De stem van de samenleving klinkt veel te luid in het onderwijs volgens onderwijspedagoog Gert Biesta

Gert Biesta geldt als een van de spraakmakendste onderwijspedagogen van het moment. Hij gaf een gastcollege in de Amsterdamse Balie op maandag 13 april 2015 in de reeks Mijn idee voor onderwijs. In die reeks draait het om de vraag: waartoe dient onderwijs? Biesta is part-time hoogleraar Education aan Brunel University in Londen en is geassocieerd lid van de Onderwijsraad.
Monique Marreveld, hoofdredacteur van het onafhankelijk vakblad voor het onderwijs Didactief deed verslag van de bijeenkomst:

“Aan de hand van een foto van een klaslokaal uit circa 1910 laat Biesta de zaal zien hoe het volgens velen nu niet meer moet en mag. Aan het eind van zijn college keert hij terug naar dezelfde foto en twijfelt het publiek of het allemaal wel zo anders moet. Want gooien we niet het kind met het badwater weg?

Wie wil er nou conservatief zijn? George Counts die Biesta citeert, had er geen moeite mee: ‘I am a conservative, ik probeer radicale ideeën te beschermen. Kijk nog eens goed naar die foto, zegt Biesta. Als we het onderwijs willen veranderen, hoe dan? Vormen de alternatieven die we tot nu toe hebben gezien, de oplossing?

Nu de twijfel eenmaal is gezaaid in de zaal, is het een makkie voor Biesta.

School als oefenplaats
Onderwijs is een bediende met twee meesters. Als de samenleving haar educatieve vermogens verliest, worden die een taak van de school. De school is een functie van en voor de samenleving en de samenleving heeft terecht verwachtingen van de school. Maar ook is de school een oefenplaats, een plaats tussen huis en straat in, afgeschermd van de eisen van de samenleving. Het is precies die spanning, tussen een samenleving die van alles wil van de school en de school als oefenplaats, die het hart van het onderwijs uitmaakt. Maar goed onderwijs weet beide meesters te dienen.

Momenteel is dat niet het geval, aldus Biesta, de stem van de samenleving klinkt veel te luid in het onderwijs. Er moet veel te veel. Laten we eens nadenken waar het onderwijs voor zou moeten staan?

Met een verademende internationale bril leidt Biesta vervolgens de zaal door zijn verhaal. Kijk naar Schotland, zegt hij, waar de overheid aan de voorkant het curriculum helemaal opengooit, maar het effect van die vrijheid teniet doet omdat ze aan de achterkant de controle voortdurend opvoert: leren we wel de goede dingen? Kijk naar Engeland, waar het curriculum is dicht geschreven en de lerarenopleidingen de facto zijn afgeschaft. Alle opleidingen vinden op school plaats, on the job.

Als er één ding duidelijk wordt uit het verhaal van Biesta is het zijn waardering van de leraar. En zijn persoon als centrum van het onderwijsproces dat draait om inhoud, relatie en doel. Of in eenvoudiger termen: een leerling moet iets leren, van iemand (leraar), met een bepaald oogmerk (doel).

Dat doel is niet enkelvoudig maar multidimensionaal. Het is de bekende drieslag van Biesta: kwalificatie, subjectivering en socialisatie. Immers, je wilt kennis overdragen, traditie, én aan persoonsvorming doen. Een leraar moet expliciet verantwoordelijkheid nemen voor al deze functies en doelen. Hij schaakt als het ware op drie borden tegelijk. ´Goed onderwijs is simultaan schaken, de docent heeft al die partijen in zijn hoofd en in zijn hart.´

Het is een prachtig beeld van de gecompliceerde taak van een docent, die een toehoorder na afloop wel tot de vraag brengt: ‘Ik heb 30 leerlingen in de klas per les, 260 kinderen per week. U heeft het over simultaan schaken. Wat verwacht u eigenlijk van mij?’ Een vraag die Biesta handig terugspeelt”.

Volwassen in de wereld staan
Aan het slot geeft Biesta aan wat de docent morgen te doen staat als het aan hem ligt: ” Daag je leerlingen uit, spreek ze aan (op wat ze zouden kunnen) en wek een verlangen bij ze op om op een volwassen manier in de wereld te staan. En, wacht niet tot de structuren veranderen en je het onderwijs officieel anders kunt aanpakken. Je kunt zelf gewoon spreken en denken, doe dat!”.

Lees het hele verslag van Monique Marreveld: Mijn idee voor onderwijs: Gert Biesta, Didactief online, 15 april 2015: www.didactiefonline.nl

Het gastcollege in de Balie is opgenomen op video en terug te zien op: www.youtube.com/watch?v=AmeFn8LeHLI