorgboerderij trekt internationaal veel belangstelling en is intussen ook exportproduct geworden. In diverse landen binnen de Europese Unie, Japan en de Verenigde Staten wordt gestart met onderzoek naar zorgboerderijen.

Klik hier voor het eindrapport Programma Landbouw en Zorg 2011 – 2017, ZonMw, februari 2018: www.zonmw.nl

Kennis over zorgboerderijen, ZonMw, januari 2018: www.zonmw.nl

Kennisagenda Zorg voor Zorglandbouw, ZonMw, juli 2010: www.zonmw.nl