Ondernemingen die investeren in mensen en menselijk kapitaal, in goed personeelsbeleid en in een werkomgeving waarin mensen zich gewaardeerd en waardevol voelen, dat zijn de bedrijven die het in de toekomst gaan maken. Zij frustreren niet de behoeften van mensen naar intrinsieke waarden in het werk die bijdragen aan geluk, welzijn en zingeving (‘capabilities’). Dat zijn de bedrijven die de toekomst zonnig tegemoet kunnen zien en mogen rekenen op een stabiele duurzame groei. Dat betoogt hoogleraar Jac van der Klink in zijn oratie^*), getiteld Waarde aan het werk, die hij op vrijdag 17 april 2015 om 16.15 uur houdt aan de Universiteit van Tilburg

Er moet een radicale verandering moet komen in de visie op (duurzaam) werken en gezondheid. De mens moet niet gezien worden als een productiefactor maar als consument van werk, en werk dus als een consumptiegoed. De waarde van werken zit niet alleen in het resultaat maar juist ook in het werken zelf. Werk moet voldoening geven, niet de gezondheid aantasten en bijdragen aan persoonlijke behoeften en ambities. Startwaarden – professionaliteit, goede werkcondities – zijn net zo belangrijk als eindwaarden: output, resultaat, targets. Probleem is dat die waarden in toenemende mate onder druk komen te staan, ofschoon er ook voldoende voorbeelden zijn, zoals bijvoorbeeld Buurtzorg Nederland en het Rijksmuseum, waarin mensen weer centraal worden gesteld en zodoende hun werk als nuttig, waardevol en zingevend ervaren. Een aardig inkomen is leuk, maar niet alleenzaligmakend. Ook creativiteit en participatie zijn belangrijke kernwaarden.

Piketty

Werk moet waarde toevoegen om duurzaam te zijn: voor de arbeidsorganisatie en voor het individu. Thomas Piketty laat zien dat de factor inkomen door arbeid in het kapitalisme historisch gezien steeds sterker ondergeschikt raakt aan de factor kapitaal. Arbeid zal over een paar decennia vrijwel geen (economische) waarde meer hebben ten opzichte van kapitaal, wat wordt versterkt door verdere mechanisering, robotisering en computerisering. We zien dat nu al aan het gemak waarmee productie verschoven wordt naar lagelonengebieden en in de attitude van kapitaalbezitters (denk aan V&D en ABN Amro). In 2016 bezit de rijkste 1% van de wereldbevolking meer dan de rest.

Drastische waardeherziening

Dit betekent, aldus Van der Klink, dat de productieve outputkant van werk minder waarde krijgt. In het huidige denken wordt de outputkant juist sterk benadrukt. Dit in tegenstelling tot hoe de oude Grieken tegen werk aankeken, maar ook in tegenstelling tot wat professionals belangrijk vinden in hun werk (de proceskant; ‘goed’ werk leveren).

Omdat de waarde van werk bijna uitsluitend wordt afgemeten aan het productieve aspect, wordt op crises gereageerd door de ‘productie’ te verhogen wat ten koste gaat van het proces. De zorg bijvoorbeeld wordt vrijwel geheel gestuurd door kosteneffectiviteit. Werknemers in die sector voelen zich daarom niet meer erkend in hun professionaliteit. Historisch gezien is het ook contra-productief.

De oplossing ligt volgens Van der Klink in een drastische waardeherziening, waarbij veel meer het consumptie-aspect van werk wordt benadrukt en de waarde ‘inkomen’ anders worden ingevuld. Werk moet bijdragen aan andere waarden, zoals zin, geluk, creativiteit, welzijn e.d. Vanuit de leerstoel en de Academische Werkplaats voor Arbeid en Gezondheid (AWAG), die ook op 17 april wordt opgericht, zal Van der Klink zich richten op de betekenis van deze visie voor de praktijk van werkenden, leidinggevenden en professionals in het veld van Arbeid en Gezondheid. In de AWAG verbinden Ascender, Dow Benelux, HumanCapitalCare en de NSPOH zich naast onderzoeksinstituut Tranzo aan praktijkgericht onderzoek en kennisuitwisseling in de komende vijf jaar.

Jac van der Klink is sinds 1 oktober 2014 hoogleraar Psychische gezondheid en duurzame inzetbaarheid in arbeid bij het instituut Tranzo, het onderzoeksinstituut op het gebied van zorg en welzijn aan de Universiteit van Tilburg. Van 2006 tot 2014 was hij hoogleraar Sociale geneeskunde, arbeid en gezondheid aan het UMC in Groningen. Momenteel is hij tevens verbonden aan de Netherlands School of Public and Occupational Health (NSPOH) en aan Ascender, een provider van werkgerelateerde advisering en zorg op het gebied van de psychische gezondheid en duurzame inzetbaarheid.

^*) De oratie wordt voorafgegaan door het symposium Psychische gezondheid en werk, van 09.30 – 17.00 uur. Symposium en oratie vormen de start van de Academische Werkplaats Arbeid en Gezondheid (AWAG) die op 17 april officieel van start gaat. Naast onderzoeksinstituut Tranzo zijn Ascender, Dow Benelux, HumanCapitalCare en de NSPOH partners in de AWAG.

Oratie Jac van der Klink: Radicale verandering in visie op werk en gezondheid vereist, Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde, 5/2015: https://mijn.bsl.nl/oratie-professor-jac-van-der-klink-radicale-verandering-in-visie/633574